دانلود مقاله تاریخچه و سوابق ISO 9000

بخشی از مقاله

تاريخچه و سوابق ISO 9000

اصل ارزيابي محصول از جنگ دوم جهاني آغاز شده است از سال 1943 كه متفقين كوشش هاي خود را در جنگ افزايش دادند تأمين تجهيزات در ارتش انگلستان دچار مشكلات عديده اي گرديد . زيرا تهيه و تدارك مواد منفجره اي كه در جنگ استفاده مي شدند نه تنها كار بسيار حساسي بود بلكه تضمين كيفيت آنها به گونه اي كه به نحو مطلوبي مورد استفاده قرار گرفته و عمل نمايند نيز از اهميت ويژه اي برخوردار بود . به همين دليل دريافت كننده از يكسو قادر نبود باز خورد آني و يا

مؤثري را مخابره نمايد و از سوي ديگر ممكن بود سلسله مراتب فرماندهي در سازمانهاي ارتشي نتوانند آنچه در كيفيت محصول منظور است به نحو شايسته اي ارائه دهند همچنين فشار توليدات نظامي بر توليدات كشوري تعدد زيادي كارگران توليد كننده بدون مهارت و تخصص عدم وجود يك سيستم كيفيت مؤثر و كارا كه جوابگوي نيازهاي پراكنده و گسترده در سطح بسيار زياد باشد

موجب بروز معضلات و مشكلات فاجعه سازي ميگرديدند . در پايان آژانس تأمين تداركات نظامي انگلستان سري استانداردهائي كه تدوين نمود كه به طور كلي و عمومي نشانگر توانايي هاي سازمانهاي توليدي در ارائه محصولاتي با كيفيت ثابت و در حد بالائي بودند . اين استانداردها زيربناي سري استانداردهاي
سيستم هاي كيفيتي AQAP بودند كه در اواخر دهه 1960 توسط كشورهاي عضو سازمان ناتو Nato (سازمان پيمان آتلانتيك شمالي) پذيرفته شدند ،‌در اوايل دهه 1970 انگلستان سري استانداردهاي AQAP را به عنوان سري MODO5 توسعه دادسري استاندارهاي MODO5 كه ابتدا براي منظورهاي نظامي تدوين شده بودند براي سازمانهاي خريدار غيرنظامي بسيار زيادي متناسب گرديدند .
MODO5 ها و استانداردهاي ملي ديگري كه در آن زمان در انگلستان متداول بودند همگي به منظور برآورده كردن و تكامل كنترل مديريت برفرآورده ها مورد استفاده قرار مي گرفتند از سوي ديگر نيز در ايالات متحده آمريكا كمپاني هائي كه از تجربه سلسله با ارتش در جنگ دوم جهاني ناراضي بودند ارزش روشهائي را كه سيستم يك سازمان توليدي را ارزيابي ميكنند ، دريافتند .
در انگلستان كمپاني هائي كه با سازمانهاي نظامي به طور مستقيم معامله نمي كردند و اهداف MODO5 را نيز دنبال نمي نمودند از استاندارهاي موازي DS5179 سود مي جستند استانداردهاي BS5179 با وجود اينكه نسبت به استانداردهاي قبلي بهينه سازي شده بودند هنوز به صورت راهنماهائي بودند كه سازندگان به طور داوطلب مي توانستند از آنها استفاده نمايند و كاربردي در قراردادهاي تجاري نداشتند . در سال 1979 استاندارد BS5750 (قسمتهاي 1 ، 2و 3) تدوين گرديد به طوري كه در BS5750 بيشترين نكات كليدي مذكور در ISO 9001 فعلي وجود داشتند .
1ـ BSI : علامت اختصاري مؤسسه استاندارد انگلستان است كه با عنوان :
British standardin istitue

بسياري از شركتها در انگلستان بر استانداردهاي BS5750 ارزيابي شدند و همزمان در اين سالها ، سري استانداردهاي ISO 9000 نيز تدوين گرديدند .
در بين سالهاي 1979 ، 1987 حجم عظيم كار بحث و بررسي روي استانداردهاي سيستم كيفيت انجام شد .
بسياري از كشوهاي اتحاديه اروپا Europeen community ارزشهاي يك استانداردها واحد براي سيستم هاي مديريت را درك كردند و پذيرفتند .
نتيجة اين بحث ها و بررسي ها سري استانداردهاي ISO 9000 (استانداردهاي سيستم كيفيت) بودند كه در سال 1987 منتشر شدند و در اندك زماني جايگزين سيستمهاي قبلي گرديدند . در حال حاضر نيز سري استانداردهاي ISO9000 در اتحاديه اروپا به عنوان EN 29000 و در آمريكا با عنوان ANS/ASQCQ-90 شناخته مي شوند .

كليات ISO 9000

با پديد آمدن سازمان تجارت جهاني W.T.O (گات GATT سابق) روابط اقتصادي كشورهاي جهان به سمتي غير از آنچه كه در گذشته بوده ست ، پيش مي رود و از طرفي ديگر خروجي هاي حاصله از جلسات متعدد و تصميم گيريها در اينگونه سازمانها ، اثري بسيار سريع در روند فعاليتهاي تجاري به وجود مي آورد نمونه اين اثرات ، تغيير در حقوق مشتري بوده است چرا كه منبعد مشتري علاوه بر حق اطلاع يافتن از مشخصات محصول اين حق را هم يافته است از ويژگيهاي فرآيند تولي

د آن محصول نيز اطلاع كسب كند . نتيجه اعلام اين حق آخري براي مشتري در آخرين دور مذاكرات W.T.O كه در كشورهاي اروگوئه برگزار گرديد اعلام اين توافق همگاني در خصوص تعيين يك حداقل معيار سنجش به جهت ارزيابي كيفيت فرآيند توليد محصولات عرضه كنندگان به صوت اعتباري بين المللي بوده است و اين امر منجر به پيدايش سري استانداردهاي ISO 9000 توسط سازمان بين المللي استانداردسازي (ISO) گرديد .
ـ ISO لغت يوناني بوده و معناي آن در زبان يوناني «برابر» يا «مطابق» مي باشد .
ـ ISO يك سازمان غير دولتي است .
ـ در حال حاضر استفاده از استانداردهاي ISO اختياري است .
ـ ISO 9000 استانداردي جهاني براي پي ريزي سيستم مديريت به منظور تضمين كيفيت مي باشد .

آشنايي با World Treaty Organization
استانداردهاي ISO 9000 توسط كميته فني 176 سازمان ISO تهيه
مي شوند كه مركز آن در سوئيس است منظور اينست كه هر كشوري اين استانداردها را به زبان خودش منتشر كند و درك تفاهم مشترك بين همه آنها به وجود مي آيد . ايجاد احساسي مشترك مستلزم درك مفاهيم و معاني
واژه ها در زبان هاي مختلف است واژه يابي مناسب براي رساندن مفاهيم صحيح لغت به كار برده شده در زبان اصلي كليد و رمز موفقيت نهايي در آموزش و ارائه و استفاده از سري استانداردهاي ISO 9000 مي باشد.
براي مثال دو واژه كليدي در بحث و بررسي هاي مربوط به ISO 9000 وجود دارند .
واژه اول «واقعيت» يا «Fact» است يا Fact چيزي است كه به عنوان وجود عيني و واقعي شناخته شده باشد . «آنچه كه هست» يا «آنچه كه وجود دارد» و استاندارد ISO 9000 نيز خود يك «واقعيت» است به همين دليل براي واحدهاي توليدي نياز به ثبت شدن تحت اين استانداردها به عنوان گواهينامه تطابق با قوانين تجارت بين المللي نيز يك واقعيت است .

