بخشی از مقاله
چکیده
دم شیر - Leonurus cardiaca - تنها گونه جنس Leonurus در ایران می باشد. این گیاه براي درمان مشکلات قلبی و عروقی، استرس، اضطراب و تحرکات عصبی استفاده می شود. گزارشی در مورد سیستم زادآوري این گونه وجود ندارد. از این رو این آزمایش به منظور بررسی تاثیر گرده افشانی آزاد، خودگشنی و گرده افشانی دستی بر دانه بندي، وزن و قوه نامیه بذر در دم شیر طراحی شد. تیمارهاي گرده افشانی آزاد، خود گشنی و گرده افشانی دستی به کار برده شد.
براي تعیین قوه نامیه، بذور برش داده شد و بر حسب پر - زنده - و خالی - مرده - بودن جدا شدند. بعد از رسیدن بذرها، درصد دانه بندي، وزن بذر و قوه نامیه بذر در هر تیمار مشخص شد. نتایج نشان داد که بین تیمارها اختلاف معنی داري وجود دارد. بالاترین دانه بندي، وزن بذر و قوه نامیه بذر در تیمار گرده افشانی آزاد بدست آمد. وزن بذر و قوه نامیه بذر در تیمار گرده افشانی دستی با وجود دانه بندي بالا پایین بود. کمترین دانه بندي در تیمار خودگشنی بدست آمد زیرا بدلیل پروتاندري شدید تشکیل بذر در خودگشنی کاهش می یابد.
مقدمه
دم شیر - Leonurus cardiaca - از خانواده Lamiaceae - نعناییان - تنها گونه جنس Leonurus در ایران است. دم شیر گیاهی علفی، پایا با ریزومی گسترده به ارتفاع 0/5 تا 1/5 متر با ساقه مستقیم، منشعب، چهارگوش، کم بیش توخالی با بافت نسبتا چوبی شده و 20 تا 25 چرخه گل در هر ساقه است. گل ها پوشیده از کرك هاي تک سلولی با کوتیکول نازك به رنگ صورتی با خال هاي ارغوانی که به شکل مجتمع 11 - تا 13 گل - در زاویه برگ هاي قسمت فوقانی قرار دارند
مواد موثره شناسایی شده از عصاره اندام هاي هوایی - برگ ها، گل ها و ساقه - گیاه دم شیر شامل فلاونوئیدها، ایروئیدها، تري ترپن ها، تانن ها، استرول ها، پلی ساکاریدها - موسیلاژها - و ترکیبات نیتروژن دار غیر از آلکالوئیدها می باشد. این گیاه براي درمان مشکلات قلبی و عروقی، استرس، اضطراب و تحرکات عصبی استفاده می شود .
تولیدمثل یک فرآیند زیستی است که طی آن افراد جدید از والدین خود بوجود می آیند. میزان و توزیع تنوع ژنتیکی در جمعیت ها تا حد زیادي تحت تاثیر ویژگی هاي تولید مثلی مانند فنولوژي گل، خودسازگاري و سیستم تولید مثلی قرار دارد .
تلاش می شود با دانستن سیستم تولید مثلی گیاهان دارویی نسبت به انتخاب و کشت گونه هاي برتر اقدام کرد. همچنین این مهم، نحوه ارتباط سیستم هاي زادآوري با الگوهاي فراوانی گونه ها را تشریح و پایه و اساسی براي گسترش برنامه هاي حفاظت گیاهان فراهم می کند. از سوي دیگر یکی از پیام هاي اجتناب ناپذیر کشاورزي مدرن که مبتنی بر استفاده از واریته هاي اصلاح شده با حداکثر عملکرد و کیفیت قابل قبول است کاهش تنوع ژنتیکی می باشد .
از آنجایی که اطلاعاتی در مورد سیستم تولیدمثلی دم شیر وجود ندارد این تحقیق به منظور بررسی میزان تشکیل بذر در تیمارهاي مختلف گرده افشانی و تاثیر آن بر وزن و قوه نامیه بذر انجام شد.
مواد و روش ها
براي بررسی سیستم تولید مثلی دم شیر بذور این گیاه از رویشگاه طبیعی آن در خوانسار جمع آوري گردید و در گلخانه گروه علوم باغبانی واقع در پردیس کشاورزي و منابع طبیعی دانشگاه تهران کشت شدند. تیمارهاي مختلف گرده افشانی به مدت دو سال در بهار و تابستان سال هاي 1393 و 1394 بر روي گیاهان اعمال شدند. براي تعیین میزان خودگشنی تعداد 25 گیاه و در هر گیاه حدود 20 تا 40 گل در مرحله غنچه پاکت گذاري شدند، تا از انتقال دانه هاي گرده از گیاهان دیگر جلوگیري شود.
بعد از رسیدن بذرها، تعداد بذر هاي تشکیل شده در هر گیاه شمارش شدند و درصد تشکیل بذر در هر گیاه و در کل گیاهان تعیین شد. براي تیمار گرده افشانی دستی 10 گیاه و در هر گیاه 8 تا 12 گل در مرحله مناسب اخته سازي، اخته شدند. در هر گیاه گل هایی که در زمان مناسب اخته سازي نبودند، حذف شدند و گل هایی که آماده براي اخته سازي بودند انتخاب و با پنس اخته شده و با پاکت پوشانده شدند.
گل ها در زمان مناسب گرده افشانی با گرده هایی که از گیاهان دیگر گرفته شده بود توسط قلم مو گرده افشانی شد، پس از گرده افشانی دوباره پاکت گذاري شدند بعد از رسیدن بذر درصد تشکیل بذر تعیین شد. براي تعیین درصد تشکیل بذر در شرایط گرده افشانی آزاد و بدون اعمال تیمار تعداد 25 گیاه و در هر گیاه 20 تا 40 گل انتخاب و بقیه گل ها حذف شدند.
گیاهان اتیکت گذاري شد و بعد از رسیدن بذر ها درصد تشکیل بذر حساب شد. به منظور تعیین وزن و قوه نامیه بذر در بذور حاصل از تیمارهاي مختلف گرده افشانی، 10 عدد بذر با 5 تکرار از هر تیمارگرده افشانی به طور تصادفی برداشته شد و میانگین وزن بذر و قوه نامیه بذر براي هر تیمار گرده افشانی مشخص شد. براي تعیین قوه نامیه، بذور برش داده شد و بر حسب پر - زنده - و خالی - مرده - بودن جدا شدند.
