بخشی از مقاله
چکیده: تحقیق حاضر به بررسی مشکلات پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی می پردازد و به صورت موردی بودجه سازمان صنعت،معدن و تجارت قم را در نظر گرفته است وتلاش براین است تا مهمترین شاخصهایی که مربوط به مشکلات پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی می باشند را مورد بررسی قرار داده و همچنین راه کارهایی را نیز در این خصوص ارائه دهد. این موانع، باتوجه به مطالعه ادبیاتی صورت گرفته و همچنین نظر متخصصان و کارشناسان در امر بودجه ریزی،" عوامل مدیریتی "عنوان شده است که این عوامل به سه دسته عوامل محیطی ،فنی وفرآیندی و انسانی طبقه بندی می شود که بوسیله 14 شاخص سنجیده و مورد ارزیابی قرار گرفت.
روش انجام تحقیق از نوع پیمایشی می باشد و به منظور آزمون فرضیه های تحقیق ،اطلاعات مورد نیاز از طریق توزیع پرسشنامه هایی بین دوگروه از صاحبنظران واساتید دانشگاه ها ودیگری مدیران و کارشناسان مرتبط با بودجه ریزی گردید .داده های گردآوری شده وارد نرم افزار Excel وSPSS و Expert Choiceشده و مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که موانع و مشکلات استقرار و پیاده سازی سیستم بودجه بندی عملیاتی در سازمان صنعت،معدن و تجارت قم عوامل مدیریتی می باشند .مشکلات پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی از نظرپاسخ دهنده گان هر دو نمونه آماری به ترتیب تاثیرگذاری عوامل: -1عامل محیطی -2عامل فنی و فرآیندی -3عامل انسانی با عوامل مدیریتی مرتبط می باشند . لذا پیشنهاد می گردد در اجرای پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی این موانع شناسایی و نسبت به برطرف نمودن آنها اقدام گردد.
-1 مقدمه:
بودجه ریزی عملیاتی نوعی سیستم برنامه ریزی ، بودجه ریزی و ارزیابی است که بر رابطه بودجه هزینه شده و نتایج مورد انتظار تاکید می ورزد. در چارچوب بودجه ریزی عملیاتی، بخش های مختلف اداری بر اساس استانداردهای مشخصی تحت عنوان شاخص های عملکرد پاسخگو هستند و مدیران در تعیین بهترین شیوه نیل به نتایج ، از اختیار عمل بیشتری برخوردارند . از طرف دیگر در چارچوب چنین شیوه ای مشارکت سیاستگذاران ، مدیران و حتی شهروندان در قالب برنامه های راهبردی ، اولویت های هزینه ای و ارزیابی عملکرد صورت می گیرد . شناسایی ارتباط میان برنامه ریزی راهبردی و تخصیص منابع با توجه به افق های بلند مدت ، از اهداف دیگر بودجه ریزی عملیاتی تلقی می شود.
اندیشه ای که در ورای بودجه ریزی عملیاتی قرار دارد این است که اگر سیاستگذاران ، تصمیمات مالی را به گونه ای عینی و بر مبنای کارایی و اثربخشی استوار سازند ، آنگاه هم آنها و هم مردم می توانند درباره عملکرد دولت قضاوت روشنتری داشته باشند . در واقع بودجه ریزی عملیاتی با مرتبط ساختن تصمیمات بودجه ای و عملکرد دولت ، پاسخگویی دولت در مقابل قانونگذاران و مردم را تقویت می کند . به طور کلی بودجه ریزی عملیاتی در پی پاسخگویی به این پرسش است که: جایگاه کنونی ما کجاست ؟ می خواهیم کجا باشیم؟ چگونه باید به این اهداف برسیم؟ چگونه باید پیشرفت خود را بسنجیم؟
بودجه ریزی عملیاتی از دیر باز در زمره پیشنهادات اصلاحی کشور های توسعه یافته و در حال توسعه بوده و در ایران ایده عملیاتی کردن بودجه اولین بار در بند" ب "تبصره " " 23 قانون بودجه 1381 کل کشور مطرح شد که بر اساس این بند" :سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور موظف شده بود در راستای اصلاح نظام بودجه نویسی نسبت به عملیاتی کردن بودجه، اصلاح نظام برآورد درآمدها وهزینه ها برای سال 1382 برای تمام دستگاه های اجرایی و شرکتها و سازمانهایی که شمول قوانین و مقررات عمومی بر آنها مستلزم ذکر نام است عمل نموده و توزیع اعتبارات مربوط به هزینه ها را بر اساس نیاز دستگاه ها و فعالیتهایی که صورت می گیرد ، انجام دهد". این موضوعیناً در بند" ر "تبصره " 1"قانون بودجه سال 1382 و بند "ز "تبصره " 1" قانون بودجه سال 1383 تکرار شد .همچنین در برنامه چهارم توسعه نیز الزاماتی در خصوص آن مد نظر قرار گرفت و در نهایت در بند «32» سیاست های کلی برنامه پنجم مورد تأکید مجدد قرار گرفته است .