واژه دوم « نظر شخصي » يا «Opinion » مي باشد نظر شخصي يا Opinion ارائه عقايد و قضاوت شخصي بوده كه نوعاً فاقد مدارك كافي براي واقعيت بودن است در واقع بسياري از بحث هاي ISO 9000 نظريه شخصي يا Opinion است براي مثال ممكن است مشاور امورISO 9000 نظرش اين باشد كه سازمان توليدي شما بايستي مطابق با ISO 9001 ثبت شود ولي ارزياب ISO 9000 معتقد است كه سازمانتان با ISO 9002 تطابق دارد اين «نظريات شخصي » آنها است . « واقعيت » اين است كه شما به عنوان مسئول واحد توليدي تصميم نهائي را بايد بگيريد .

مثال ديگر اينست كه بسياري از منابع بر اين عقيده هستند كه مديريت كيفيت جامع TQM و بهينه سازي مستمر اجراء استانداردهاي ISO 9000 هستند در صورتي كه آنها فقط در ISO 9001 ، درسازمانهاي توليدي در واقع بر اساس تطابق با ISO 9004 ثبت نمي شوند ISO 9004 فقط راهنماي ايجاد سيستم كيفيت با Guideline است . بنابراين اينكه شما از اين فلسفه در استانداردهايشان استفاده كنيد يا نه مقوله« نظريه شخصي » يا Opinion
مي باشد .
آشنايي با اصول بيست گانه ايزو 9000 جزوه آموزشي
لذا در كتاب هر جه سخن از « خود استانداردها » است . « واقعيت» بوده و هرگاه بحث بر چگونگي دستيابي به استانداردها باشد و « نظريه شخصي» مي شود بنابراين به خاطر داشته باشيد كه :
ـ استاندارد ISO 9000 ملزومات يك سيستم مديريت است نه ساختار بخش كيفيت داخلي آن .
ـ استاندارد ISO 9000 انعطاف پذير است اگر كارخانه يا سازماني نتواند به طور دقيق و كامل جوابگوي انطباق با يكي از ملزومات باشد اين امكان وجود دارد كه از قسمتي ، قسمت هائي و يا همه آن معاف گردد .
ـ استاندارد ISO 9000 رويكرد كل نگري به تضمين كيفيت توليدات يا خدمات كارخانه ها و سازمان هاي توليدي دارد . بنابراين كليه بخش ها بايستي در دريافت گواهي ISO 9000 درگير شوند ….

ـ استاندارد ISO 9000 بر فرآيند تضمين كيفيت متمركز است ، نه بر توليد نهايي پس به دنبال استانداردهائي كه مشخصات « خروجي ويژه اي » را مي طلبند نباشيد .
ـ واژه كليدي ديگر ، جهاني يا International است . استاندارد ISO 9000 براي بكارگيري در سطح جهان تدوين شده است . لذا اين استاندارد حداقل سيستم تضمين كيفيت را ارائه مي نمايد .
از اين استاندارد بايستي به عنوان سكوي پرتاب يا پله اول از سطوح ملزومات تضمين كيفيت

استفاده نمود .
ـ استاندارد ISO 9000 كاربرد بسيار وسيعي در صنايع وجود دارد . با وجود اينكه منظور اوليه از آن اين بود كه به صورت مدل به توافق بين خريدار و تدارك كننده مورد استفاده قرار گيرد در حال حاضر در طيف بسيار وسيع تري از موقعيت هاي صنعتي و خدماتي بكار برده مي شود .
سازمان ISO هزاران نوع استاندارد را منتشر نموده است ولي از بين همه آنها پنج جلد از سري ISO 9000 اثرات فزاينده اي در تجارت جهاني داشته اند كه عبارتند از :
ISO 9000 ,ISO 9001 ,ISO 90002 , ISO 9003 , ISO 9004
ـ ISO 9000 : استانداردهاي مديريت كيفيت ، تضمين كيفيت ـ راهنماهاي انتخاب و استفاده مي باشد . براي كمك به تشخيص اينكه كدام يك از سه استانداردISO 9003 ,ISO 9002, ISO 9001 مورد استفاده براي ثبت و اخذ گواهينامه براي يك سازمان توليدي بخصوص ، مناسب هستند نوشته
شده اند.
بنابراين استاندارد ISO 9000 در واقع يك سري استاندارد پنج تايي كه به صورت 5 كتاب منتشر شده اند .
ـ ISO 9000 : سيستم هاي كيفيت ـ مدل تضمين كيفيت در طراحي / توسعه توليد ، نصب و خدمات است . براي سازمان هاي توليدي كه همه فعاليتهاي توليد را از طراحي و توسعه ناصب و خدمات پس از فروش را انجام مي دهند مناسب است .

ـ ISO 9002 : سيستم هاي كيفيت ـ مدل تضمين كيفيت در توليد و نصب براي سازمانهاي توليدي كه طراحي توسعه محصول و خدمات را انجام
نمي دهند كاربرد دارند .
ـISO 9003 : سيستم هاي كيفيت ـ مدل تضمين كيفيت در تست و بازرسي هاي نهايي براي سازمانهائي كه توليد ندارند در نظر گرفته شده است مانند عمليات توزيع كننده ها يا ware housing? .
ـISO 9004 : مديريت كيفيت وعوامل سيستم كيفيت ـ راهنماي(Guide line) استانداردها است . ISO 9004 معمولاً براي توضيح و كمك به درك ISO 9003 ,ISO 9002 ,ISO9001 مورد استفاده قرارمي گيرد .
استانداردهاي فوق مدل «Model » تضمين كيفيت هستند كه بايستي سازمانهاي توليدي و خدماتي تا حدي كه از نظر اقتصادي و امكان پذيري قابل قبول باشد به آنها نزديك شوند و خود را تطيبق دهند .

كاربرد ISO 9000
براي درك طبيعت منحصر بفرد ايزو9000 ابتدا بايستي اختلاف بين ارزيابي هاي شخص اول ـ ثاني و شخص ثالث را درك نمود . لذا بدين منظور به تعريف ارزيابيAssessment پرداخته مي شود .
ارزيابي روشي براي برآورد وضعيت Evaluation است در اين كتاب به معني برآورد وضعيت متناسب و جوابگو بودن سيستم مديريت سازمانهاي توليدي براي حصول اطمينان از كيفيت توليدات وخدمات بكار رفته است . لغت مشابه و تا حدودي همطراز براي ارزيابي Assessment لغتAudit يا مميزي بوده كه در مدارك مربوط به ISO 9000 بسيار بكار مي رود . به همين دليل در ذيل به اختلاف آنها پرداخته خواهد شد .
«مميزي» يا «audit » اختلاف ، جزئي ، تا ارزيابي دارد . اصولاً مميزي بيشتر از ارزيابي در جزئيات

وارد مي شود و تا حدي مي تواند جنبه عكس العملي درموارد نارسائي داشته باشد در صورتي كه ارزيابي فقط به ميزان تطابق و جوابگو بودن يك سازمان توليدي توجه دارد و قادر به تنبيه نمودن نيست . همچنين ارزيابي جنبه كلي تر دارد . به طور كلي مميزي توسط مديريت سازمان صورت مي گيرد و هدف آن رفع مشكلات مي باشددر حاليكه ارزيابي توسط ارزيابان يا مشاورين ISO 9000 صورت مي گيرد و هدف آن تعيين عدم تطابق ها است . بعد از تعريف ارزيابي و مقايسه ارزيابي و مميزي توضيح مختصري دربارة هر يك از ارزيابي سه گانه مي دهيم تا موضوع را بيشتر و بهتر درك كنيم .
ـ ارزيابي شخص اول(First-Party Assessment) در اين روش ارزيابي داخلي سازمان و بررسي سيستم و روش هاي جاري خودي در مقايسه با ميزان جوابگو بودن مورد نياز است . ارزيابي شخص اول به مديران عامل كمك مي كند كه براي اخذ و ثبت گواهي ISO 9000 بهتر آماده شوند .

