دانلود مقاله بررسی مزایا و معایب احداث تونل مشترک تاسیسات شهری ) نمونه موردی : شهر مقدس مشهد )

بخشی از مقاله

چکیده

زیر ساخت ها و تاسیسات شهری از اجزا مهم هر شهر محسوب می شوند و در شهرهای گسترده ی امروزی به عنوان شریان های حیاتی شهر شناخته می شوند. امروزه زیرساخت ها و تاسیسات به عنوان پایه و ستون در فرایند توسعه شهرها و ایجاد شهرهای جدید مطرح بوده و در صورت استفاده بهینه از آن می توان توسعه شهرها را در ابعاد مختلف از جمله اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و از همه مهم تر زیست محیطی داشته باشیم. در همین راستا اتخاذ یک رویکرد مناسب برای توسعه و بهبود زیرساخت ها و سیستم خدمات رسانی شهری که همسو با هریک از مولفه های توسعه پایدار است،ضروری است. احداث تونل مشترک تاسیسات شهری

اقدامی در جهت توسعه پایدار شهری است. زیر ساختهای پنجگانه آب، برق، گاز، تلفن و مخابرات وعضاًب

سیستم فاضلاب در داخل تونل تاسیسات مشترک شهری قرار میگیرند که نقش موثری در ساماندهی نظام مدیریت زیر ساختهای شهری، صرفه جویی در هزینههای زیر ساختی، تامین ایمنی، افزایش زیبایی بصری و کاهش میزان آلودگی بصری موجود خواهد داشت.در این مقاله با تاکید بر کلانشهر مشهد، به بررسی مزایا و

موانع احداث تونل مشترک تاسیسات پرداخته شده است. نوع تحقیق کاربردی و روش تحقبق توصیفی-

تحلیلی است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که احداث تونل مشترک تاسیسات راه حلی مدبرانه در جهت
×تجمیع خدمات شهری و سهولت در تعمیر و نگهداری آنها و یک انتخاب مطلوب و به صرفه در امر خدمات رسانی شهری است. در این راستا با کسب تجربه و تبادل اطلاعات با گروه های متخصص داخلی و خارجی

×می توان مراحل پیشرفت را سریع تر طی کرد.
×

×واژههای کلیدی: تاسیسات،تونل مشترک،شهر مشهد،شبکه زیرزمینی،خدمات شهری

1دانشجوی کارشناسی مهندسی شهرسازی، دانشگاه بجنورد

×

-1 مقدمه
امروزه موضوع خدمات رسانی شهری یکی از مهمترین شاخصههای توسعه یافتگی شهرها و کشورهای جهان به شمار میرود. از همین رو از قرن نوزدهم میلادی به بعد شبکههای خدمات شهری در اروپا با هدف مشخص کردن مرز شهرها ایجاد شدهاند. این شبکهها که در بسیاری از شهرهای اروپایی فضای زیرزمینی شهرها را پر کردهاند، شامل خطوط برق و مخابرات و خطوط انتقال آب و گاز است. این خطوط در کشورهای پیشرفته همگی در زیر زمین و از داخل تونلهایی به بخشهای مختلف شهر هدایت میشوند و به صورت هوایی قابل مشاهده نیستند. به همین دلیل است که در فصول مختلف شاهد شخم خوردن آسفالت خیابان و کنده کاریهای گاه و بیگاه شرکتهای خدماتی نیستیم.
این تونل های زیرزمینی تونل مشترک تاسیسات شهری نامیده می شوند. در واقع تونل مشترک تاسیسات شهری از جمله زیر ساختهای عظیم و نوین در دنیا می باشد که برای یکپارچه کردن و بهسازی زیر ساخت های اساسی هر شهر از قبیل شبکه های برق، مخابرات، آب و فاضلاب و غیره به کار می رود و ایمنی بهره برداری از سیستم را به طرز قابل توجهی افزایش داده و در عین حال باعث سهولت در نگهداری و بهره برداری می شود.

