بخشی از مقاله
بسته بندی
مقدمه :
آن چه در این جا می خوانید فکری نیست که تازه در ذهن ما شکل گرفته باشد . حتی حرف تازه ای هم نیست و پیش از این بارها درباره آن نوشته ایم و گفته ایم . با این حال امید داریم که با تکرار این نوشته ها و گفته ها بستر مناسب برای حرکت های سازنده ای چون سازمان نظام بسته بندی فراهم شود .
امروز روزی دیگر است . همان طور که دیگر کسی گرافیک را با ترافیک اشتباه نمی گیرد می توان گفت بسته بندی و کارکردهای مهم آن امروز برای طبقات
مختلف جامعه عاملی شناخته شده است . اما آشنا بودن جامعه با عاملی به نام بسته بندی به تنهایی نمی تواند نکته ای مثبت ارزیابی شده و باعث عافیت به خیر شدن دست اندرکاران بسته بندی شود . زیرا بسته بندی نیز مانند هر تکنیک و روشی می تواند در دو جهت خیر و شر مورد بهره برداری قرار گیرد .
بسته بندی می تواند عاملی برای فریب خریداران باشد . متأسفانه انتهای چنین مسیری تا بدترین شکل آن یعنی معلولیت و مرگ و ورشکستگی برای مصرف کنندگان قابل تصور است .
شاید در سالهای گذشته که بسته بندی در کشور ما این چنین فراگیر نشده بود خطر سوء استفاده از بسته بندی نزد مردم و مسئولان چندان مهم و واقعی به نظر نمی آمد .
رشد سریع فن آوری بسته بندی در همه جای دنیا از جمله ایران سطح کیفی کلاهبرداری به وسیله بسته بندی را آن قدر بالا برده که تنها و تنها متخصصان امر می توانند تخلف ها را تشخیص دهند .
دست اندر کاران بسته بندی باید بدانند که رشد و توسعه صنعت بسته بندی شمشیری دولبه است که به موازات خدمت به مصرف کنندگان اگر در خدمت سود جویان قرار گیرد می تواند به مصرف کننده و سایر دست اندرکاران و زحمتکشان عرصه بسته بندی صدمات ریشه ای بزند .
مشکلاتی که در این رابطه پیش می آید تنها در پیدایش ذهنیت بد در مصرف کنندگان خلاصه نمی شود . بلکه مشکل اصلی از آن جا شروع می شود که پای عده ای خارج از اهالی بسته بندی به این صنعت باز می شود . البته نه برای سرمایه گذاری که برای قانون گذاری و ایجاد ضابطه های ریز و درشت .
قانون چیز خوبی است به شرطی که در جریان تدوین حدود و قانون همه طرف های صالح ذی نفع به صورت فعال حضور داشته باشند.
تخلف در بسته بندی تنها در حوزه مواد غذایی و سلامت مصرف کننده نیست . یک جامعه صنفی مانند یک خانواده است که مسائل گوناگونی را در خود دارد. ضمن این که پیش کشیدن بحث تخلف تنها یک مثال واضح برای معضلات درون صنفی است . اگر نه ضرورت وجودی نظام های صنفی هیچ گاه محدود به بحث تخلفات نبوده و نیست .
گفتنی است استفاده از واژه صنف در این مطلب طبق تعاریف اداری و دولتی آن که در نهایت به مجمع امور صنفی باز می گردد نمی باشد . اتفاقاً یکی از کانون های مشکلات همین تمایز بحث صنف و صنعت البته از جنبه اداری آن است . در این جا هدف از کاربرد واژه صنف کمک گرفتن از این کلمه برای جمع بندی تلاش های همه دست اندرکاران بسته بندی است که نتیجه مشترکی در ذهن و دید عامه دارد و آن" بسته بندی" است .