آشنايي با اصول 20 گانه ايزو ـ جزوه آموزشي

ـ ارزيابي شخص دوم (Secend-Party Assessment) : زماني انجام
مي شود كه مصرف كننده مي خواهد سازمان فروشنده را ارزيابي نمايد تا مشخص شود تا چه ميزان جوابگوي تعهدات مذكور در قرارداد مي باشد . اين گواهي فقط براي همان مصرف كننده ارزش دارد و ساير مصرف كنندگان نيز مي توانند از همان استفاده نمايند . به عبارت ديگر توليدكننده براي هر خريد بايستي ارزيابي جداگانه اي را بپذيرد .
ـ ارزيابي شخص ثالث (Third- Party Assessment) : در زماني انجام مي شود كه مصرف كننده و توليد كننده توافق مي كند كه شخص ثالثي توليد كننده را ارزيابي نمايد . آن را با استانداردهايISO 9000 تأييد نمايد . در چنين حالتي ، شخص ثالث ، گواهينامه اي را مبني بر تطابق توليد كننده صادر مي نمايد كه بتواند براي مصرف كننده هاي ديگر نيز مورد تأييد قرار گيرد .
اخذ گواهينامه از سازمان ISO به عنوان شخص ثالث اين امتياز را دارد كه مورد قبول براي همه مصرف كننده ها مي باشد .
يكي از اشتباات متداول اين است كه بعضي از افراد با مطالعه ISO 9000 تصور مي كنند كه اين استاندارد ها نظير Mil-STD-9858A هستند . در واقع ISO 9000 بستر مناسب براي توليد استانداردهاي Mil-STD-9858A هستند . مورد نظر باشد براي ارزيابي و بررسي پيمانكاران بكار مي رود . با اين توضيح استانداردهاي 9858A بيشتر براي ارزيابي شخص دوم مورد استفاده است درصورتي كه ISO 9000 به سيستم مديريت در يك سازمان توجه دارد .

مزاياي اخذ گواهي ISO 9000
ـ امكان ورود به بازار جهاني و رقابت باساير توليدكنندگان جهاني .
ـ صرفه جوئي قابل ملاحظه در مخارج تست ها و بازرسي هاي متعدد كيفيت فرآورده براي تضمين كيفيت آن .
ـ ايجاد اعتماد و اعتقاد به مديريت در داخل سازمان توليدي بر اساس سيستم مديريت جامع و تعهد مديريت بر سيستم .
ـ ايجاد غرور و افتخار در همه كاركنان و احساس همطراز بودن با پيشرفته ترين متخصصين در جهان .
ـ سيستم مديريت مستند شده و امكان شناسايي و ردگيري نارسائي ها و عدم تطابق ها موج

ب بهروزي بيشتر و سهولت درحل مسائل مديريتي مي گردد .
ـ كسب رضايت مصرف كننده با تكيه بر بهينه سازي مستمر كيفيت .
ـ برنامه ريزي اصلاح پذيري و آموزش لازم جهت انجام صحيح كارها درهمان مرتبه اول و ارائه محصول و خدمات در زمان تعيين شده .
ـ نارسائي ها در هر شكل و رده اي شناسائي و اصلاح مي شوند .
ـ بهينه سازي فرآيندها ، روش ها و مستند سازي كليه فعاليتها به منظور ارتقاء سطح كيفي كارها .
ـ از بين بردن يا به حداقل رساندن ضايعات دورريزها و فعاليتهاي غير ضروري در جريان توليد به منظور صرفه جوئي در توليد .
ـ همه فعاليتها اقدامات و خدمات هستند ( مكتوب) و قابل ردگيري (Traceable) هستند و رفع نارسائي ها بسيار سهل تر ، سريعتر و امكانپذيرتر از سيستم هاي غير مكتوب صورت مي گيرد .
آنچه ر اين جا مورد نظر است ارائه و آموزش مرحله ارزيابي شخص اول يا خود ارزيابي داخلي به مديران سازمانهاي توليدي و خدماتي است . در اين ارزيابي ها بيشتر اهداف بهينه سازي مديريت سيستم مورد نظر هستند و به تنهائي همه مزاياي اخذ گواهينامه ISO 9000 را به استثناي گواهينامه و تأييد آن كه لزوم ورود به بازار جهاني است شامل مي شود . به عبارت ديگر ارزيابي شخص اول بر اساس قواره هاي سري استانداردهاي ISO 9000 قدم اول در « خود سازي » و « خود شناسائي » مديريت سازمان هاي توليدي است .
ميزان تعهد مديريت را به كيفيت محصول نشان داده ومهارت هاي مسئوليتي مديران رده مياني و اجرائي را در مستند سازي روش هاي جاري و دستورالعملهاي كاري بالا مي برد . به طوري كه در همه كساني كه به نحوي با كيفيت محصول سروكار دارند .ايجاد انگيزش و تحرك مي كند و بالاخره « بهروزي را افزايش مي دهد» و عامل جهت عضويت در باشگاه تجارت جهاني مي گردد .
آشنائي مديران رده بالا مديران رده مياني و مديران اجرائي با اصول و قواعد خود ارزيابي كمك بزرگي به ايجاد زمينه هاي ارزان براي دريافت گواهي ISO 9000 است.

تعاريف استاندارد

تعاريف متفاوتي در مورد استاندارد وجود دارند كه نمونه هايي از آنها
عبارتند از :
(1) ـ استاندارد ، برحسب مورد عبارتست از تعيين تمام يا برخي از خصوصيات ومشخصات هر فرآورده از قبيل نوع ، جنس ، منشأ ، مواد اوليه ، اجزاء تشكيل دهنده ، تركيب ، ساخت ، نحوة استفاده ، طرز نصب ، كيفيت ، كميت ، شكل ، رنگ ، وضع ظاهري ، وزن ، ابعاد ، عيار ، ايمني ، چگونگي بسته بندي و علامتگذاري ، روش آزمايش و همچنين يكنواخت كردن اوراق اداري ، اسناد بازرگاني و مالي و امثال آن .
(2) ـ استاندارد عبارتست از : عمل تنظيم و به كار بستن قواعدي كه براساس نتايج استوار علوم و فنون تجربه در رشته هايي از فعاليتهاي عمومي به منظور ايجاد هماهنگي ، وحدت ، توسعه تفاهم ، تسهيل ارتباطات ، صرفه جويي در فعاليتهاي تكنولوژي سازمانهاي صنعتي به منظور رسيدن به كيفت بالاتر محصولات .
(3) ـ فعاليتهاي استانداردسازي عبارتند از فرايندهايي جهت ايجاد قوانين ومقررات لازم براي به نظم درآوردن ( اقتصاد ملي ، حفظ سلامت و ايمني عمومي ، گسترش مبادلات بازرگاني داخلي و خارجي انجام مي گيرد .
(4) ـ استاندارد سازي را مي توان به صورت زير تعريف نمود :
فعاليتهاي استانداردسازي عبارتند از : فرآيند لازم (Process) براي ايجاد قوانين و مقررات مناسب به منظور به نظم و ترتيب درآوردن فعاليتهاي تكنولوژيكي سازمانهاي صنعتي به منظور رسيدن به كيفيت بالاتر محصولات .
(5) ـ استاندارد ، ابزار كار كنترل كيفيت مي باشد و چندين تعريف براي استاندارد شده است كه مهمترين آنها به شرح ذيل مي باشد :
الف) مشخصات فني متناسب با توليدات را استاندارد گويند .
ب) عمل تنظيم و بكار بستن قواعد و قوانين كه حاصل علوم و فنون و تجربه مي باشند ( به منظور ساده سازي . خاصيت يدكي خوري ، تسهيل ارتباطات ، ايمني و سلامت ، تبادلات فكري و تجاري خارجي ).
ج) استاندارد يعني ضابطه ، قاعده، قانون و هر چيز ديگر كه جريان توليد را از ابتدا تا انتها كنترل نمايد .

