بخشی از مقاله
بررسی کاهش ضايعات بذر مصرفی گندم
چکيـده
گندم به عنوان مهمترين محصول زراعی و ماده غذايی کشور بطور متوسط 5/6 ميليون هکتار از اراضی کشور را بخود اختصاص داده و بالغ بر 5/10 ميليون تن توليد دارد. عملکرد پائين گندم در ايران در مقايسه با جهان عمدتاً بواسطه سطوح پائين نهاده ها (بويژه آب) و ضعف مديريت زراعی است. تکيه بر افزايش عملکرد بعنوان کليدی ترين راه حل افزايش توليد گندم، توسعه تحقيقات در زمينه های کاهش ضايعات و ساماندهی بذر را بعنوان راهکاری مناسب طلب می نمايد. بررسی منابع مختلف نشان می دهد که ميزان بذر کافی و اقتصادی بطور معنی داری کمتـر از ميـزان بـذری اسـت که در حال حاضـر اکثر گندمکاران کشور مصرف مـی نمايند. علت عمده اين مصرف اضافی عدم اطمينانی است که زارعين از استقرار گياه (تراكم بوته) در مزرعه دارند.
به منظور بررسی تراکم بوته بر عملکرد دانه و اجزاء عملکرد ارقام مختلف گندم دو آزمايش در سال های 1380 و 1381 در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران (کرج) بصورت طرح کرتهای خرد شده در قالب فاکتـوريـل با چهـار تکرار به اجـرا درآمد. فاکتورها شامل 4 رقم تجارتی گندم (مهدوی، قدس، مرودشت و M75-7)، تراکم بوته در پنج سطح (200،250، 300، 350 و 400 بوته در متر مربع) و دو تيمار ضد عفونی و عدم ضد عفونی بذر پيش از کاشت بودند. نتايج تجزيه مرکب دو ساله نشان داد که با افزايش ميزان بذر مصرفی (تراکم بوته) برخی مؤلفه های عملکرد گندم مثل تعداد پنجه و سنبله در متر مربع افزايش يافت، اما در مقادير بالاتر بذر مصرفی اين روند افزايش کمتري داشت.
به طوری که با دو برابر كردن ميزان بذر مصرفی، از 200 به 400 دانه در متر مربع، تعداد پنجه و سنبله در واحد سطح به ترتيب 21 و 5/5 درصد افزايش داشتند و در مقابل، عملکرد دانه 3/0 درصد کاهش نشان داد. در بين ارقام مورد بررسی، رقم M75-7 با افزايش بذر مصرفی در واحد سطح عملکرد دانه بيشتری توليد نمود درحاليکه، ارقام مرودشت، مهدوی و قدس بيشترين عملکرد دانه را به ترتيب در تراکم های 200، 250 و 300 عدد بذر در متر مربع داشتند. تيمار ضدعفونی بذر در مقابل عدم ضد عفونی بذر بطور نسبی عملکرد دانه بيشتری توليد نمود، اما تفاوت آنها معنی دار نبود.
بـررسـی ارتبـاط اجزاء عملکرد نشـان داد که صفـات مـاده خشک (** 84/0=r)، شـاخص بـرداشـت (** 62/0=r) و تعداد سنبله بارور در واحد سطح (**50/0=r) همبستگی مثبت و معنی دار با عملکرد دانه داشتند. صفات ديگر نظير، تعداد پنجه در متر مربع، ارتفاع بوته، تعداد سنبلچه و دانه در سنبله همبستگی منفی و معنی داری با عملکرد دانه نشان دادند به نحوی که با افزايش ميزان بذر مصرفی افزايش عملکرد دانه از طريق کاهش اين صفات ميسر نگرديد.
بطور کلی، اثرات متقابل ميزان بذر×رقم و يکسان نبودن نتايج حاصل از سالهای مورد بررسی نشان داد كه عامل نوع بذر (رقم) يا اثرات مقدار بذر مصرفی برای حداکثر بهره برداری کافی نيست. اما، چنانچه کاهش ضايعات بذر مصرفی (کاهش هزينه های توليد گندم) مورد نظر باشد تراکم 200 بذر درمتر مربع با توليد حداکثر عملکرد دانه کفايت خواهد نمود، بديهی است حصول حداکثر محصول در شرايط محيطی و مديريتی مناسب امکان پذير خواهد شد.
واژه های کليدی: کاهش ضايعات، بذر گندم، تراکم بوته، عملکرد و اجزاء عملکرد.
مقدمه
عمده ترين بخش مصرف گندم در ايران مربوط به توليد نان است (90% عرضه گندم را شامل مي شود)، و بخشي نيز به مصرف بذري و مصرف دامي مي رسد. مصرف بذر مورد نياز كشت سالانه در كشور بالغ بر000/000/1 تن برآورد گرديده كه در شرايط معمول كشت گندم از 60 كيلوگرم در زراعت ديم لغايت200 كيلوگرم در هكتار در زراعتهاي پاييزه آبي متغير است.
در زراعتهاي پاييزه گندم آبي نسبت بذر مصرفي به توليد يك به بيست است. ميزان بذر كمتر و يا بيشتر از معمول در برخي مواقع و به دلايل متعددي به شرح زير توسط كشاورزان مورد استفاده قرار مي گيرد. از آن جمله: واريته هاي بذر درشت (اندازه بذر) واريته هائي با پتانسيل (توانائي) پنجه زني كم، كشت بهاره، كشت دير (در پائيز يا بهار)، روش دستپاش، اراضي سنگين، درصد جوانه زني پائين و غيره. خسارت هاي وارده بر بذر گندم به هنگام داشت، برداشت و پس از برداشت توسط برخي عوامل بيماري زا و آفات (در مزرعه و انبار) باعث افزايش ضايعات بذر گندم مي شود.
متوسط رطوبت موجود در خاك نيز از عوامل اصلي تعيين كننده ميزان بذر مصرفي است. به طوري كه در مناطق كم باران ميزان متوسط بذر كمتر و در مناطق نيمه مرطوب و مرطوب بذر بيشتري مصرف مي شود.
