بخشی از مقاله
خلاصه
جهت تعیین ضریب حساسیت گندم (Ky) پائیزه (رقم مهدوی) به تنش رطوبتی در مراحل مختلف رشد در ایستگاه تحقیقات خاک و آب کرج، آزمایشی بر اساس طرح بلوکهای کامل تصادفی با نه تیمار و چهار تکرار در خاکی با بافت لوم رسی در سال زراعی ٧٨-١٣٧٧ انجام شد. تیمارهای آبیاری عبارت بودند از: بدون آبیاری یا تیمار دیم (T1)، آبیاری کامل در تمام مراحل رشد یا تیمار شاهد (T2)، آبیاری تا انتهای مرحله پنجهزنی و سپس قطع آب تا آخر دوره رشد ( (T3، آبیاری تا انتهای مرحله ساقه رفتن و سپس قطع آب تا آخر دوره رشد
(T4)، آبیاری تا انتهای مرحله گردهافشانی کامل و سپس قطع آب (T5)، بدون آبیاری تا شروع مرحله ساقه رفتن و سپس آبیاری کامل تا آخر دوره رشد (T6)، بدون آبیاری تا شروع خوشه رفتن و سپس آبیاری کامل تا آخر دوره رشد (T7)، بدون آبیاری تا شیری شدن و سپس آبیاری کامل تا آخر دوره رشد (T8)، آبیاری فقط در مراحل خوشه رفتن، گلدهی و گردهافشانی .(T9) تبخیر و تعرق در هر تیمار و برای مراحل مختلف رشد از روش بیلان رطوبت خاک با استفاده از دستگاه TDR برای تعیین رطوبت خاک، محاسبه گردید. پس از برداشت و تعیین عملکرد دانه، ضریب حساسیت این رقم به تنش رطوبتی((Ky با استفاده از رابطه فائو محاسبه گردید.
حداکثر عملکرد دانه مربوط به تیمار شاهد با آبیاری کامل و برابر ٤٥٦٥ کیلو گرم در هکتار و حداقل آن برابر ٥٧١ کیلو گرم در هکتار مربوط به تیمار دیم بود. حداکثر تبخیر و تعرق فصلی ٣٣٧ میلیمتر و حداقل آن ٤/٦٣ میلیمتر به ترتیب مربوط به تیمار شاهد (T2) و تیمار دیم (T1) بود. مقادیر Ky بر اساس رابطه بین کاهش نسبی تبخیر و تعرق و کاهش نسبی عملکرد برای کل دوره رشد ٠٨/١، برای مرحله پنجهزنی ٤٥/٠، برای ساقه رفتن ٥٦/٠ و برای مرحله تکامل دانه ٤٨/٠ به دست آمد. بیشترین Ky برابر ١/١ و مربوط به مراحل “پنجه زنی و ساقه رفتن + خوشه رفتن و گلدهی” بود.
واﮊههای کلیدی: گندم پائیزه، تنش رطوبتی، تبخیر و تعرق، عملکرد دانه، ضریب حساسیت
مقدمه
روابط بین گیاه، آب، خاک و اقلیم بسیار پیچیده بوده و متاثر از فرآیندهای بسیار زیادی است. مصرف آب در مزرعه به صورت تبخیروتعرق (ET) میباشد که مقدار آن بر حسب شرایط محیطی و مرحله رشد گیاه متفاوت بوده و از طرق مختلف قابل برآورد است. کمبود آب در گیاه را میتوان از
مقایسه بین ET واقعی در شرایط معین و ETp در شرایط بدون کمبود آب بررسی کرد. مطالعات زیادی در این مورد صورت گرفته است و روابط متعددی بین ET و عملکرد آن گیاه داده شده است. مدلی که در این راستا توسط FAO (٦) ارائه شده است به صورت زیر است:
(1- Ya ) = K y ( 1- ETa ) Ym ETm
مکاتبه کننده: حسین اسدی
و ETm
٥٨٠ مجله علوم کشاورزی ایران، جلد ٣٤، شماره ٣، سال ١٣٨٢
که در آن: Ya و Ym به ترتیب عملکرد واقعی و حداکثر؛ و
ETa نیز تبخیروتعرق واقعی و حداکثر میباشند. در
رابطه فوقالذکر Ky اثر فرآیندهای پیچیدهای را در مجموع به صورت یک ضریب بین کاهش نسبی عملکرد و کاهش نسبی تبخیر و تعرق بیان میکند. مدل مذکور برای تجزیه و تحلیل روابط بین عملکرد گیاه و مصرف آب، و پیشبینی عملکرد تحت شرایط کمبود آب مورد استفاده قرار میگیرد. مدل همچنین پایه و اساس مدیریت منطقی آب را در ارتباط با تولید محصول آبی تشکیل میدهد. لازمه استفاده از مدل به دست آوردن ضریب Ky برای گیاهان گوناگون در شرایط اقلیمی مختلف و همچنین برای مراحل مختلف رشد یک گیاه میباشد.
گندم (Triticum auestivum) از قدیمیترین و پرمصرفترین گیاهان زراعی جهان بوده و مهمترین منبع غذایی انسان است (٢). بر اساس تقسیمبندی زیداکس و همکاران
(١٩٧٤) گندم (و بطور کلی غلات) دارای ده مرحله رشد اصلی از جوانه زدن تا رسیدن میباشند. دوره رشد گندم پاییزه ١٨٠ تا ٢٥٠ روز گزارش شده است (٦).
گندم در مراحل مختلف رشد و نمو خود حساسیت یکسانی به کمبود آب ندارد (٧، ١٣). درجه حساسیت یا عکسالعمل به کمبود آب در مراحل مختلف رشد بسته به وضعیت خاک، عوامل اقلیمی، رقم (مثل پاکوتاه یا پا بلند بودن) و طول فصل رویش متغیر میباشد. همچنین تحت شرایطی کمبود آب ممکن است مطلوب باشند (١٩). مطالعات متعددی برای ارزیابی اثر آبیاری محدود (تنش آب) بر روی گیاهان مختلف از جمله گندم و تعیین مراحل حساس رشد صورت گرفته است. آزی (١٩٢٢)،
مولیبوگا (١٩٢٨)، کزر و ساکت (١٩٣١) و رابرتسون و همکاران
(١٩٣٤) بحرانیترین دوره از رشد و نمو گندم را برای آب در طول مرحله خوشه رفتن میدانند. روبینز و دومینگو (١٩٦٢) در آزمایشی بر روی گندم بهاره نتیجه گرفتند که تنش رطوبتی قبل از مرحله خوشه رفتن به طور نسبی عملکرد را کاهش نمیدهد، اما از آن مرحله به بعد کمبود آب بطور معنیداری عملکرد را کاهش داده، و بیشترین کاهش عملکرد موقعی پیش میآید که تنش در طول خوشه رفتن و بعد از آن اتفاق بیافتد.
سالتر و گوود (١٦) بعد از بررسی گسترده منابع نتیجه گرفتند