مهم ترين هدف استاندارد سازي ساده كردن در مقابل پيچيدگي است . همچنين ساده كردن و محدود كردن تعداد و انواع كالاهاي ساخته شده و اجزاء آن است .
اقسام استاندارد : استاندارد ها چهار گروه هستند .
ـ استاندارد هاي بين المللي ISO, IRO, IEC : از سازمان بين المللي الكتروتكنيك
ـ استاندارد هاي منطقه اي CENEL : كميته اروپائي هماهنگي استاندارد هاي فنون برقي COPAN : استاندارد هاي فني پان امريكا .
ـ استاندارد هاي ملي . 1ـ اجباري 2ـ تشويقي
ـ استانداردهاي شركتي
استانداردهاي فوق هريك داراي استانداردهاي زير گروهي هستند كه تعريف (1) به تعدادي از آنها اشاره نموده است . در اينجا به استاندارد عملياتي اشاره مي شود كه كاربرد زيادي در تسليحات دفاعي دارد .
استاندارد عملياتي عبارتست از انتخاب و يكنواخت نمودن تسليحات بخصوصي براي عمليات يا كاربرد مشخص مثل استاندارد كردن سيستم توپخانه ضد هوايي يعني كاليبرهاي معين را از بين همه كاليبرهاي مختلف توپخانه براي پدافند هوايي در يك نيرو يا همه نيروهاي مسلح استاندارد نمايند.
استاندارد كردن سيستمهاي پدافند هوايي ـ شامل يكنواختي و همگون كردن كل اجزاء سيستم پدافند هوايي مي گردد از جمله سري رادارها ، موشكها ، توپخانه ، دستورالعمل ها ومراكز عملياتي پدافند هوايي .
براي هر نوع عمليات و تجهيزات مربوط به آن بايستي استاندارد هاي مشخصي تدوين شوند تا در نيروهاي مسلح از روشها و سيستم هاي يكنواخت و قابل استفاده شود . اينكار صرفه جويي بسياري در هزينه هاي خريد ، نگهداري و تعميرات ، آموزش ، منابع انساني خواهد داشت .
استانداردهاي عملياتي مي توانند در هر چهار گروه استاندارد هاي فوق وجود داشته باشند .
استانداردهاي ISO 9000 در سال 1992 به صورت يك استاندارد بين المللي در آمده است و گواهينامه آن مجوز ورود به بازار جهاني وموجب اعتبار و مقبوليت سازمانهاي توليدي و فرآورده هاي آنان است . درواقع مي توان استانداردهاي ISO 9000 را Q.A يا تضمين كيفيت بر اساس دستورالعملهاي سازمان استاندارد جهاني ناميد .
ارتباط تنگاتنگ بين مديريت و انطباق با استاندارد ها مسئله بسيار مهمي است كه درك آن قدم اول در ورود به بحث مديريت كيفيت جامع است .

چراISO 9000
به كارگيري اجزاء استانداردهاي ISO 9000 درباره مديريت كيفيت ، تضمين كيفيت ، تجزيه وتحليل سيستمهاي عملياتي ، نقاط ضعف در روشهاي نيم بند و بدون مطالعه دقيق شناخت محل هاي اتلاف منابع و هزينه هاي اجتناب پذير را روشن مي سازد . بنابراين حتي اگر شركتي درگير

فعاليتهاي صادراتي نباشد بكارگيري و اجراء استانداردها بهره وري وكارايي عملياتي را دفزايش داده ، اتلاف منابع را كاهش مي دهد و كيفيت محصول را بهبود مي بخشد و نهايتاً شركت را قادر به كسب درآمد بيشتر و داشتن سهم بازار فروش خواهدكرد .
ـ مديران محترم در صنايع دفاعي به اين نكته توجه نماييد كه مسئله استانداردهايISO 9000 مسئله مديريتي و كيفيتي است و اينكه اين استانداردها موجب ورود به بازار جهاني يا بازار داخلي و فروش بهتر وبيشتر توليدات است . فقط بعد محدودي از مسئله است روشهايي اجرايي و ارزيابي ها و مميزي هاي مربوط به ISO 9000 راههاي اجرايي براي پياده كردن روشهاي TQM و بهينه سازي مستمر كيفيت و در نهايت بهره وري بهينه از سيستم است .
با اجراي استانداردهاي ISO 9000 مدير دقيقاً از جايگاه فعلي ، جايگاه آينده بر اساس اهداف و روش هاي رسيدن به اهداف بر اساس سياستها و تدابير ، آگاه خواهدبود . در واقع شخصاً مسئوليت تدوين و اجراء آنها را پذيرفته است . همچنين نماينده وي به طور مستمر او را در جريان پيشرفت كارها ومشكلات قرار مي دهند و نتيجه اقدامات
صرفنظر از اينكه دولت جمهوري اسلامي ايران استانداردهاي ISO 9000 را پذيرفته است اصولاً سري ISO 9000 مبدأ ، پايه ، به عبارت ديگر پله اول ايجاد و توسعه مديريت كيفيت جامع است .
مشخصات استانداردسازي
مشخصات استاندارد سازي به طور عمومي بايستي شامل موارد زير باشد :
ـ استانداردهايي كه منجر به نتيجه نشوند تنها مشتي كاغذند .لذا استانداردها بايد ثمربخش باشند .

اصول بيست گانه ISO 9000
1ـ مسئوليت مديريت
1ـ1 خط كشي
1ـ2 سازمان
1ـ3 بازنگري
2ـ سيستم كيفيت (Quality system)
2ـ1 كليات
2ـ2 روش هاي اجرايي سيستم كيفيت
2ـ3 طرح ريزي كيفيت
3ـ بازنگري قرارداد(Contract Review)
3ـ1 كليات

3ـ2 بازنگري
3ـ3 اصلاحيه براي يك قرار داد
3ـ4 سوابق
4ـ كنترل طراحي(designcontrol)
4ـ1 كليات
4ـ2 طرح ريزي براي طراحي وتوسعه
4ـ3 وجوه مشترك سازماني و فني
4ـ4 داده ها به طراحي
4ـ5 ستانده ها از طراحي
4ـ6 بازنگري طراحي
4ـ7 تصديق طراحي
4ـ8 صفحه گذاري طراحي
4ـ9 تغييرات طراحي
5ـ كنترل مدارك و داده ها (Docnment & Data control)
5ـ1 كليات
5ـ2 تصويب و صدور مدارك و داده ها
5ـ3 تغييرات در مدارك وداده ها
6ـ خريد (Purchasing)
6ـ1 كليات
6ـ2 ارزيابي پيمانكاران فرعي
6ـ3 داده هاي خريد
6ـ4 تصديق محصول خريداري شده
ناخداي بازنشسته سيد اسفنديار حسيني ومهندس ايرج معصومي ـ جزوه آموزشي مؤسسه تحقيقاي وزارت دفاع .
7ـ كنترل محصول تدارك شده به وسيله مشتري(Contol of Customer Product)
8ـ شناسايي و رديابي محصول(Product Identitication & Traceabity)
9ـ كنترل فرآيند (Process Control)
10ـ بازرسي و آزمايش(Inspection & Test)
10ـ1 كليات
10ـ2 بازرسي و آزمايش اقلام دريافتي
10ـ3 بازرسي و آزمايش در حين فرآيند
10-4 بازرسي و آزمايش نهايي
10ـ5 سوابق بازرسي و آزمون
11ـ كنترل تجهيزات بازرسي ، اندازه گيري آزمون(Control of I. Kquipment)
11ـ1 كليات
11ـ2 روش هاي اجرائي كنترل