به رغم تصویب »قانون مدیریت خدمات کشوری« و »قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه و اجرای سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی« تلاشهای صورت گرفته در سال های اخیر زمینه های مناسبی را برای استقرار این راهبرد فراهم کرده است امام هنوز چالش های اساسی و جدی فرا روی آن مشاهده می شود . با وجود این ،تعریف و اجرای بودجه ریزی عملیاتی همچنان با ابهامات فراوانی همراه بوده است . در این تحقیق سعی بر این بود که موانع و مشکلات پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی در سازمان صنعت،معدن و تجارت قم بعنوان یکی از دستگاه های اجرایی که باید درباره عملکرد خود در مقابل شهروندان پاسخگو باشد ، بررسی و همچنین راه حل هایی برای رفع مشکلات و تسهیل پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی در این سازمان و سایر ارگانها و سازمانهای مشابه ارائه گردید.
-2 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:
اداره یک واحد تجاری در شرایط اقتصادی پویای امروز وظیفه ای پیچیده و دشوار است . مدیران حرفه ای هر مرحله از عملیات واحد خود را از قبل به دقت طرح ریزی نموده و با اعمال روشهای کنترل ، از اجرای دقیق و به موقع آن اطمینان حاصل می کنند. بودجه بندی رکن اساسی فرآیند برنامه ریزی و کنترل مدیریت به شمار می رود . نظام بودجه ریزی مناسب موجب طرح ریزی های ادواری ، بهبود هماهنگی و ارتباط می گردد و چارچوبی مناسب برای کنترل ، اندازه گیری و ارزیابی عملکرد پرسنل فراهم آورده و فعالیت های واحد را در جهت اهداف سازمان هدایت می کند . حال به بیان ضرورت و اهمیت انجام این تحقیق بصورت فهرستوار می پردازیم:
-1 اطلاعات موجود در سندهای بودجه سالانه فاقد شفافیت است.
-2 در مرحله پیشنهاد با بیش برآوردی درآمدهاو در اجرا با عدم تحقق درآمدها همراه است.
-3 هزینه های دولت بر اساس گزارش های توجیهی و نیازهای واقعی دستگاه های اجرائی برآورد نمی گردد و مبانی برآوردی روشن پیشنهاد نمی شود.
-4 نظام اجرایی کشور پیچیده و فاقد کارایی مطلوب است. نظام بودجه ریزی عملیاتی به دنبال ایجاد پیوند میان شاخصهای عملکرد و تخصیص منابع است. اندیشه ای که در ورای بودجه ریزی عملیاتی قرار دارد این است که سیاستگذاران ، تصمیمات مالی را به گونه ای عینی و بر مبنای کارایی و اثربخشی استوار سازند . همچنین منابع مالی مورد نیاز برنامه ها شناسایی و معیارهای سنجش و کنترل نتیجه ها در مقایسه با برنامه بدست آید . آنگاه هم آنها و هم مردم می توانند درباره عملکرد دولت قضاوت روشنتری داشته باشند.
