بخشی از مقاله
بررسی اثر جنس بسته بندی و تیمارهای شیمیایی بر کیفیت بذر بسته بندی شده
چکيده
در اين مقاله به بررسي مختـصر تيمـار بـذر بـا مـواد شيميايي در بسته بندي هاو در شرايط نگـه داري گونـاگون جهت نگه داشتن بالاترين زنده ماني بـذر برداشـت شـده براي فصل بعد و بررسي پژوهش هاي انجام شـده در ايـن زمينه پرداختـه مـيشـود. در بخـش اول بـه اثـر جـنس بسته بندي برکيفيت بذر پرداخته شده که توسـعه قابليـت انبارداري بستگي به نوع جنس بسته دارد. در بخش دوم به اثر تيمارهاي شيميايي بر کيفيت بذر مي پردازد.در نهايـت اثر متقابل شرايط انبارو ظروف بسته بندي بر کيفيت بـذر؛ اثر متقابل شرايط انبارو مواد شيميايي بر کيفيت بذر؛ اثـر متقابل بسته بندي و مواد شيميايي بر کيفيـت بـذر بررسـي ميشود.
واژه هاي کليدي
بسته ، بذر، تيمار و کيفيت .
١- مقدمه
بذور پس از برداشت و آماده سازي معمولا در سال بعد يا سال هاي بعد در انبار نگـه داري مـيشـوند، بنـابراين در جريان نگه داري بذر بسته بندي در انبار، بايـد سـعي نمـود عواملي که ميتوانند باعث کاهش قـوه ناميـه و يـا نقـصان مواد داخلي بذر گردند، از بذر دور بمانند. بدين معنـي کـه بايد عوامل مؤثر در جوانه زني و همچنـين تـنفس بـذر در ضمن نگه داري آن در بـسته تـا سـرحد امکـان جلـوگيري شود. مسائل کلي انبارداري در کليـه بـذور گياهـان تقريبـا يکسان است . بذر بايد در موقعي که محصول کاملا رسـيده شــده اســت ، برداشــت گــردد و پــس از خــشک شــدن و بوجاري و بسته بندي براي انبار کردن ، آماده گردد. در ايـن موقــع ، لازم اســت رطوبــت موجــود در بــذر و بــسته اندازه گيري شود. علاوه بـر ايـن ، عـواملي نظيـر خـسارت مکانيکي، حشرات و قارچ ها باعـث آلـودگي و فـساد بـذر ميگردد.
٢-اثر جنس بسته بندي بر کيفيت بذر
شيميايي بذر ميگردد. محققان ١(١٩٦٦) بذرهاي پياز، هويج ، کلم ، خيـار و گوجـه فرنگـي را توسـط دسـتگاه دسـيکاتور٢ خشک کردند و در ظرف هاي غيرقابل و قابل نفوذ به رطوبت نگه داري کردند. نتايج نشان داد که بالاترين درصد زنده مـاني و رشد در بذرهاي نگه داري شـده در ظـرف هـاي مقـاوم بـه رطوبت به دست آمد[١]. محققان (١٩٧٣) نوعي بـسته بنـدي عايق و مقاوم به رطوبت را پيدا کردند که در طـولاني کـردن قدرت جوانه زنـي و رشـد بـذر ارزش بيـشتري داشـتند[٢].
همچنين در(١٩٧٨) بذرهاي کاهو و هويج را در ظرف هاي با جنس هـاي مختلـف ماننـد: کاغـذي، پلـي اتـيلن و شيـشه اي نگه داري کردنـد و نتـايج آزمـايش نـشان داد کـه در هـر دو محصول ، هنگامي که در ظرف هاي شيشه اي غيرقابل نفوذ بـه هوا نگه داري شدند، به مدت ٧سال قدرت جوانه زني شان را حفظ کردند، اما اين قدرت جوانه زني در کيسه هاي کاغذي و پلياتيلني بسيار کمتر از ٧ سال بود. همچنين محققان (١٩٨٠) بذرهاي فلفـل را در ٥ ظـرف مختلـف نگـه داري کردنـد و بهترين نتيجه را با نگه داري بذرها در ظروف شيشه اي محکم بسته شده و کيسه هاي پلاستيکي به دست آوردند و در پايـان
٧ سال قـدرت جوانـه زنـي بـذرها تـا ٩٦% حفـظ شـد[٣].