12ـ وضعيت بازرسي و آزمون (Inspection & Test Statns)
13ـ كنترل محصول نامنطبق(Control of Nonforming Prodncl)
13ـ1 كليات
13ـ2 بازنگري و تعيين تكليف در مورد محصول نامنطبق
14ـ اقدامات پيشگيرانه و اصلاحي(Preventive & Corrective Action)
14ـ1 كليات
14ـ2 اقدام اصلاحي
14ـ3 اقدام پيشگيرانه
15ـ جابجائي ، انبارش ، بسته بندي ، نگهداري و تحويل N.S.P.P.D
15ـ1 كليات
15ـ2 جابجائي
15ـ3 انبارش
15ـ4 بسته بندي
15-5 نگهداري
15-6 تحويل
16ـ كنترل سوابق كيفيت (Contol of Quality Records)
17ـ مميزي هاي داخلي كيفيت (Internal Quality Audit)
18ـ آموزش(Training)
19ـ ارائه خدمات (Servicing)
20ـ فنون آماري(Statistical Techniques)
20ـ1 مشخص كردن نياز
20ـ2 روش هاي اجرائي

ـ سازمان بين المللي استاندارد
(ISO) يك سازمان بين المللي تخصصي است كه درزمينه استانداردها فعاليت مي كند اين سازمان درحال حاضر بيش از 105 عضو دارد كه ايران نيز يكي از اعضاء است .
سازمان بين المللي استاندارد از 180 كميته تشكيل شده است كه هر يك از اين كميته ها ، مسئوليت فعاليت در يكي از زمينه هاي مربوط به استاندارد ها را بر عهده دارد كميته شماره 176 يا كميته فني سازمان كه درسال 1979 تشكيل شده است . كيفيت را از نقطه نظرهاي صنعتي و تجاري مورد بررسي مجدد قرار داد هم چنين اين كميته مسؤول تهيه و توسعه استانداردهاي سري 9000 بوده كه به استانداردهاي ISO 9000 مشهور هستند . خانواده استانداردهاي ISO 9000 درحالحاضر بيش از 21 استاندارد بوده كه بيشتر آنها منتشر و بعضي از آنها درحال تدوين مي بشند .
بطور كلي اين استانداردها به 3 گروه زير طبقه بندي شده اند :

استانداردهاي تضمين كننده
استانداردهاي ISO 9000,ISO 9003,ISO 9001 در اين گروه قرار گرفته و نيازمنديهاي كافي و مؤثر نظام كيفيت را تشريح مي نمايد و براي مؤسسه هايي قابل اجراء مي باشد كه خواهان تأييديه از يك شركت تأييد كننده مي باشند .
استانداردهاي مديريت كيفيت
استانداردهاي ISO 9004 اليISO 9000-1 وISO 9004-4 اليISO 9004-1 دراين گروه قرار گرفته و به طور كلي شامل استانداردهاي راهنما جهت تهيه يك نظام كيفيت مطلوب براي كارها و خدمات مي باشند و موسسه هايي كه خواهان داشتن يك نظام كيفيت مي باشند از اين گروه استانداردها استفاده مي كنند .

استاندارد هاي فن آوري كيفيت
استانداردهاي ISO 8402 وISO 61001-1,ISO 10011-3,ISO 10012-1 استانداردهاي راهنما براي عناصر كيفيت مانندمميزي ، كاليبراسيون ، تجهيزات و تعاريف مي باشند .
بيش از 60 كشور توسعه يافته و در حال رشد جهان ، استانداردهاي ملي خود را با خانواده استاندارد سري 9000 تطبيق داده و بدون تغيير درمحتوي اسم و شماره سري مخصوص را روي آن گذاشته اند . براي مثال در آلمان به بررسي DIN,ISO درساير كشورهاي اروپايي به سري EN2900 ودر ايران با توجه به اين كه هدف ايننوشتار نقش نظامهاي كيفيت ISO 9000 در پيشرفت مستمر بوده IRAN ISO 9000 شناخته مي شوند .

بندهاي فصل چهار استاندارد سرفصل ايزو 9001 ايزو 9002 ايزو 9003
1-4 مسئوليت مديريت * * *
2-4 نظام كيفيت * * *
3-4 بازنگري قرارداد * * *
4-4 كنترل طراحي * - -
5-4 كنترل استاندارد * * *
6-4 تداركات * * -
7-4 كنترل مواد عرضه شده مشتري * * *
8-4 رديابي و شناسايي محصول * * *

9-4 كنترل فرآيند * * -
10-4 بازرسي و تست * * *
11-4 كنترل تجهيزات بازرسي اندازه گيري و تست * * *
12-4 وضعيت بازرسي و تست * * *
13-4 كنترل محصول نامنطبق * * *
14-4 اقدامات اصلاحي و پيشگيرانه * * *
15-4 حمل و نقل ، انبار ، بسته بندي و تحويل * * *
16-4 كنترل مستندات كيفيت * * *
17-4 مميزي هاي داخلي كيفيت * * *
18-4 آموزش * * *
19-4 خدمات * * *
20-4 روش هاي آماري * * -
(جدول نيازمندي هاي استاندارد تضمين كيفيت)
اكنون كيفيت به عنوان تنها عامل تعيين كننده و تأثير گذار براي موفقيت و نفوذ سازمان هاي توليدي در بازارهاي داخلي و خارجي شناخته شده است. ميزان بازگشت سرمايه حاصل از اثر بخشي و قدرت جذب و نفوذ برنامه هاي كيفي نشان داده كه همواره در سازمانهاي صاحب استراتژي مناسب كيفي نتايج سود بخش و چشمگيري به دست آمده است . اين ادعا زماني قابل لمس و اثبات است كه در موفقيت هاي عظيم شركت ها و سازمانهايي كه اولويت اول را به كيفيت داده اند دقيق شويم و به استناد آمار و ارقام ملاحظه كنيم كه تا چه حدي به افزايش قابل توجه در سهم بازار اصلاحات اساسي در بهروري كل ، كاهش شديد هزينه هاي كيفي و پيشتازي در امر رقابت در صحنه هاي بازارهاي جهاني دسن يافته است و چگونه تمامي اين مسائل مرهون تأمين كيفيت و ارائه به مشتريان مي باشد .
امروزه تجارب صنعتي به دست آمده و اثبات شده در ايالات متحده ، خاور دور (ژاپن) ، اروپاو امريكاي لاتين به وضوح نشان مي دهد كه روش هاي كنترل كيفيت جامع ، زمينه هاي لازم را به منظور تضمين رضايت مشتري براي مديريت هاي موفق كيفي به خوبي فراهم آورده است .
از مجموع تعاريف ومطالب ارائه شده پيرامون موضوع كيفيت مي توان نتيجه گرفت كه :
1ـ كيفيت توسط مشتري تعيين مي شود .
2ـ ارزش كيفيت بايستي به وضوح توسط مديران ارشد تشريح شود و اين ارزش مي تواند د