گرچه ملزومات و تاسیسات خدماتی به عنوان شریانهای حیاتی یک شهر محسوب میشوند، اما در همین شهر مشهد که سالانه میلیونها زائر و مسافر به آن قدم میگذارند، این رگها و شریانهایهای حیاتی شهر در ابتداییترین شکل خود از سوی شرکتهای خدماتی مختلف مورد استفاده قرار میگیرند. شاید بتوان برای این موضوع دلایل مختلفی چون نبود بودجه، بیتوجهی به دانش روز و موازیکاریها و عادت کردن به شرایط موجود را نام برد، اما عدم برنامهریزیهای کلان در زمینه استقرار و پیادهسازی این خطوط شاید اولین دلیلی باشد که بتوان به آن اشاره کرد. این در حالی است که به دنبال به روز کردن تاسیسات شهری و همراهی با دانش روز، شهرداری مشهد مطالعات طرحی را در دست اقدام دارد که به موجب آن تونل مشترک انرژی در این کلانشهر مذهبی برای انتقال خطوط آب، برق، گاز و تلفن احداث و به بهرهبرداری برسد. در نتیجه تاسیسات زیربنائی به نحوی اجرا میشوند که به راحتی قابل کنترل بوده و در شرایط خاص و بحرانی نظیر زلزله، آتشسوزیهای گسترده، جنگ و ... مدیریت میشوند.حذف کامل حفاریهای شهری، توجه به اصل زیباشناسی و از بین رفتن خطوط تاسیسات به صورت هوایی و عیب یابی شبکه در اسرع وقت از مهمترین نتایج احداث این تونل است و ضروری است برای دستیابی به این اهداف همه دستگاههای اجرایی و سازمانها به همکاری با شهرداری آیند.

-2× مبانی نظری
-2-1 تعریف تونل تاسیسات شهری:

اوژن هنارد، معمار و شهرساز فرانسوی،استفاده از زیرزمین را به عنوان روشی برای بهبود الگوی شهری در آغاز قرن 20 میلادی مطرح کرد. ایده تفکیک عمودی عملکردهای شهری را بعدها معمار فرانسوی دیگری به نام ادوراد اتوجان،پدر شهرسازی زیرزمینی استفاده کرد.(رباطی،عتابی(2:1388 تونل مشترک تاسیسات شهری از جمله زیر ساختهای عظیم و نوین در دنیا می باشد که برای یکپارچه کردن و بهسازی زیر ساخت های اساسی هر شهر از قبیل شبکه های برق، مخابرات، آب و فاضلاب و غیره به کار می رود و ایمنی بهره برداری از سیستم را به طرز قابل توجهی افزایش داده و در عین حال باعث سهولت در نگهداری و بهره برداری می شود.(روزبهانی،ابراهیمیان،1388،ص.ص1تا(3

در کشور ما علیرغم تصویب قانون احداث تونل های مشترک تاسیسات شهری در سال 1372 و بر اساس ماده 1 این قانون که دولت را موظف به احداث این سازه در شهر های جدید و توسعه ی شهر های موجود کرده است(نبوی شقاقی،(3:1390آیین نامه اجرایی آن در سال 1384 تدوین و تصویب شد.

-2-2 مزایای تونل مشترک تاسیسات:

تونل های تاسیسات گام موثری در ایجاد شهر های جدید پایدار و یا به پایداری رساندن شهر های حاضر دارند. در واقع هدف اصلی توسعه پایدار، بالا بردن سطح کیفی زندگی انسان ها و برقراری تعامل میان هریک از مولفه های خود(اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی) می باشد. برای تحقق این اهداف در امر توسعه پایدار شهری، به بررسی مزایای تونل مشترک تاسیسات شهری در ابعاد مولفه های توسعه پایدار شهری، می پردازیم.(نبوی شقاقی،(5:1390

اجتماعی

مزایای تونل کالبدی و
اقتصادی مشترک
تاسیسات در فیزیکی

ابعاد:
زیست
محیطی

×
×شکل-1نمودار ابعاد مزایای تونل های تاسیسات

-2-2-1 مولفه اجتماعی :

باتوجه به اهداف اجتماعی توسعه پایدار ،باید برای افزایش کیفیت زندگی ،دسترسی آسان تر به خدمات و در نهایت رسیدن به عدالت اجتماعی که از آرمان های پایداری می باشد تلاش شود. تونل مشترک تاسیسات شهری در امر خدمات رسانی برای رسیدن به اهداف اجتماعی توسعه پایدار انتخابی

×شایسته است.(نبوی شقاقی،(5:1390

×
-2-2-2 مولفه اقتصادی:

برآورد مقدار هزینه های احداث تونل مشترک تاسیسات در مقایسه با روش دفنی تاسیسات حاکی از این است که هزینه های سرمایه گذاری در احداث تونل 3 الی 3,5 برابر هزینه های سرمایه گذاری در روش دفنی است لیکن هزینه های بعدی برای تونل مشترک کاهش و برای روش دفنی افزایش می یابد. علاوه بر این با احداث این تونل هزینه های حفظ و نگهداری برای هرکدام از شرکت های ذینفع کمتر خواهد شد و این عاملی برای جذب مشارکت آن ها است. بنابرین در دراز مدت از نظر اقتصادی روش نصب تاسیسات در تونل مقرون به صرفه خواهد بود.(همان)

-2-2-3 مولفه کالبدی و فیزیکی:

