بخشی از مقاله
تحلیل مزایا و معایب سیستم حمل و نقل در شهر اصفهان
چکيده
به دليل افزايش تراکم سيستم حمل و نقل در شهر اصفهان انواع مشکلات محيط زيست شهري از جمله آلودگي هاي هوا و کاهش کيفيت زندگي در حال بروز و يا احتمالاً تشديد است . لذا ارزيابي کيفيت مجموعه عوامل تشکيل دهنده سيستم حمل و نقل شهري اصفهان براي شناسايي وضعيت فعلي اين سيستم و برنامه ريزي هاي آينده اين شهر بزرگ و مهم امري ضروري است . به اين ترتيب هدف از اين تحقيق اندازه گيري کيفيت شهر اصفهان از لحاظ وضعيت حمل و نقل شهري در سال ١٣٨٩ است . بدين منظور با مطالعه انواع الگوها و مدل هاي شاخص هاي پايداري شهري ، مجموعه شاخص هاي کيفيت حمل و نقل شهري در قالب يک مدل ساده رياضي انتخاب و طبقه بندي شده است . مدل حاضر، حاصل مقايسه و تحليل مدل هاي مشابه و انتخاب شاخص هاي مناسب تر بر اساس داده هاي قابل دسترس در ساختار اطلاعاتي کشور، معيارهاي قابل مقايسه و شاخص هاي قابل اندازه گيري بوده است . بر اساس مدل حاضر، کيفيت سيستم حمل و نقل شهر اصفهان در سال ١٣٨٩ با کسب ٨٣% امتياز "مطلوب " ارزيابي شد. توجه به اين نتايج امکان برنامه ريزي هاي لازم در جهت حرکت به سوي کيفيت بيشتر شهر و پايدارتر بودن آن را فراهم مي نمايد.
کليد واژه : حمل و نقل ، محيط زيست شهري، اصفهان
١- مقدمه
هدف اصولي و عمده هر فرآيند سالم سازي محيط زيست ، بهبود بخشيدن به سلامت و ارتقاي کيفيت زندگي شهروندان است . بهبود بخشيدن به مفهوم حرکت در جهت کيفيات مثبت از زمان حال تا زمان آينده است . آگاهي و اطمينان از چنين حرکتي نيازمند توانايي در کنترل و اندازه گيري صحيح و دقيق تغييرات در طول زمان است . تجربه دهه هاي اخير در زمينه تهيه روش هاي تحليلي ارزيابي کيفيت محيط زيست شهري نشان داده است که طراحي ، تدوين و بکارگيري شاخص هاي کيفيت محيط ابزار فوق العاده ارزشمندي جهت ارزيابي اعمال سياست ها، ايده ها، طرح ها و ابتکارات مختلف هستند [١]. در سالهاي اخير انواع روشها ازجمله شاخص هاي محيط زيستي براي ارزيابي وضعيت شهرها و کانون هاي انسان ساخت به کار برده ميشود [٢]. امروزه مناطق شهري به ويژه کانون هاي جمعيتي ، با تمرکز بالاي آلاينده ها و آسيب هاي محيط زيست مواجه شده اند. به طوريکه انواع آلودگي هاي ناشي از حمل و نقل و فعاليت هاي مختلف در شهرهاي بزرگ ايران و ازجمله اصفهان نيز، سلامت و آرامش شهروندان را مورد تهديد جدي قرار داده است [٣]. به دليل افزايش تراکم سيستم حمل و نقل در شهر اصفهان انواع مشکلات محيط زيست شهري از جمله آلودگي هاي هوا و کاهش کيفيت زندگي در حال بروز و يا احتمالاً تشديد است . لذا ارزيابي کيفيت مجموعه عوامل تشکيل دهنده سيستم حمل و نقل شهري اصفهان براي شناسايي وضعيت فعلي اين سيستم و برنامه ريزي هاي آينده اين شهر بزرگ و مهم امري ضروري است . به اين ترتيب هدف از اين تحقيق اندازه گيري کيفيت شهر اصفهان از لحاظ وضعيت حمل و نقل شهري در سال ١٣٨٩ است . همچنين اگر اين کيفيت در حد مورد انتظار نيست ، دلايل آن بررسي گردد. در نهايت پس از بررسي نقاط قوت و نقاط ضعف در سيستم حمل و نقل شهر اصفهان ، راهکارهايي نيز در جهت بهبود وضعيت ارائه شده است . بدين