بخشی از مقاله
چکیده
با ظهور شیوه هاي اجراي پروژه به صورتهاي طراحی- ساخت (DB)، طراحی- ساخت - بهـره بـرداري (DBO)، مـدیریت ساخت (MC) و ساخت - بهره برداري - انتقال (BOT) ، بعنوان انتخابهاي موفـق اجـراي پـروژه هـا در بخـش عمـومی، نگرش نوینی در احداث صنایع توسط دولتها و کارفرمایان ایجاد شـده اسـت. اسـتفاده از شـیوه هـاي متنـوع تـامین کـالا و طراحی، منجر به موفقیتهاي بیشتر در پروژه ها شده است. در پروژه هاي بخش زیر بنایی و عمومی این امر به معنی استفاده از منابع مالی غیر مستقیم، طراحی هاي خلاقانه و جدید، هزینه پایین تر انجام پروژه ها و امکـان برنامـه ریـزي بلنـد مـدت سرمایه می باشد. با استفاده از معیار هایی براي انتخاب شیوه اجراي پروژه ، کارفرمایان می توانند روش اجراي پـروژه هـاي جدید خود را مشخص نمایند. در این مقاله به تحلیل این روشها و ابزارهایی که می توان با استفاده از آنها شیوه اجراي پروژه را انتخاب کرد و همچنین به مزایا و معایب شیوه هاي متداول اجرا در ایران پرداخته و در پایان آنهـا را بـا یکـدیگر مقایـسه کرده و سعی در ارائه پیشنهاد براي افزایش قابلیتهاي آن براي آینده داریم.
- 1 -
مقدمه
در سالهاي اخیر، حکومتها در سطوح مختلف تلاش می کنند که هزینه هـا را محـدود کننـد بـدون اینکـه خـدمات را کاهش دهند. در سطح کشورها، ابتکارات مختلفی براي تغییر در نقش حکومت در مدیریت داراییها و املاکشان مورد ارزیابی قرار گرفته است. با توجه به نیازهاي مالی ، وزارتخانه هاي کشورها به طور فزاینده اي بـه مـدیریت تاسیـسات زیربنـایی در یک روش شبه تجاري سوق پیدا کرده اند و به دنبال کشف راههاي جدید از مشارکتهاي بین حکومـت و بخـش خـصوصی هستند.
در نتیجه این ابتکارات، حالتهاي مشارکت بسیار مختلفی به وجود آمده که بسیاري از آنها داراي همپوشانی با یکـدیگر هستند ولی در معنا و روش داراي اختلاف ظریفی می باشند.در این مقاله توضیح اجمالی بر تکنیکهاي مشارکت که بیشترین استفاده را دارند و در حال حاضر در خدمت حکومت و بخش خصوصی قرار دارند داده می شود.
با توجه به برگزاري مناقصه هاي رقابتی در بخشهاي نفتی ، صنعت برق و احداث بنادر کـه توسـط ارگانهـاي دولتـی جهت سرمایه گزاریها انجام شده است، لازم است که تلاش فزاینده اي جهت هر چه بهتر شدن این روشـها، بـه خـصوص فرایند مناقصه و انتخاب پیشنهاد دهندگان که هم از نظر مالی و هم از نظر فنی، مشکلتر و پرهزینه تر از اسـتاندارد معمـول می باشد صورت پذیرد.
دو مشخصه تعیین کننده براي هر یک از روشهاي اجراي پروژه ، چگونگی پیوستگی مراحل انجام پروژه و همچنین تامین منابع مالی مورد نیاز توسط بخشهاي دولتی یا خصوصی می باشد. هر یک از این شیوه هاي گوناگون اجرا داراي نقاط قوت و ضعف متفاوت می باشند که با انتخاب استراتژي مورد نیاز انجام پروژه، پروژه بطور موفقیت آمیزي اجرا خواهد شد. اگر چه همواره نیازهاي کارفرما با تغییر شرایط سیاسی و اقتصادي تغییر می یابد. در شکل-1 طبقه بندي روشهاي اجراي پروژه بر
اساس چگونگی پیوستگی مراحل انجام پروژه و همچنین تامین منابع مالی مورد نیاز آورده شده است.[1]
دولتی
I
یرات و نگهداري PureO&M
آلید در دست با تامین اعتبار مالی Super TKY
طراحی -ساخت-بهره برداري DBO
طراحی-ساختبهره- برداري-نگهداري DBOM
IV
طراحی-مناقصه-ساخت DBB
پیمانکار اصلیآار( موازي) PP
مدیریت ساخت CM
آلید در دست TKY
طراحی-ساخت DB
ح و اجراي همزمان FT
ترآیبی
ساختبهره- برداري-انتقال BOT
ساخت-مالکیتبهره- برداري BOO
طراحی-ساختبهره- برداري-انتقال DBOT
ساخت-مالکیتبهره- برداري-انتقال BOOT
II
بودجه تامین منابع
پراآندگی مراحل پروژه
III
تفکیک ش ده
خصوصی
Ķį╙Φ►╙ĸŮε▄╘ļį ►▓ĵŰĻ▼Řδ╘▼╪╘δ╙ĸ♂Ļ►δ■Ĵ╜ĶĠ╝℅- ¦ Ħż♂
- 2 -
باتوجه به مطالب ذکر شده در بالا در این مقاله ، انواع مشارکتهاي خصوصی و دولتی و مقایسه بین این مشارکتها توضیح داده می شود.
-1 روشهاي متداول و سنتی اجراي پروژه در کشور
-1-1 کنتراتی ( ontractلاشValueشixف )
پیمانکار به وسیله تجهیزات و منابعی که از طرف کارفرما تامین می شود یک کار را با یک قیمت مشخص بـه اتمـام می رساند. (مخصوص کارهاي با قیمت پایین).