همچنين محققان (١٩٨٦) بيـان کردنـد کـه بـذرهاي لوبيـاي صحرايي که در کيسه هاي پلياتيلني نگه داري شـدند، قـدرت جوانـه زنـي آن هـا ٤٠ مـاه بيـشتر از بـذرهايي کـه در کيـسه پارچــه اي بــود، حفــظ شــدند. گروهــي از محققــان (١٩٨٧) بذرهاي پياز، کـاهو، تربچـه ، گـل کلـم ، باميـه و نخـود را در کيسه هاي پلياتيلن و پارچه اي در دماي اتاق به مدت ٢٤ مـاه نگـه داري کردنـد. نتـايج نـشان داد کـه کـاهش در شـاخص جوانه زني، طول ريشه ، سـاقه و رشـد در بـذرهاي نگـه داري شده در کيسه پارچه اي بيش تر بود و در کيسه هاي پلي اتيلنـي کاهش اين شاخص ها کمتر بود[٤]. محققان (١٩٨٨) بـذرهاي پياز، هويج ، کاهو و کلـم را بـه مـدت ٦٥ مـاه در بـسته هـاي کاغدي با دولايه نـازک پلـي پـروپيلن ٣ و يـا سـه لايـه ورقـه آلومينيوم نگه داري کردند، نتايج نشان داد که نوع بـسته بنـدي روي درصد جوانه زني اثر نداشت و درصد جوانـه زنـي بـا افزايش مدت نگه داري در تمامي گونه ها کاهش يافت [٥].
محققان (١٩٨٨) بذرهاي فلفل و پياز را در ورقـه هـاي آلومينيومي و کيسه هاي پلياتيلني در تحت شـرايط جزئـي خلأ و در کيسه هاي کاغذي (شاهد) نگه داري کردند. نتـايج حاکي از آن بود که ، در هر دو بذر(فلفل و پياز) جوانه زنـي بعد از ٣٠ ماه مشاهده نشد. پس از ١٨ماه بـسته هـاي خـلأ (بدون هوا) وکيسه هاي کاغذي در بذرهاي پياز به ترتيـب محققان (١٩٩٤) بذرهاي گوجه فرنگـي را در بـسته هـاي نفوذ پذير و غيرقابل نفوذ پذير به رطوبت نگه داري کردنـد و مشاهده شد که در بذرهاي نگه داري شده در بسته قابل نفـوذ به رطوبت قبل از يکسال درصد جوانه زني نـسبت بـه ميـزان استاندارد گواهي (٧٠ درصد) کاهش يافـت در حـالي کـه در بذرهاي نگه داري شده در بسته غيرقابل نفـوذ بـراي بـيش از يکسال ، ميـزان ارزش جوانـه زنـي در مقـدار بـالاتري حفـظ گرديد(شکل ١)[٨].
٣محققان (١٩٩٥) بذرهاي پيـاز را در ٦ جـنس بـسته بنـدي بررســي کردنــد. بــالاترين کــاهش قــدرت جوانــه زنــي در ظرف هاي قابل نفوذ به رطوبت مشاهده گرديد. اين اخـتلاف ناشي از تغييرات رطوبت در بسته بندي قابل نفوذ به رطوبـت و تبادل درجه هيگروسکوپي ١ بين بذر و پوشـش اطـراف آن ميباشد[٩].
محققان (١٩٩٥) گزارش دادند که بذر پياز رقم ٢ به مدت ٧ سـال بـا مقـدار ٥.٦% رطوبـت در ظـرف شيـشه اي و کيـسه آلومينيومي نگه داري شـد و بـا کيـسه پلـياتيلنـي و کاغـذي مقايسه گرديد. جوانه زني و قدرت رشد بذرهاي نگه داري شده در ظرف هاي شيشه اي و کيـسه هـاي آلومينيـومي بالاتر از کيسه پلياتيلني و کاغذي بود[٩]. محققان (١٩٩٧) مشخص کردند که بهترين جنس بـسته بنـدي بـراي حفـظ زندماني و قدرت بذر فلفل در ورقه هـاي آلومينيـومي سـه لايه ميباشد. در صورتي کـه بـذرها در مقـداري رطوبـت ، زندماني و قدرت کمي داشتند[١٠].
-اثر تيمارهاي شيميايي بر کيفيت بذر
تيمار بذر با مواد شيميايي مناسب باعث محافظت بـذر در انبار در برابر آلودگيهاي درونـي و بيرونـي مـيگـردد.
کارايي بالاي قارچ کش بستگي بـه کمتـرين ميـزان غلظـت مورد استفاده همراه با بالاترين اثر بر قـارچ و کمتـرين اثـر منفي بر بـذر دارد. بـراي حفـظ قـدرت رشـد گياهچـه و جوانه زني بهتر است که از قارچ کش ايمن تر استفاده گـردد.