هشیار باشیم با آن دست اندرکاران صنعت بسته بندی هر کدام کم و بیش یک واحد تولیدی یا خدماتی محسوب می شوند که در گرایش های متنوعی از صنعت فعالیت می کنند اما نوع نقش بسته بندی در عرصه تولید به شکلی است که تصمیم گیری در بسیاری از موضوعات مربوط به چرخه تولید و عرضه می تواند همه بخش بسته بندی را تحت تأثیر قرار دهد .
برای مثال بسیاری از تصمیمات مربوط به بهداشت کالاهای تولیدی رابطه ای مستقیم با موضوع بسته بندی داشته و می تواند موج هایی را وارد این صنعت کند . در این راستا عده ای از اهالی بسته بندی خوشبخت و عده ای نیز بدبخت می شوند . از طرفی نمی توان گفت همه این موج ها مثبت و به جا بوده اند . شاید فردا عده ای دیگر از زحمت کشان بخش بسته بندی گرفتار یکی از موج های ویرانگری شوند که از بیرون صنف به آن وارد می شود .
از آن جا که بسته بندی راجع به هر چیزی می تواند معنی شود و از آن جاکه این مفهوم ، صنایع و حرفه های گوناگون و گاهی متضادی را زیر چتر خود دارد همواره در همگرایی دچار مشکل بوده است . این موضوع باعث شده هر از چند گاهی مدیر یا کارشناسی که تازه از راه رسیده با دیدن چندی از معضلات موجود هیجان زده شده از طریق تریبون هایی که همیشه برای دولت موجود است به اظهار عقیده و باید و نباید بپردازد .
دست اندرکاران بخش بسته بندی باید بدانند که هر چه به لطف زحمات و سرمایه ایشان ضرورت و کیفیت بسته بندی در کشور بیشتر توسعه می یابد واقعیتی به نام بسته بندی عیان تر شده و عده بیشتری علاقه مند به اظهار نظر در آن می شوند و البته بسیاری از ایشان قصد انقلاب در این بخش را دارند !
هر چه دست اندرکاران بخش بسته بندی و قدیمیهای آن دیرتر به فکر همگرایی و اصلاح صنف خود بپردازند تعداد و قدمت تصمیم گیرانی که از بیرون گود برای ایشان تعیین تکلیف می کنند بیشتر شده و بعضی قوانین و سلیقه ها نهادینه می شوند .
صنایع بسته بندی پیش از این نیز موضوع متولی غیر خودی را تجربه کرده اند . عدم همگرایی میان اهالی یک صنف یا منطقه فرصت خوبی است برای غیر خودی هایی که با روش های گوناگون به حکمیت پرداخته و احکام سلیقه ای صادر کنند .
بسته بندی یک مفهوم کلی و نسبی است . نشانه ها و حد مرز مطلق ندارد . بخش بسته بندی از صنایع و حرفه های گوناگونی تشکیل شده که هر کدام راه خود را می روند اما ترکیب آنها یک نام دارد و آن " بسته بندی " است . به عبارت دیگر با آن که قوانین بازار ، استاندارد ها و کنترل کیفی محصولات هر یک از صنایعی که به بسته بندی مربوط می شوند منحصر به همان صنعت هستند اما به دلیل ترکیب های متفاوتی که می توان از این مجموعه به دست آورد نیاز به یک نظام و کنترل نیز در چارچوب کلی بسته بندی احساس می شود .
اما این تنها بخش از صنعت و خدمات در یک کشور نیست که دچار این تنوع است . صنعت ساختمان نیز مجموعه ای است از محصولات و تخصصهای متفاوت که ترکیب آنها چیزی به نام ساختمان است . ترکیب نقش اول را در بسته بندی و ساختمان ایفا می کند .
آیا به جز این است که یکی از سازمان های مسئول در برابر بحث های کیفی ساخت و ساز همین سازمان نظام مهندسی ساختمان است ؟ زیرا ساختمان محصولی است از ترکیب عناصری متفاوت که با کیفیت هایی متفاوت جمع شده و با روش های متفاوتی با یکدیگر ترکیب می شوند . این مجموعه از طراحی خیال انگیز یک فضای سه بعدی تا کیفیت لوله های به کار رفته برای فاضلاب را شامل می شود .