سیستم های پایدار قادرند که در طول زمان با تغییرات سازگار باشند، از بین نروند و از بین برنده سایر سیستم ها نباشند. مفهوم زیرساخت های پایدار دارای 2 بعد اساسی شامل بقای فیزیکی طولانی و قابلیت سازگاری با کالبد شهر می باشد. در مورد نخست شایان ذکر است که عمر شبکه های موجود که به روش دفنی، تاسیسات مورد بهره برداری قرار می گیرند خیلی کوتاهتر از عمر تاسیسات در روش تونل مشترک است. همچنین امکان حفاظت فیزیکی تاسیسات زیرزمینی از آسیب ها و سوانح احتمالی طبیعی که موجب ناپایداری کالبدی می شود بیشتر است. علاوه بر این، ناسازگاری شبکه های موجود(تاسیسات دفنی) با کالبد شهر و آسیب هایی که از این شبکه ها به کالبد شهر وارد می آورند موجب فرسودگی بافت شهر می شود.

(نبوی شقاقی،(6:1390

-2-2-4 مولفه زیست محیطی :
پایداری زیست محیطی اصلی ترین محور در توسعه پایدار شهری می باشد. استفاده از تونل مشترک به دلیل کاهش اثرات سوء زیست محیطی، کاهش آلودگی های صوتی، بهبود چشم انداز و منظر ، کاهش ترافیک شهری و... بهترین راه برای دستیابی به توسعه پایدار در این بخش می باشد. با احداث این تونل، آب رسانی در محیطی پاک و به دور از آلوذگی ها صورت گرفته و سیستم های دفع فاضلاب شهری و شبکه جمع آوری آب های سطحی به آلودگی منابع خاک و منابع زیرزمینی منجر نخواهد شد. همچنین با انتقال خطوط فشار قوی برق از داخل تونل، عوارض زیان آور آن از بین رفته و حریم این خطوط در طول مسیر انتقال آزاد سازی خواهد شد.(همان)
×

-2-3 برخی معایب احداث تونل مشترک:
✓ هزینه بالای اولیه

✓ دشواری هماهنگی و تشریک مساعی ارگان های تاسیساتی مرتبط

✓ طراحی پیچیده

✓ مدیریت و امنیت و حفاظت از تونل(روزبهانی،ابراهیمیان،(4:1388

-2-4× دلایل لزوم استفاده از تونل مشترک تاسیسات در کلانشهرها

✓ امکان حملات تروریستی به تاسیسات اصلی

✓ افزایش تقاضای عمومی برای افزایش کیفیت و مسائل زیست محیطی

✓ افزایش کاربرد سیستم های مخابراتی(تلفن-چندرسانه ای)

✓ رشد بی رویه در مصرف انرژی(برق و آب) که ناشی از افزایش جمعیت و افزایش مصرف است.

✓ ترافیک شهری به دلیل وجود انواع و اقسام تاسیسات زیربنایی در سطح شهر و پراکنده بودن آنها(روزبهانی،ابراهیمیان،(4:1388

✓ قابل کنترل نبودن و مدیریت نشدن تاسیسات در شرایط خاص و بحرانی نظیر زلزله، آتشسوزیهای گسترده، جنگ و ... بخصوص در یک کلانشهر مذهبی

-2-5 تجارب موفق احداث تونل مشترک تاسیسات

بررسی ها نشان می دهند که در موارد زیر نمونه های موفقی از تونل مشترک تاسیسات، عملیاتی و به مرحله اجرا رسیده اند. در این بین چند مورد از تجارب موفق مربوط به کلانشهر تهران و برخی مربوط به سایر کشورها می باشد که به منظور راهکار گزینی بیان شده است:

✓ تونل های مشترک تاسیسات شهری توکیو(ژاپن) : این تونل که ساخت آن از سال 1989 آغاز شده یک تونل تاسیساتی ضد زلزله است که در عمق بیش از 40 متری زمین توسط راه و ترابری ژاپن در زیر خیابان های توکیو ساخته شده است.تاسیسات این تونل شامل کابل های برق، خطوط تلفن و لوله های گاز و فاضلاب است.

شکل-2 تصویری از اتاق کنترل و نظارت تونل تاسیسات مشترک توکیو ژاپن
✓ تونل مشترک تاسیسات واشنگتن(آمریکا)

شکل-3 تصویری از تونل تاسیساتی واشنگتن

✓ تونل مشترک تاسیسات شهر هلسینکی(فنلاند): ساخت این تونل در سال 1972 با هزینه حدود 200 میلیون یورو آغاز و در سال 1982 تکمیل شد. در سال 2008، تونل تحت بازسازی گسترده قرار گرفت.