در واقع بودجه ریزی عملیاتی با مرتبط ساختن تصمیمات بودجه ای و عملکرد دولت ، پاسخگویی دولت در مقابل قانونگزاران و مردم را تقویت می کند و می توان به طور خلاصه عنوان نمود که انضباط جای هرج و مرج ، مصالح عمومی جای منافع شخصی و برنامه های جامع جای سلیقه فردی را بگیرد. با توجه به مطالب فوق ،ضرورت توجه به موانع پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی در دستگاه های اجرایی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد که در این تحقیق به همین موضوع پرداخته خواهد شد و بودجه سازمان صنعت،معدن و تجارت قم را که توسط مدیران و معاونین تهیه گردیده و به تصویب شورای اسلامی شهر می رسد به صورت موردی بررسی نموده و سعی خواهیم داشت تا مهمترین شاخص هایی را که مربوط به مشکلات پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی می باشند مورد بررسی و مطالعه قرار داده و همچنین راه کارهایی جهت کاهش موانع ارائه گردد .
بنابر این سوال اصلی در این تحقیق به صورت زیر مطرح می شود: مشکلات پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی در سازمان صنعت،معدن و تجارت قم کدامند ؟ کدام یک از عوامل مدیریتی بر پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی تاثیر دارند؟ همچنین این تحقیق درصدد است که اثبات نماید که هر یک از شاخصهای محیطی،انسانی و فنی و فرآیندی چه میزان تاثیر داشته و آیا عدم وجود هر کدام از موانع منجر به اجرای موثر بودجه ریزی عملیاتی در سازمان صنعت،معدن و تجارت قم خواهد گردید و به عبارت دیگر راه کارهای لازم جهت رفع موانع کدامند؟
-2-1 اهداف اساسی از انجام تحقیق هدف اصلی:
تعیین میزان تاثیر عوامل مدیریتی بر موانع و مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی در سازمان صنعت،معدن و تجارت قم و ارائه راه کارهای لازم جهت کاهش موانع
اهداف فرعی:
تعیین میزان تاثیر عوامل محیطی بر موانع و مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی در سازمان صنعت،معدن و تجارت قم تعیین میزان تاثیر عوامل فنی و فرآیندی بر موانع و مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی در سازمان صنعت،معدن و تجارت قم تعیین میزان تاثیر عوامل انسانی بر موانع و مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی در سازمان صنعت،معدن و تجارت قم و اولویت بندی هر یک از عوامل شناسایی شده و تاثیر آن در پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی.
-3 واژه شناسی و مدل تحقیق:
بودجه بندی عملیاتی: عبارتست از برنامه سالانه به همراه بودجه سالانه که رابطه میان میزان وجوه تخصیص یافته به هر برنامه و نتایج بدست آمده از آن برنامه را نشان می دهد.
مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی :عوامل یا دلایلی است که باعث عدم اجرای صحیح بودجه بندی عملیاتی می گردند عامل محیطی: به عواملی نظیر عوامل سیاسی ، پشتیبانی دولت از بودجه با ایجاد الزامات قانونی پاسخگویی سازمانها در مقابل جامعه اشاره دارد که بعلت متغیر بودن شرایط سیاسی و فقدان پشتیبانی دولت از بودجه با ایجاد الزامات قانونی و همچنین فقدان پاسخگویی سازمانها در مقابل جامعه باعث عدم اجرای صحیح بودجه بندی عملیاتی می گردد.
عوامل سیاسی: به عواملی از قبیل شرایط و ویژگی های خاص موثر بر هر نوع نظام سیاسی ، توافق و هماهنگی قوه مقننه با قوه مجریه اطلاق می شود.
حسابرسی عملیاتی: فرآیند منظم و روشمند ارزیابی اثربخشی،کارایی و صرفه اقتصادی عملیات سازمان و گزارش نتایج ارزیابی همراه با پیشنهادهای علمی به اشخاص ذیصلاح برای بهبود عملیات است.
پشتیبانی دولت از بودجه با ایجاد الزامات قانونی در بودجه : ساده سازی هر چه بیشتر رویه های قانونی و حذف مقررات دست و پاگیر. پاسخگویی سازمانها در مقابل جامعه :الزام سازمان به پاسخگویی به منظور ارائه دلایل منطقی در مورد اعمالی که انجام داده است.