در واقع ترکیب این عناصر از معنوی تا مادی و پدید آورندگان آنها را تشکلی سازماندهی می کند . آن تشکل یک سازمان نظام مهندسی است .
معضل اصلی بسته بندی کیفیت عناصر تشکیل دهنده نیست . معضل در ترکیب عناصر است . نمی توان تمام مقوا سازی ها را واداشت تحت یک استاندارد خاص مقوا تولید کنند . بلکه بر استاندارد ترکیبات بسته ای که در آن از مقوا استفاده می شود باید نظارت کرد .
بسته بندی نیاز به سازمان نظام بسته بندی دارد تا بر ترکیبی که به نام بسته بندی معرفی می شود نظارت کند . تنها در قالب چنین سازمانی است که می توان سطح عمومی بسته بندی را رشد داد . سازمان نظام بسته بندی از بازی خوردن دست اندرکاران بسته بندی توسط این اداره و آن اداره دولتی جلوگیری می کند و یا از شدت آن می کاهد.
این یک واقعیت است که خود دولت نیز در مواجهه با بخش بسته بندی دچار سرگردانی است . یعنی دولت برای وضع قوانین درباره بسته بندی نمی تواند همه طرف های ذی نفع در قضیه را شناخته و طرف مشورت قرار دهد . از این جهت است که گاهی مصوبات و ابلاغیه های بعضی از مؤسسات و سازمان های دولتی مورد پذیرش همه طرف های صلاحیت دار بسته بندی نیستند .
سازمان نظام بسته بندی در ایجاد یکپارچگی و حرکت هدفمند و برنامه دار بخش بسته بندی کشور بسیار مؤثر خواهد بود . کشور ما پیش از این نیز سازمان هایی از این دست را تجربه کرده و در حال بهره برداری از آنها است . با وجود اختلافاتی که بین بخش بسته بندی با بخش ساختمان یا پزشکی کشور وجود دارد با این حال می توان از مدل تشکیلات سازمانی و روش اداره این سازمان ها و تجربه های موجود در آنها برای ایجاد و راهبری سازمان بسته بندی کشور بهره گرفت .
سازمان نظام بسته بندی بهترین جایگاه برای اصلاح امور کلی مربوط به بسته بندی در کشور است که با حضور سرمایه های علمی و عملی این بخش فراگیر و در کنار نمایندگانی از سازمان های دولتی مربوطه شکل می گیرد .
ضرورت توجه به بسته بندی مواد غذایی
وقتی محصولات مشابه مصرفی و یا صادراتی هر یک از کشورهای پیش رفته و یا در حال توسعه و حتی برخی از کشورهای جهان سوم را مشاهده کنیم ، به نکات ذیل برخورد می کنیم :
1 ـ اولین نکته ای که فوراً جلب توجه کرده و ما را به خرید آن کالا وامی دارد ، ظاهر عالی بسته بندی است که رفاه و راحتی مصرف کننده را در نظر گرفته است .
2 ـ دومین نکته که باعث می شود دوباره آن محصول را خریداری کنیم ، کیفیت عالی و تازه و سالم بودن محصول درون بسته بندی است .
3 ـ نکته بعد مشخص بودن تاریخ تولید و تاریخ انقضاء محصول است که به طور واضح بر روی بسته بندی ها درج می شود .
4 ـ چهارمین نکته که تولید کنندگان باید ضمن مراعات ، آن را وظیفه برای خود بدانند ، رفاه مصرف کننده در زمان استفاده از محصول عرضه شده است .