-1-2 طبق فهرست بها ontract)لاشPriceشostلا )
پیمانکار به وسیله فهرست بهایی که از طرف کارفرما ارایه می گردد و با قیمتی که در طی مناقصه اعـلام مـی کنـد در صورت برنده شدن ، موضوع پروژه را انجام می دهد. روشی است که در کشور ایران متـداول اسـت و اکثـر پـروژه هـاي عمرانی با این روش طراحی و ساخته می شوند.
-1-3 قرارداد امانی ontract)لاشPlusشostلا )
در این قرارداد کارفرما و پیمانکار توافق می نمایند در ازاي هزینه هاي انجام شده شامل دستمزد ، ماشـین آلات و مصالح و ارایه مستندات کافی از سوي پیمانکار، کارفرما درصد مشخصی را به وي پرداخت نماید. در ایـن نـوع قـرارداد مـی بایست اطمینان کافی بین طرفین موجود باشد.
این سه شیوه انجام پروژه ها به طور سنتی در ایران بوده است. با توجه به اینکه در چند سال اخیر کشور ما به جمـع کشورهایی که از طرفداران خصوصی سازي می باشند درآمده است و بـالاخص تکنیکهـايMC, BOT و DB بـه عنـوان روشهاي خصوصی سازي در توسعه بخش انرژي خصوصا در توسعه تاسیسات زیربنایی نفتی-گازي و اخیرا صنعت بـرق کـه نقش مهمی در رشد اقتصادي و اجتماعی کشور دارد پیدا کرده اند، مورد بررسی قرار می گیرند.
-2 روشهاي اجراي پروژه که به صورت مشارکت خصوصی جهت انجام پروژه هاي بزرگ و زیر بنـایی مـورد
استفاده قرار می گیرد
- 3 -
OT -2-1ن (ساخت-بهره برداري- انتقال)
-2-1-1 تاریخچه
اولین توسعه خصوصی واحدهاي صنعتی تحت عنوان BOT در ترکیه در سال 1984 به وسیله اوزال نخست وزیر ترکیه استفاده شد که قسمتهایی از یک برنامه خصوصی سازي بزرگ براي توسعه تاسیسات زیربنـایی بـود ولـی اولـین بـار پروژه BOT در سال 1834 در پروژه توسعه کانال سوئز مورد استفاده قرارگرفت. این کانال که از نظر مالی توسط اروپایی ها اداره می شد به وسیله حمایتهاي مالی مصریها سرمایه گزاري گردید و امتیاز انحصاري طراحی، ساخت و بهره برداري آن به پاشا محمد علی مصري محول گردید. اما با توسعه صنایع و تاسیسات زیربنایی، این روش از اوایل دهه 80 یعنـی هنگـامی که ترکیه اعطاي امتیاز چند نیروگاه را به مناقصه گداشت به رسانه هاي ملی راه یافت و هـم اکنـون در کـشورهاي در حـال توسعه مورد استفاده قرار می گیرد.[2]
-2-1-2 تعریف OTن
در این روش یک پیمانکار مسئولیت طراحی و اجرا را داشته و براي مدت مشخصی از آن تاسیسات بهره برداري نموده، پـس از اتمام مدت قرارداد تاسیسات موجود را به کارفرما منتقل می کند. معمولا تامین منابع مالی پروژه نیز بر عهده پیمانکار مـی باشد. مالکیت پروژه در طول مدت زمان قرارداد بر عهده کارفرما است.
در اکثر حالتها، شرکاي (پیمانکارها) خصوصی قسمتی یا تمام هزینه مالی جهت ساخت و بهره بـرداري واحـد عمرانـی را بـر عهده می گیرند، لذا طول دوره بهره برداري باید براي برگشت سرمایه اي که بخش خـصوصی در ایـن راه خـرج مـی کنـد کافی باشد. در پایان دوره، بخش دولتی می تواند حق بهره برداري از واحد صـنعتی را بپـذیرد یـا بـراي اعطـاي حـق بهـره برداري ، با صاحب امتیاز خصوصی قبلی پیمان ببندد یا آن را تحت یک پیمان به یک بخش خصوصی جدید اعطا کند.
یک نشان ویژه و کلیدي قرارداد BOT سرمایه گزاري مالی بخش خصوصی اسـت. در BOT حکومـت بـراي فراینـدهاي کامل توسعه قرارداد که شامل تمام ریسکهاي مربوطه است با بخش خصوصی قرارداد می بندد. در روش BOT ، باید تعادل بین قیمت و کیفیت ایجاد گردد. با انتخاب درست شکل سرمایه گزاري، طراحی، ساخت، مواد و مصالح، قیمتهاي نگهـداري و قیمتهاي بهره برداري ، هزینه هاي عملیاتی کمتر می شود و بالاترین سودها به دست می آید.[3]
پروژه هاي BOT شامل تعدادي شرکتها و تشکیلات هستند که همه آنها باید براي انجـام یـک پـروژه موفـق جمـع شـوند شکل 2 شرکتهایی که غالبا در یک کنسرسیوم انجام پروژه بصورت BOT حضور دارند را نشان می دهد.[4]
- 4 -
- ÐĦż♂
حال این سوال پیش می آید که انجام پروژه BOT مفید و قابل اطمینان است یا خیر. براي رسیدن به جـواب ایـن سـوال باید اطلاعات کافی در مورد پروژه BOT ، ریسکها ، مزایا و معایب این پروژه در دسترس باشد که در ذیل آورده شده است.