ر روند توليد شركت راه يابد .
3ـ كيفيت از طراحي ، سيستم اجرا و روند توليد ناشي مي شود .
4ـ بهبود كيفيت بايد بخشي از سيستم مديريت و توليد باشد .
5ـ شركت ها نياز دارند كه اهداف ، استراتژي ها و برنامه هاي توليد خود را براي كسب كيفيت عالي توسعه دهند .
6ـ كوتاه كردن زمان توليد بايد بخسي از بهبود كيفيت باشد .
7ـ عملكرد و تصميم گيري شركت براي بهبود كيفيت بايد براساس داده ها و ارقام باشد .
8ـ تمام كاركنان بايستي از آموزش لازم براي بهبود كيفيت بهره مند شده و در فعاليتهاي كيفيت درگير شوند .
9ـ حذف ضايعات بايد از عوامل اصلي در سيستم كيفيت باشد .
10ـ كيفيت بايد نياز مشتري را تأمين كند .
11ـ انجام صحيح كار يا خدمت در دفعه اول و براي هميشه باشد .
12ـ كيفيت به معناي تجمل و لوكس گرايي نيست .
13ـ هدف در كيفيت ، افزايش كارايي سازمان با حداقل هزينه است .
14ـ واژه كيفيت ، به تنهايي به معناي درجه عالي بودن و برتري نمي باشد و به طور كلي كيفيت نسبي مي باشد .
تعريف كنترل جامع (Tac)
دكتر آرماند فيگن باوم اينگونه تعريف مي نمايد : كنترل كيفيت جامع عبارتست از يك سيستم مؤثر و كارآمد ، براي جامعيت بخشيدن به فعاليت هايي نظير افزايش كيفيت ، حفظ استاندارد هاي كيفي و بهبود كيفيت محصولات درسطح اقتصادي تر كه توسط بخش هاي مختلف شركت اعم از بازار يابي ، مهندسي ، توليد ، خدمات پس از فروش و… براي جلب رضايت كامل مشتريان انجام ميگيرد .
امروزه Tac به عنوان يك شيوة مؤثر مديريت مطرح بوده و شامل اجزاء اصلي تأمين كيفيت مديريت مشاركتي وتحقيق و بررسي بازار است موفقيت Tac به مناسب بودن اين اجزاء و وجود ارتباط صحيح ميان آنها بستگي دارد و در غير اين صورت توسعه و استقرار Tac امري محال است . بنابراين بايد پيش از Tac به اين اجزاء و استقرار آنهاانديشيد .

كيفيت جامع يعني :
ـ داشتن ارتباطات آسان و صميمانه بامشتريان .
ـ طراحي و ارائه سريع محصولاتي كه مشتريان مي خواهند .
ـ توليد به صورت ارزان و بدون عيب و نقص .
ـ درخواست بهترين مواد از تأمين كننده ها .
ـ ارائه بهترين محصولات به مشتريان .
ـ توجه به نظر كارگران و توانمند ساختن آنان .
ـ فروش محصولاتي كه بازگشت نخواهند داشت به مشترياني كه باز خواهند گشت .

ـ درست انجام دادن همه كارها در همان بار اول .

تعريف مديريت كيفيت جامع
ـ مديريت كيفيت جامع شيوه اي است در اداره يك سازمان به طوري كه هر فرآيند از بدو امر و براي هميشه به نحو صحيح انجام پذيرد .
ـ مديريت كيفيت جامع ، تلاشي است پيگير براي بهبود مستمر فرآيندها ، توليدات ، خدمات و همه فعاليتهاي سازماني در جهت تآمين نيازهاي مشتري يا ارباب رجوع ، تقويت اهرم رقابتي و دستيابي به سطح بهينه انجام كار در رابطه با شرايط متغير محيطي.
ـ مديريت كيفيت جامع نگرشي است كه برمبناي آن مديريت سازمان با مشاركت تمامي كاركنان ، مشتريان و تأمين كنندگان به بهبود مستمر كيفيت كه منجر به جلب رضايت مشتري مي شود مي پردازد :
( گلمسكي) در مقاله اي كه اخيراً درمورد مديريت كيفيت جامع و صنعت مواد غذايي به رشته تحرير درآورده ، تعاريف زير را از مديريت و كيفيت جامع ذكر مي كند :
1ـ مديريت كيفيت جامع ، يك اصل ، يك رشته مفاهيم و مجموعه روش هايي براي انجام بهبود مستمر سازمان ها است .
2ـ مديريت كيفيت جامع ، هم به مشتريان داخلي و هم به مشتريان خارجي مرتبط است .
3ـ مديريت كيفيت جامع ، سيستم فرآيند بهبود پيگير براي بهبود كيفيت در هر كاري است كه انجام مي دهيم . به طور كلي مديريت كيفيت جامع را مي توان اينگونه تعريف كرد :
( مديريت كيفيت جامع ، اقدام هوشمندانه ، آرام و مستمر كه تأثير سيزژيك در جهت تأمين اهداف سازمان دارد و در نهايت به رضايت مشتري افزايش كارآيي و ارتقاء رقابت در بازار ختم مي شود ).
بنابراين در مديريت كيفيت جامع سه نكته اساسي نهفته است :
1ـ تشخيص نياز مشتري (بازار )
2ـ تعيين اولويت هاي نياز مشتري ( سليقه مشتري )
3ـ توليد به طريقي كه مورد پسند مشتري باشد ( كيفيت نهايي )

تفاوتTac , Tam
به طور كلي سيستم مديريت كيفيت جامع ، آميزه اي از خود كنترلي و اختيار معطوف به هدف مي باشد .هر اندازه در سازمان خود كنترلي بيشتر باشد سيستم به سوي مديريت كيفيت جامع (Tam) نزديكتر است و بالعكس هر چه كنترل درسازمان خود كنترلي بيشتر باشد سيستم به سوي كنترل كيفيت جامع (Tac) سوق داده مي شود . چه كنترل از خارج اعمال شود و چه سيستم خود كنترلي مستقر باشد . در هر دو حالت محصول خارج شده از فرآيند توليد كيفيت مطلوب و مورد رضايت مشتري را دارد ولي در حالت دوم فرهنگ حاكم بر سازمان نشاني از انسان هاي پرورش يافته دارد كه آن را در سيستم Tam مي توان يافت .