ولی متأسفانه این چهار نکته از سوی تولید کنندگان ایرانی به درستی اجرا نمی شود و برخی برای کسب درآمد بیش تر و آسان تر بدون آینده نگری و حفظ منافع ملی ، به نوع بسته بندی ، کیفیت محصول و رفاه مصرف کننده اهمیت چندانی نمی دهند . با یک بررسی و جمع بندی متوجه می شویم محصولات عرضه شده ایران در کشورهای دیگر دارای ایرادهای زیادی است . آن هم محصولاتی بی رقیب نظیر پسته رفسنجان ، زعفران قائنات ، زیره کرمان ، کشمش ملایر ، گلاب قمصر کاشان ، گردوی تویسرکان و لرستان و ... که باید در بسته بندی های عالی و منحصر به فرد عرضه شوند . ولی متأسفانه هنوز هم با بسته بندی های ابتدایی صادر می شوند ، البته ناگفته نماند تعدادی از صادرکنندگان ضمن آن که بسته بندی کالایشان در حد عالی است محتویات عالی تری نیز عرضه می کنند .
گذر بسته بندی
به طور کلی ظهور انقلاب صنعتی به راستی تحول اساسی در نظام تولید کالایی ایجاد کرد و جهان را با فوران کالاهای گوناگون روبه رو کرد . تنوع کالاها و رقابت فشرده میان تولید کنندگان و بازرگانان به تدریج هنر را نیز علاوه بر علوم دیگر وارد مجموعه سیستم بسته بندی کرد .
با پیشرفت بیشتر علوم دیگری نظیر روانشناسی فردی ، اجتماعی وارگونی به این مجموعه اضافه شد . توسعه بسته بندی سبب مستقل شدن این صنعت از مجموعه صنایع دیگر شد و رقابت و نیاز سبب سبب گردید که صنایع بسته بندی سهم قابل توجه از بودجه شرکت های تولیدی را به خود اختصاص دهد ، که امروزه صنایع بسته بندی تبدیل به یک تکنولوژی قدرتمند شده است . و اکنون این صنعت در دانشگاه های معروفی نظیر : سن خوزه ، ... مورد تدریس علاقمندان قرار گرفته است .
واقعیت حاکم بر جهان کنونی آن است که حیطه صنعت مواد غذایی در دنیا از گسترش زیادی برخوردار است .
از نظر فروش ، صنایع غذایی بزرگ ترین صنعت است وفور فرآورده های غذایی ، نتیجه راندمان عملیات از طریق به کارگیری علوم مختلف و تکنولوژی نوین می باشد . در این میان صنایع بسته بندی یکی از شاخص های اصلی می باشد که متأسفانه در کشور ما صنعت بسیار جوانی است که در صورت توجه به این صنعت و به روز نگری و به روزداری آن می توان افزایش تقاضا در سطوح داخلی و بین المللی محصولات تولیدی کشور را ارتقا قابل ملاحظه بخشید .
اگر بخواهیم در یک نگاه به مشکلات صنعت بسته بندی کشور بپردازیم می توان به موارد زیر به طور اخص اشاره نمود :
1. قدمت و فرسودگی نسبی ماشین آلات موجود در صنعت بسته بندی
2. پایین بودن سرعت تولید ماشین آلات در مقایسه با مشابه خارجی
3. ظرفیت های پایین صنعت بسته بندی
4. بالا بودن هزینه های بسته بندی در کشور نسبت به متوسط جهانی
با توجه به عوامل فوق ، وارداتی بودن اکثر مواد اولیه مورد نیاز این صنعت (ودر نتیجه گران بودن آنها ، عدم آشنایی نسبی دست اندرکاران این صنعت با استانداردهای بین المللی ، وجود ضایعات زیاد در این صنعت ، ضعف تکنولوژی بسته بندی که در جای خود کیفیت کالا را نیز تحت الشعاع قرارمی دهد ، عدم تطابق نوع چاپ با نوع بسته بندی به دلیل عدم وجود چاپ های مناسب ) توجیه پذیر است .