تيمار بذر فلفل با تيرام ٣ باعث بهبود جوانـه زنـي گرديـد و عدم تيمار بذر با اين قارچ کش ، جوانه زني اندکي را بعـد از ١٠ مــاه در انبــار نــشان داد محققــان (١٩٧٩) در بــذرهاي بـسته بنـدي شـده بـادام زمينـي کـه بـا فنتينااسـتالي ١، تيـرام ، کاربنـدزايم ٢، دايفـالتن ٣ و تـراي دمـتن ٤ تيمـار شـدند، بهبـود جوانه زني را نسبت به شاهد، مشاهده کردند[١١].
محققــان (١٩٨٣) گــزارش دادنــد کــه در ميــان تمــام قارچ کش هاي آزمايش شده بر بذر فلفل : کاپتان ٥(٤ گـرم بـر کيلوگرم )، پودر سولفور٦(٤ گرم بـر کيلـوگرم )، بويـستين ٧(٢ گــرم بــر کيلــوگرم )، ويتــاواکس ٨(٢ گــرم بــر کيلــوگرم ) و بنوميل ٩(٤ گرم بـر کيلـوگرم ) سـبب بهتـرين جوانـه زنـي در مقايسه با بذور تيمار نشده گرديد[١٢].
محققان (١٩٨٩) گزارش دادند در بذر پياز تيمار شـده بـا قارچ کش ها ديگر مانند تيـرام ، کاپتـان ، کاپتـافول ١٠ و قـدرت جوانه زني را تا ١٢ ماه حفظ شده است [١٣]. محققان (١٩٩١) گــزارش دادنــد کــه تيمــار کــردن بــذور بــا توپــسين ١١، آ.
ااورافونگين ١٢، تيرام ، کاپتافـل و ويتـاواکس در غلظـت ٠.٣% وزن بذر باعث بهبود جوانه زني بذر و افزايش طول دانهـال ١٣ فلفل شده است [١٤]. محققـان (١٩٩٢) بـه صـورت جداگانـه روي اثر تيمارهاي شيميايي مختلف پژوهش کردند و گزارش دادند که باويستين ١٤ نسبت به ٥ قارچ کش ديگر مورد استفاده در برابر قارچ هاي بيماريزا آ.آلترنريا ١٥، آلترنتا١٦، فوجيکور١٧ و فيزوپوس استوَلنيفر١٨ بيشتر مؤثر بوده است [١٥].
محققان (١٩٩٤) بذرهاي بادمجان را با قارچ کش هاي تيرام (٢.٥ گرم بر کيلوگرم )، دلسون ١٩(١ ميلي ليتر بـر کيلـوگرم ) و کاپتان (٢.٥ گـرم بـر کيلـوگرم ) آغـشته کردنـد و مـشاهده نمودند که قارچ کش تيرام سبب حفظ جوانه زني پس از ٢١ ماه از انبارداري شد[١٦].
محققان (١٩٩٨) گزارش دادند که تيمـار بـذر بـا تيـرام (١.٣٥ ميلي ليتر بر کيلوگرم ) اثر قابـل تـوجهي بـر کـاهش بوته ميري در خاک آلوده به پاتوژن ٢٠ داشت . همچنـين اثـر مشابه آن بر کاهش بوته ميري توسط بنوميل مخلوط با تيرام و پروکوراز ٢١ به دست آمد[١٧].
محققان (١٩٩٩) پيشنهاد دادند که از بـين ٦ قـارچ کـش بويستين ٢٢، بنليت ٢٣، کاپتان ، ديتان ٢٤ ٤٥-M، تيـرام و ديتـان ٧٨-Z قارچ کش بويستين بيـشترين اثـر را در مهـار کـردن قارچ هاي بذر زاد خيار، کدو، هندوانه و خربزه دارد[١٨].
در سال هاي اخير تلاش هـاي زيـادي بـراي جـايگزين کردن آفت کش هاي مصنوعي بـا آفـت کـش هـاي بـا منـشأ طبيعي صورت گرفته است که ارزان تر، ايمن تر و سازگارتر با طبيعت ميباشند. در ميان روش هاي مختلف ، اسـتفاده از روش هاي گياهي سنتي بوده و براي کاهش تلفات بـذر در انبار بيشتر مورد توجه قرار گرفته است .