ابزار مديريت كيفيت جامع
يكي از اصول مهم در ديدگاه مديريت كيفيت جامع تصميم گيري بر پاية اطلاعات و آمار مي باشد . مديريت بايد از تصميم گيريهاي لحضه اي اجتناب ورزد . مديريت نبايد بر اساس حدس وگمان ارائه طريق كند . همچنين در برخورد با مشكلات لازم است به جاي مقصر شمردن كاركنان ، مشكلات مورد رسيدگي و تجزيه و تحليل قرار گيرد . بنابراين بايد از نمودار ها و فنون آماري بهره جست . ابزاري كه در اين ديدگاه به كار گرفته مي شود ابزار Tam ناميده مي شود .
شيوة استفاده از ابزار Tam بايد به تمام كاركنان آموزش داده شود تا آنان يتوانند در گروههاي كاري تيم هاي حل مشكل و نيز تصميم گيريهاي مديريتي آن را مورد استفاده قرار دهند . اگر چه در بعضي مواقع نياز به فنون آماري پيچيده تر پيش مي آيد . ولي در بيشتر موارد استفاده از ابزار آماري ساده براي حل مشكلات و تصميم گيري كافي است .
پروفسور اشي كاوا براي نخستين بار هفت ابزار مهم را بري دواير كنترل مطرح كرد به نظر او همانگونه كه سامورايي ها در ژاپن براي دفاع از خود و مقابله با دشمن به 7 ابزار نياز داشتند گروه هاي كنترل كيفيت نيز بايد بهبود كار به ابزار هفت گانه مجهز شوند .
اما به تدريج ابزار بيشتري براي بهبود كيفيت مطرح شد مهمترين اين ابزار عبارتند از :
ـ نمودار جريان ـ نمودار متحرك
ـ نمودار تخصيص منابع ـ نمودار مستطيلي يا هيستوگرا
ـ نمودار پارتو ـ نمودار كنترل
ـ برگة بازبيني ـ نمودار پراكندگي
ـ نمودار علت و معلول يا استخوان ماهي ـ طوفان كهني
استاندارد BS5750 مدخل ورود ISO 9000 به Tam
ما در استانداردهاي ISO 9000 استاندارد هاي انگليسي معروف به BS5750 مي باشد به بيان ديگر مي توان گفت :Bs5750 = ISO 9000
اخيراً مؤسسه استاندارد انگلستان (BSI) استاندارد جديدي را با شماره BS 7850 و تحت عنوان مديريت ، كيفيت جامع تهيه و تدوين نموده است كه خود پايه تغييرات و بازنگري هاي (Revisions) بعدي استاندارد ISO 9000 در سال 1998 خواهد بود .
در مديريت كيفيت جامع سرمايه گذار روي مواد و اشياء يك اقدام مديريتي مناسب به حساب مي آيد . اما اجرا و اعمال Tam اصولاً سرمايه گذاري بر روي زمان و افراد را دربر مي گيرند . زيرا

در مديريت كيفيت جامع زمان آموزش افراد زمان اجراي مفاهيم جديد زمان مورد نياز افراد براي تشخيص و شناسايي منابع و زمان مورد نياز افراد جهت بهبود و پيشرفت از ضروريات تام است . هر سازماني اگر بخواهد در اجراي Tam موفق باشد بايد به اين موارد متعهد باشد ودر جهت تأمين آنها بكوشد .

Tam جهت گيري آينده ISO 9000
تا به حال دو نسخه از استاندارد هاي ISO 9000 تدوين و بهجامعه جهاني ارائه شده است . اين دو نسخه به سال هاي 1987 . 1994 مربوط مي شود . غايب ISO 9000 ،Tam است . به همين خاطر اصلاحات سال 1998 ، ISO 9000 را بيش از بيش به Tam نزديك كرده است .

انواع استاندارد
با توجه به محدوده اي كه مقوله استاندارد در آن مورد نظر باشد ، انواع گوناگون استاندارد مطرح مي شود در صورتي كه استاندارد خاصي منحصراً در قلمرو تحت حاكميت يك كشور تدوين و اجرا مي شود « استاندارد منطقه اي » مطرح مي گردد و هرگاه استاندارد ويژه اي در عرصة بين المللي ارائه شود ، يكي از مصاديق اصطلاح « استاندارد بين المللي» محسوب مي شود .
استانداردهاي مذكور ( ملي ، منطقه اي و بين المللي ) در زمينه هاي مختلف مربوط به كالاها ، خدمات ، تأسيسات آيينهاي كار و سيستم كيفيت وجود دارد . ممكن است كه استاندارد منطقه اي يا بين المللي خاصي در مورد يك كالاي كشاورزي يا صنعتي و يا نوع سيستم كيفيت قابل اجرا در شركتهاي توليدي يا خدماتي تصويب شود و سازمان متولي استاندارد يك كشور آن را رسماً به عنوان استاندارد ملي كشور بپذيرد و پس از تصويب منتشر نمايد . مثلاً مؤسسه استاندارد و

تحقيقات صنعتي ايران استانداردهاي بين المللي سري ايزو 9001 تا ايزو 9003 ـ كه در بر دارندة مواردي دربارة سيستم كيفيت و تضمين كيفيت هستند ـ را به عنوان استاندارد ملي ايران تصويب كرده و در دي ماه سال 1374 منتشر نموده است .

« استاندارد ملي »(National Standard)
استانداردي است كه با بهره گرفتن از نتايج حاصل از علوم و فنون ونظر كارشناسان دست اندر كاران و مسؤلان مربوط در سطح يك كشور توسط مؤسسه استاندارد آن كشور تعيين تدوين و منتشر مي گردد .
براي مشخص شدن استاندارد ملي در يك كشور مواردي از قبيل شرايط اقتصادي ، جغرافيايي و امكانات موجود در نظر گرفته مي شود .
استاندارد ملي حسب مورد در خصوص توليدات آيين هاي كار و خدمات مصداق مي يابد اهم اهداف مورد نظر در تهيه و اجراي استانداردهاي ملي عبارتند از : حفظ و ارتقاي سطح تكنولوژي حمايت از مصرف كننده و نهايتاً تأمين منافع ملي .

«استاندارد منطقه اي»(Regional Standard)
استانداردي است كه جهت تسهيل مبادلات تجاري ، در منطقه اي بخصوص متشكل از تعدادي كشور همجوار يا گروهي از كشورهاي داراي مبادلات بازرگاني و توسط آنها تهيه منتشر و اعمال مي شود . مانند استانداردهاي اروپايي كه دربارة كالاهاي مورد مبادله دركشورهاي عضو اتحاديه اروپا مصداق دارد و علامت آن CE است .CE كه مخفف Conformite Europeenne به معناي انطباق با استاندارد هاي اروپايي است نشان مي دهد كه كالاي مورد نياز با شرايط تعيين شده دربارة ايمني بهداشت محيط زيست و حمايت از مصرف كننده انطباق دارد .

« استاندارد بين المللي »(International Standard)
استانداردي است كه با توجه به شرايط روز و بنا به ضرورت ايجاد آن توسط سازمانهاي بين المللي مربوط از قبيل سازمان بين المللي استاندارد (ISO) تهيه و تصويب و منتشر مي گردد . مانند استانداردهاي بين المللي سري ISO 9000 .

تاريخچة تأسيس سازمان بين المللي استاندارد (ISO)
پس از پايان جنگ جهاني دوم در سال 1946 طي توافق انجام شده توسط بيست و پنج كشور جهان در لندن مقرر شد كه سازمان بين المللي استاندارد تأسيس گردد . در پي توافق مذكور سازمان بين المللي استاندارد (ISO) كه مقر آن در ژنو است. در بيست و چهارم فوريه سال 1947 با عضويت بيست و پنج مشور رسماً تأسيس شد .
اهم اهداف مورد نظر جهت تأسيس سازمان بين المللي استاندارد به شرح زير بوده است . يكنواخت كردن استاندارد در سطح جهان گسترش همكاريهاي علمي ، اقتصادي و تكنولوژيكي درميان كشورهاي مختلف ، تسهيل تجارب بين المللي حمايت از توليد كننده و مصرف كننده در حال حاضر سازمان بين المللي استاندارد داراي 105 عضو است .