برای جبران این خلاء ها در کشور چه شیوه ای را باید به کار برد ؟
پس از انجام مطالعات گسترده اقدام به تجهیز خطوط تولید خود به آخرین دستیافته های این صنعت در جهان نموده و با صرف هزینه های ارزی و ريالی فراوان و به کارگیری متخصصین علوم مربوط ، ادبیات بسته بندی در کشور را به منظور همزمان و کامل خواسته های متنوع تولید کنندگان خصوصاً گروه مواد غذایی و از طرفی مصرف کنندگان متعدد داخلی و خارجی با رویکردی جدید بازخوان کرد . بنابراین بهره مندی از تکنولوژی برتر بسته بندی صنعتی ترین کشورهای دنیا نظیر
آلمان که بی تردید یکی از کشورهای ممتاز ساخت ماشین آلات پیشرفته صنعت بسته بندی در جهان محسوب می گردد ، و از سویی استفاده همزمان از صاحب نام ترین شرکت های چاپ فوق مدرن در دنیا ، این توانایی را به ما خواهد بخشیده است تا به ضعف صنعت بسته بندی در کشور پایان داده و بتوانیم در کنار محصولات ارزشمند و با کیفیت داخلی حضوری مکمل و قوی با برند ایرانی داشته باشیم .
اگر بخواهیم به بخش کوچکی از خواسته ها و انتظارات مصرف کنندگان و تولید کنندگان با تمرکز بر بسته بندی مواد غذایی بپردازیم باید دید که به چه مواردی توجه کرد ؟
1. تطابق تکنیکی و کمک به سیاست های استراتژیک ( راهبردی ) تولید در پیشبرد فروش
2. اثر گذاری بی نظیر بر نحوه توزیع و فروش داخلی و خارجی با حفظ عوامل اساسی مورد نظر تولید کننده و مصرف کننده
3. چیدمان و تبعیت مناسب هندسی در مکان های تولید انبارش و توزیع
4. سهولت در تولید
5. منطقی تر شدن بهاء تمام شده در سیکل اقتصادی
6. مقاومت شیمیایی بسته در مقابل محصول و تأثیرات متقابل آنها
7. مقاومت در برابر عوامل محیطی
8. توانایی تولید انبوه و توزیع مستمر و بی وقفه در راستای برنامه ریزی تولید کارخانجات
9. جلوگیری از ایجاد فضای مرده در بسته بندی اولیه و ثانویه
10. رعایت قوانین و استاندارد های بین المللی و داخلی
11. طول عمر مفید بسته
12. امکان استفاده مجدد از بسته برای سایر کالاها و اهداف
13. قابلیت چاپ زنی شکیل ، متنوع و فوق مدرن در حین فرآیند تولید بسته در حداقل زمان ممکن تولید
14. قابلیت بازاریابی و شستشوی
15. اثر زیبایی در فروش و تقویت رضایتمندی مصرف کنندگان
16. قابلیت درج مناسب و تأثیر گذار اطلاعات و علایم روی بسته
17. بهداشت و ایمنی و پایداری بسته
18. قابلیت طراحی و جاسازی کارت اطلاعات در بسته
19. قابلیت کنترل نور گرمایش سرمایش میکروارگانیم هاو گازهای موجود در هوا
20. قابلیت تنوع در طراحی و سایر موارد از جمله شفافیت قابلیت خمش و خمیدگی جهت جلوگیری از آسیب مقاومت در ضربات و اصطکاک لرزش و لغزش شکنندگی
فرهنگ بسته بندی
در دنیای امروز که رشد فناوری لحظه به لحظه بوده و فضای رقابتی بسیار فشرده و تنگاتنگ است از فرهنگ بسته بندی می توان به عنوان فرهنگ مصرف تعبیر کرد .
بسته بندی مناسب و اصولی یک کالا می تواند مزایای زیادی از نظر اجتماعی و بهداشتی داشته باشد و مصرف کننده را به سوی مصرف بهینه کالا راهنمایی کند .