محققان (١٩٩٤) بيان کردند که تيمار دانه لوبيا با روغـن چريش ٢٥ باعـث افـزايش زنـده مـاني ٩٧% و قـدرت رشـد گياهچه ١٢٤٠ نسبت به شـاهد(بـه ترتيـب ٤٩% و ٨١٠) بعد از ٢٤٠ روز انبارداري مي شـود[١٦]. محققـان (١٩٩٥) گزارش دادند که گرانوله کردن ٢٦ بذرهاي گوجه فرنگي بـا پودر بـرگ هـاي پنگامينـا٢٧ و اراپـو٢٨ عملکـرد بهتـري در شــرايط آزمايــشگاهي و مزرعــه اي نــسبت بــه شــاهد داشت [١٩].
محققان (١٩٩٥) گزارش دادند که تيمار بذر گندم بـا ٢ گرم بر کيلوگرم پودر برگ چريش بيـشترين قـدرت رشـد گياهچه و جوانه زنـي پـس از ٧ مـاه انبـارداري در مزرعـه را داشـت [١٩]. همچنـين محققـان (١٩٩٥) توصـيه کردنـد کـه بذرهاي ذرت با ١٠٠ گرم بر کيلوگرم پـودر بـرگ چـريش و ١٠ گرم بر کيلوگرم خاکستر تيمـار گـردد تـا درصـد آسـيب ديدن بذر در انبار کاهش يابد. محققان (١٩٩٥) گزارش دادند که تيمار بذر لوبيا چشم بلبلي با ٣ گرم بر کيلوگرم پودر برگ چريش باعث کاهش آلودگي بروچيد ١ بعد از ٥ ماه انبارداري را نــشان داده اســت [١٩]. بــا ايــن وجــود، محققــان (١٩٩٩) مشاهده کردند که بذرهاي سـوياي تيمـار شـده بـا مـشتقات چريش با بذرهاي تيمار نـشده تفـاوت معنـاداري در درصـد جوانه زني نشان ندادند، امـا مـشتقات چـريش سـبب کنتـرل آلودگي بـذر بـه قـارچ مـايکوفلورا ٢ تـا ١٢٠ روز شـد[١٨].
محققان (١٩٩٩) گزارش دادند که پوشش دهي بذرهاي سـويا با پودر برگ چريش بهترين اثر را بر کنترل بيمـاري بـذر زاد کالتـاريچيوم ديمتيـوم ٣ داشـت و بـذرها در دوران انبـارداري سالم تر ميماننـد[٢٠]. محققـان (٢٠٠٠) گـزارش دادنـد کـه بذرهاي نخود تيمار شده با پـودر بـرگ چـريش جوانـه زنـي بالاتر ٦٥% و شاخص زنده ماني ١٢٨٢ در مقايسه با شـاهد را در پايان دوره ١٠ ماهه انبارداري داشته انـد. محققـان (٢٠٠٢) مشاهده کرد که تيمار بذر لوبيـا چـشم بلبلـي بـا ٥ گـرم بـر کيلـوگرم پـودر بـرگ چـريش جوانـه زنـي (٣٩.٥ درصـد) و شاخص زنده ماني ١٠٧٢ بـالاتري در مقايـسه بـا شـاهد(بـه ترتيب ٣٤.٢ درصد و ٨٦٤) در پايان ١٠ مـاه دوره انبـارداري داشته است [٢١].