تدوين استاندارد ها در اين سازمان از طريق تشكيل كميته هاي فني صورت مي گيرد . موضوعاتي كه تدوين استاندارد درباره آنها ضرورت دارد دركميته هاي مربوطه مطرح و بررسي مي شود . پس از موافقت اعضاء با مطالب پيشنهاد شده مدارك علمي و فني مورد نظر تهيه و جهت اطلاع اعضاء توزيع مي شود . مدارك تهيه شده بعد از اعمال اصلاحات مورد نياز به صورت پيش نويس استاندارد بين المللي در مي آيند . پيش نويسهاي مورد نظر مجدداً براي اعضاء ارسال مي شوند تا پس از انجام اصلاحات و تصويب نهائي به صورت استاندارد هاي بين المللي ايزو انتشار يابند .

شايان ذكر است كه مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران (ISIRI) از اعضاي اصلي سازمان بين المللي استاندارد است و از طريق فعاليت در كميته هاي فني ايزو ، در تدوين استانداردهاي بين المللي مشاركت دارد . كلية مدارك و پيش نويسهاي استاندارد هاي بين المللي براي اظهار نظر و اخذ رأي توسط سازمان بين المللي استاندارد براي مؤسسه استاندارد فرستاده مي شود . در حال حاضر كشور ما در 130 كميته فني سازمان بين المللي استاندارد از حدود 185 كميته فني موجود ـ عضويت فعال دارد و دبيرخانة فني در ايران مستقر است . كميته هاي مذكور عبارتند از : كميته فني شوينده ها كودهاي شيميايي و تقويت كنندههاي خاك و اطلاع رساني و كتابخانه.

استانداردهاي بين المللي سري ايزو 9000

در سال 1979 كميتة فني 176 سازمان بين المللي استاندارد براي تدوين استاندارد هاي مربوط به تضمين كيفيت به آن اختصاص داده شد . از كارشناسان و صاحب نظران كشورهاي عضو سازمان بين المللي استانداد تشكيل مي گرديد . اعضاي اينكميته مؤظف بودند كه به بررسي استانداردها و دستورالعملهاي معتبر و موجود در آن زمان دربارة كيفيت بپردازد و پيش نويس استانداردهاي مورد نياز دربارة كيفيت را تهيه كنند تا از اين طريق موجبات ايجاد اطمينان خاطر در توليد و مصرف كالاها و خدمات و تسهيل تجارب بين المللي فراهم شود . در اين راستا اقدامات و بررسيهاي لازم صورت

گرفت تا پيش نويس استانداردهاي مربوط تهيه و پس از بررسي و اظهار نظر اعضاء تصويب و منتشر شود . كميته فني 176 سازمان بين المللي استاندارد براي انجام وظايف خود اهداف استراتژيك زير را در نظر گرفت : پذيرش جهاني انطباق با نيازهاي فعلي مطابقت با نيازهاي آينده وانعطاف پذيري در سال 1986 استاندارد 8402 به نام واژه شناسي كيفيت و تعريف مفاهيم منتشر شد .

استاندارد فوق نخستين استندارد دربارة سيستم كيفيت و تعريف اصطلاخات مربوط به آن بوده است . به دنبال انتشار واژه نامه مذكور در سال 1987 مجموعه استانداردهاي سيستم كيفيت تحت عناوين ISO 9000 تاISO 9004 منتشر شد . استانداردهاي بين المللي سري ISO 9000 بارها مورد تجديد نظر قرار گرفته است . استانداردهاي مذكور راهنماي استقرار سيستم كيفيت در

سازمان مورد نظر را در بر دارند . بر اساس اين استاندارد ها كلية فعاليتهاي سازمان بايد در جهت برآوردن نيازهاي مشتري به صورتي مطلوب متحول گردد . استانداردهاي مورد نظر مراحل متفاوتي مانند تهيه مواد اوليه ، طراحي توليد ، مديريت فروش و حتي خدمات پس از فروش را در بر مي گيرد .
در اين استانداردها توليد و ارائه خدمات به صورتي اصولي مطرح مي شود . نگرش موجود به گونه اي است كه عوامل گوناگون مؤثر در اين امور ، مورد توجه واقع مي شود مانند ضوابط و معيارهاي تأثير گذار بر توليد ، ابزارهاي مورد نياز و انسان به عنوان موجودي انديشمند و خلاق انسان با برخورداري از معيارهاي ويژه و با بهره بردن از ابزارهاي مفيد مي تواند به صورتي سازنده به امر توليد بپردازد . افزون بر آن كه يكي از اهداف مورد نظر براي اعمال استانداردهاي سري ISO 9000 ايجاد احساس رضايت در انساني تحت عنوان مصرف كننده است آنچه در استانداردهاي سري ISO

9000 مدّ نظر است ، حصول اطمينان از استقرار سيستمي مناسب در سازمان با توجه به نوع وحيطة فعاليت آن مي باشد . بدين ترتيب كه كلية مراحل نربوط به توليد بايد تحت كنترل قرار گيرد به گونه اي كه نتيجة اقدامات كاركنان كالاها يا خدماتي با برخورداري از كيفيتي مطلوب و به بهايي مناسب و معقول بدين معنا كه مديران سازمان شركت يا كارخانه را راهنمايي مي كند . كه كدام يك از استانداردهاي ISO 9001 , ISO 9002 ويا ISO 9003 را براي به كار گرفتن انتخاب نمايند . البته لازمة به كارگيري يك سيستم كيفيت در سازمان انجام مطالعات مورد نياز جهت آشنايي با

استانداردهاي موجود ، پيش بيني مشكلات و موانع احتمالي و برنامه ريزي براي موفقيت دراين امر است . با توجه به نحوة فعاليتهاي يك سازمان كه ممكن است توليدي خدماتي تا تركيبي از اين دو باشد . نوع محصولاتي كه توليد مي شود و اندازة آن كه ممكن است كوچك يا بزرگ باشد و ساير عوامل و شرايط مؤثر و موجود انتخاب سيستم كيفيت مناسب صورت مي گيرد .

استاندارد بين المللي ايزو 9001

نظامهاي كيفيت ـ الگو براي تضمين كيفيت در طراحي ، توسعه ، توليد ،
نصب و ارائه خدمات .
اين استاندارد ، الگويي براي تضمين كيفيت در طراحي ، توسعه ، توليد ، نصب و ارائه خدمات است . براساس اين استاندارد بين المللي ، شرايط و عناصر مورد نياز براي ايجاد سيستم كيفيت و الزامات مربوط به آن تعيين شده است . بنابراين در واحدهايي كه با توجه به شرايط و امكانات موجود به كارگيري اين سيستم ميسر باشد از استاندراد ايزو 9001 استفاده مي شود . هدف اصلي از نيازمنديهاي تعيين شده جلب رضايت مشتري از طريق جلوگيري از فقدان انطباق در مراحل مختلف از طراحي تاارائه خدمات است .
اين استاندارد در شركتهايي كه داراي بخش طراحي هستند قابل به كارگيري است . ساير واحدها كه فاقد بخش طراحي هستند بايد استانداردهاي 9002 يا 9003 را مورد توجه قرار دهند . شايان ذكر است كه اين استاندارد در جلسه مورخ 1/7/1374 نخستين كميته ملي استاندارد مديريت كيفيت و تضمين كيفيت تأييد شده است . استاندارد مورد نظر كه به وسيلة كميسيون فني مربوط تدوين شده است . به عنوان استاندارد ملي ايران انتشار يافته است.

در استاندارد ايزو 9001 بيست زمينة كيفي كه براي استقرار سيستم كيفيت در يك بنگاه اقتصادي ضرورت دارد مورد بررسي و مطالعه قرار مي گيرد ترتيباتي پيش بيني شده است كه با رعايت آنها شرايط مورد نظر جهت اطمينان يافتن از وجود سيستم كيفيت مناسب ايجاد مي شود .