اگر فرهنگ بسته بندی در میان تولید کنندگان به گونه ای همه گیر شود که تمای آنها خود را ملزم به ارایه کالاهای بسته بندی شده بدانند و از طرفی مصرف کنندگان نیز اولویت را بر مصرف کالاهایی با بسته بندی برتر بگذارند ، مطمئناً در دراز مدت کل جامعه از حاکمیت این فرهنگ منتفع خواهند شد . عمومی شدن فرهنگ بسته بندی باعث می شود تا تمامی هر کالا در بسته مشخص ، با نام و نشان کارخانه تولید کنند ، قیمت برای مصرف کننده و تاریخ تولید و انقضاء » قرار بگیرد که یکی از بزرگترین فواعد آن جذب واسطه ها و دلال ها و در نهایت کاهش قیمت ها است .
همچنین استفاده از کالاهای بسته بندی شده موجب رشد فروشگاه های جدید و حذف فروشگاه های سنتی می شود که نتیجه آن جلوگیری از توسعه واحدهای تجاری در فضاهای غیر تجاری است. از دیگر مزایای استفاده از بسته بندی تثبیت قیمت ها و یکنواختی آن در تمامی جامعه است . همچنین عرضه کلیه کالای بسته بندی و استاندارد شدن آنها می تواند موجب رشد تجارت الکترونیکی در سطح جامعه و خرده فروشی شود و بسیاری از خریداران کالای مورد نیاز خود را از طریق سفارش اینترنتی یا تلفنی انجام دهند و این مسأله موجب حذف بسیاری از مسافرت های درون شهری شده و بسیاری از مشکلات جامعه مانند ترافیک و روند صعودی مصرف بنزین را حل نماید .
استفاده از بسته بندی برای توزیع کالاها موجب می شود تا فاصله زمانی میان تولید تا توزیع تا مصرف کاهش پیدا کند و امکانات نظارت دقیق و همیشگی بر روی تولید مهیا شود . استفاده از بسته بندی های استاندارد و صحیح کالا موجب جلوگیری از ورود کالاهای غیر استاندارد و غیر بهداشتی و مضر می شود و علاوه بر آن می توان با نظارت بر مراکز توزیع ، میزان عرضه را نیز کنترل کرد . همانگونه که در بالا ذکر شد ، فرهنگ شدن بسته بندی چشم گیر و استاندارد در نهایت باعث نفع هم تولید کننده و هم مصرف کننده می شود ، استفاده از قالبی به نام بسته بندی شاید در کوتاه مدت باعث سختی کار تولید کننده شود اما قطعاً در درازمدت خود واقف به مزایای آن شده و به دنبال راهها و شیوه های جدید رقم و اقلام به نوع آوری در این زمینه خواهد کرد .
در واقع می توان گفت بسته بندی جذاب که از نظر بهداشت ، حفظ کیفیت محصول و تأمین سلیقه مصرف کننده دارای استانداردهای لازم باشد ، موجبات حفظ برتری و بقای محصول در بازار مقصد را ایجاد می کند .
همچنین در تقسیم بندی خصوصیات یک کالا بسته بندی در گروه مواردی چون تبلیغات ، راحتی مصرف کالا و نگهداری بهتر قرار گیرد که جز امتیازات یک کالا برای جلب مشتری است .
البته باید توجه داشت که بسته بندی یک کالا ، ارزش افزوده ایجاد نمی کند و تولید کننده نباید بابت بسته بندی خریدار را مجبور به پرداخت هزینه ای بیشتر برای خرید کالا نماید . در واقع بسته بندی مناسب برای کالا می تواند امتیازی باشد تا در میان دیگر کالاها سلیقه مشتری را متوجه خود نماید هزینه آن را نیز باید در رده هزینه های تبلیغاتی قرار داد .
در مورد وزن کالا بسته بندی شده نیز باید توجه داشت که وزن موادی که مورد استفاده در بسته بندی به عنوان وزن کالا محسوب نمی شود و وزن محصول را به طور خالص باید در نظر گرفت . ( نکته مهم برای مصرف کنندگان در هنگام خرید شیرینی )
صادرات مواد غذایی