٤- اثر متقابل شرايط انبارو ظروف بسته بندي بـر کيفيت بذر
محققان (١٩٨٠) مشاهده کردند که وقتي بذرهاي نخـود، باميه ، هويج و پياز در کيسه پارچـه اي و در شـرايط محيطـي نگه داري شدند و درصد جوانه زني بذر باميه تا ٣٧ مـاه ، بـذر هويج ٦ ماه ، بذر پيـاز ٤ مـاه و بـذر نخـود ١٨ مـاه حفـظ شد[٣]. محققان (١٩٨١) متوجه شـدند کـه وقتـي بـذرهاي فلفــل و گوجــه فرنگــي را در شــرايط محيطــي در بطــري شيشه اي نگه داري کنند درصد زنده ماني به ترتيب ٦٧.٨ و ٨٩ بود، در حالي که هيچ گونه جوانه زني پس از اين مدت در بـذرهاي نگـه داري شـده در کيـسه پارچـه اي مـشاهده نــــشد[٢٢]. محققــــان (١٩٨٧) بــــذرهاي باميــــه را در بسته بندي هاي متفـاوت در شـرايط محيطـي بـا دمـاي ٢٩ درجــه ســانتيگــراد و رطوبــت نــسبي ٨٩% نگــه داري کردند[٢٣]، نتايج نـشان داد کـه بـالاترين جوانـه زنـي در بسته هـاي پلـياتيلنـي (٨٠ درصـد) بـود. محققـان (١٩٨٩) بذرهاي لوبيا با ٧% رطوبت ، در بسته هاي پلـياتيلنـي را در دو شرايط محيط ، با دماي ٥ درجه سـانتي گـراد و رطوبـت نسبي ٤٠% و با دماي ٣٥-١٦ درجه سانتي گـراد و رطوبـت نسبي ٩٠-٢٥% نگه داري کردند و بعـد از ٥ سـال ذخيـره کردن درصد جوانه زني به ترتيب ٩٧ و صـفر درصـد ثبـت گرديد(شکل ٢)[١٣]. محققان (١٩٩٠) بيان کردند هنگـامي که بذرهاي خربزه ، اسفناج و بادمجان با مـواد تيـرام (٠.٢٥ درصـد)، دلتـان (٠.١ درصـد) تيمـار شـدند و در شـرايط محيطي به مدت ٤٥ ماه انبار شد درصد جوانه زني بـالاتري به دست آمد[١٥]. اين قـارچ کـش هـا، قـارچ آسـپرگيلوس پنسيليوم ٤ و ريزوفس ٥ را کنترل ميکنـد. محققـان (١٩٩١) گزارش دادند که بذور گوجه فرنگي و گل کلم زمـاني کـه در کيسه هاي چند لايه با استاندارد مشخص تحت شـرايط محيطي به مدت ١٠ ماه قرار مي گيرند جوانه زني خـوبي در مقايسه با ذخيره سازي در کيـسه هـاي کاغـدي دارنـد[١٤].
محققان (١٩٩١) بذرهاي گوجه فرنگي، فلفـل ، بادمجـان و باميه با کاپتان و تيرام آغشته و در کيسه آلومينيوم نگه داري کردند و درصد جوانه زني پس از ١٨ مـاه (بـه ترتيـب ٧٧، ٧٠، ٧٨ و ٨٤ درصد) در شرايط معتدله بيـشتر از بـذرهاي ذخيـره شـده در شـرايط نيمـه گرمـسيري و در بـسته هـاي پارچه اي ثبت شد[١٤].
محققان (١٩٩٤) گزارش کردند که بـذرهاي پيـاز کـه در کيسه پارچه اي و پلي اتيلني که در دماي اتاق نگـه داري شـده بودند، براساس حداقل استانداردهاي بـذر (٧٠%) بـه ترتيـب تا ٩و ٢٤ ماه قادر به جوانه زني بودند. محققـان (١٩٩٤) دانـه تازه پياز را در قوطي حلبي، کاغـذ کرافـت ، کيـسه آلومينيـوم (٥٠ ميلي متري )، کيسه آلومينيوم (٢٠ ميلـي متـر)، کيـسه هـاي پلياتيلني و کيسه هاي کاغذي به مدت ١٨ ماه در شرايط محيطي ذخيره کردنـد. در مقايـسه بـا بقيـه کيـسه هـا، دانه هاي نگه داري شده در کيسه هاي آلومينيـومي بيـشترين ميزان جوانه زني را داشتند. همچنين بـذرهاي پيـاز کـه در قوطي حلبي غيرقابل نفوذ به هوا در شرايط محـيط ذخيـره شده بودند قدرت جوانه زني بالاتري نسبت بذرهاي که در کيسه هاي کاغذي کرافت ١ ذخيره شده بودند، داشتند[١٦].
محققان (١٩٩٤) گزارش دادند که دانه فلفـل دلمـه ي ذخيـره شده در قوطيهاي پلاستيکي مهـر و مـوم شـده و شيـشه اي بيشترين ميزان جوانه زني را حتي پس از ٢٢-٢٠ سـال حفـظ کرده اند در حالي که دانه ذخيره شده در کيسه هـاي پارچـه اي پــس از ســه ســال نگــه داري در دمــاي اتــاق بــا کــاهش در جوانه زني مواجه شـد. محققـان (١٩٩٧) گـزارش دادنـد کـه بذرهاي هويج ، بادمجان ، پياز، فلفل و گوجه فرنگي زماني که در ظروف در بسته در دماي ١٠ درجه سانتي گراد به مدت ١٣ سال ذخيره شدند، تنها چهار درصد از قدرت جوانه زني شـان را از دست دادند[٢٤].