منظور با مطالعه انواع الگوها و مدل هاي شاخص هاي پايداري شهري مجموعه شاخص هاي کيفيت حمل و نقل شهري در قالب يک مدل ساده رياضي انتخاب و طبقه بندي شده است . در اين زمينه تحقيقات مختلفي انجام شده است که ميزان اهميت اين موضوع را نشان مي دهد. طي تحقيقي ١٥ گروه شاخص براي سنجش پايداري در شهرهاي کشورهاي اروپايي بکار برده شده است . هدف اصلي آن پاسخ گويي به اين سؤال بود که محيط زيست شهري در اروپا چه آينده اي خواهد داشت . در اين گزارش از ١٥ گروه شاخص استفاده شده است . همچنين زير شاخص ها نيز به نحو مطلوبي توضيح داده شده است . که در اين تحقيق از شاخص هاي بکار رفته در شهرهاي اروپايي به عنوان يکي از اولين و مستندترين مطالعات موجود در اين زمينه به صورتي که متناسب با شرايط شهر اصفهان نيز باشد، استفاده ميشود [٤]. محققان در کشور ايتاليا ٦١ شاخص در چهار گروه اقتصادي ، محيط زيست ، اجتماعي ، عدالت تعيين کردند و داده هاي خود را از سال ١٩٩٧ تا ٢٠٠١ جمع آوري کردند. سپس از DS١ که ابزاري رياضي و گرافيکي است براي ارزيابي پايداري در شهر پادويا٢ کشور ايتاليا استفاده کردند. در اين مقاله از شاخص هاي بسيار متنوعي براي ارزيابي پايداري شهرها استفاده شده است که از آن جمله شاخص هاي حمل و نقل شهري است [٥]. در يکي از جديد ترين تجربيات در اين زمينه محققان کشور کانادا در سال ٢٠١١ به بررسي سلامتي محيط زيست در شهر تورنتو پرداختند [٦]. تحليل مقايسه اي مجموعه اين مطالعات در تعيين و انتخاب شاخص هاي سازگار با شرايط شهر اصفهان براي بررسي وضعيت حمل و نقل مورد استفاده قرار گرفته است . در ايران نيز تحقيقات مهمي در زمينه ارزيابي کيفيت محيط زيست شهري با استفاده از مدل و مجموعه شاخص هاي مناسب انجام شده است . در مطالعه اي پس از مروري بر روش هاي توصيفي و سنتي ارزيابي و اشاره به چند روش تحليلي به معرفي مدل جديدي براي ارزيابي کيفيت محيط زيست شهري در سيستم حمل و نقل شهري پرداخته شده است [١].
در تحقيقي ديگر کيفيت محيط زيست شهر تهران از لحاظ شاخص حمل و نقل شهري با بازنگري ، تعديل مجموعه شاخص ها و مدلي که در مطالعه قبلي ذکر شد، بر اساس آمار و اطلاعات سال ١٣٧٥ مورد ارزيابي قرار گرفته است . در اين ارزيابي علاوه بر ويژگي هاي کمي شهر، خصوصيات کيفي آن نيز با شيوه هاي ابتکاري به زبان اعداد و ارقام ترجمه شده که نتيجه حاصل نمادي از کيفيت زيست محيطي تهران لحاظ شاخص حمل و نقل شهري است [٧]. در ادامه روند تحقيقات مذکور و بازنگري ، انجام اصلاحات، و بهينه کردن مدل و مجموعه شاخص هاي قبلي ارزيابي شهر تهران در سال ٢٠١١ مجدداً انجام شده است [٨]. در اين تحقيق نيز بر اساس مرور منابع انجام شده در مورد انواع مدل ها و شاخص هاي ارزيابي کيفيت شهري در جهان و ايران روند بهينه سازي مدل به کار گرفته شده در تحقيقات مشابه ، ادامه يافته و مدل مذکور با تعديل هايي براي کاربرد در شهر اصفهان تطبيق يافته است . در اين تحقيق شاخص هاي ارزيابي کيفيت شهر از لحاظ حمل و نقل شهر اصفهان پس از مقايسه شاخص هاي کشورهاي مختلف (جدول ١) انتخاب و طبقه بندي شده است . همچنين اين کيفيت با وضعيت سيستم حمل و نقل شهري در تهران [٨] مقايسه شده است .
