بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر سطوح مختلف تنش آبی بر شاخص های فیزیولوژیک عملکرد در دو رقم گیاه همیشه بهار آزمایشی در سال 1393 درکرج انجام گرفت. تیمارها شامل سطوح مختلف تنش آبی I1 - دور آبیاری3روز یکبار - ، I2 - دورآبیاری 5 روز یکبار - ، I3 - دور آبیاری 7 روز یکبار - به عنوان فاکتور اصلی و ارقام همیشهبهار، L1 - کمپر - و L2 - پرپر - به عنوان فاکتور فرعی بود. نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد که تنش آبی، ارقام گیاه همیشهبهار و اثر متقابل آنها بر عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت در سطح احتمال 5 درصد معنی دار بود، بهطوری که مقایسه میانگین دادهها نشان داد که بیشترین عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت به ترتیب با 2234/1 کیلوگرم بر هکتار، 11/17 درصد در تیمار I1 به دست آمد.
.1 مقدمه
کشور ایران به لحاظ آب و هوا، موقعیت جغرافیایی و شرایط اکولوژیک رشد و نمو گیاهان دارویی یکی از بهترین مناطق جهان محسوب می گردد. ولی نزولات جوی در بسیاری از نقاط آن، نیاز آبی گیاهان زراعی و باغی را تأمین نمی کند و قرار گرفتن گیاهان در معرض تنش کمبود آب، به ویژه در برخی از مواقع سال، امری اجتناب ناپذیر است.
خشکی یکی از مهمترین عوامل محدود کننده رشد گیاهان در سرتاسر جهان و شایع ترین تنش محیطی است که تقریبا تولید 25 درصد اراضی جهان را محدود ساخته است. با وجودی که در مورد اثر تنش آبی بر محصولات زراعی تحقیقات وسیع و جامعی انجام گرفته اما رفتار گیاهان دارویی در چنین شرایطی به خوبی مطالعه نشده است .
در حال حاضر داروهای سنتی در کشورهای درحال توسعه اساس درمان 80 درصد مردم را تشکیل می دهد . - 10 - افزایش جمعیت و نیاز صنایع داروسازی به گیاهان دارویی به عنوان مواد اولیه تولید دارو و اهمیت مواد مؤثره آنها در صنایع مختلف سبب کشت و تولید گیاهان دارویی شده است .
یکی از محورهای اصلی قابل دسترس در زمینه توسعه صادرات غیر نفتی, توسعه کشت و کار گیاهان دارویی و صنعتی می باشد. گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تأمین بهداشت و سلامتی جوامع هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماریها برخوردارند .
همیشه بهار - Calendula officinalis L. - گیاه علفی با دوره رشد یک ساله و به ندرت دو ساله با ساقه منشعب و سفت از خانواده آستراسه - Asteracea - گیاهی بوته ای است . - 6 - نام این گیاه calendus است که به معنی نخستین روز هر ماه است زیرا این گیاه به مدت طولانی گل می دهد و گلهای این گیاه خورشید را تعقیب میکنند . این گیاه تا مدتها به عنوان گیاهی زینتی کشت میگردید تا اینکه خواص دارویی آن شناخته شد
گیاه همیشه بهار رشد و نمو سریعی دارد، بهطوری که 40 تا 50 روز پس از سبز شدن بذر، به گل می نشینند. دوره رویشی این گیاه طولانی و بین 200 تا 210روز است. دانه این گیاه به صورت فندوقه میباشد و اندازهی آن از انتها به مرکز کاهش می یابد. وزن هزار دانه آن 10-15 گرم میباشد
چنانچه هوا در فصل پاییز خیلی سرد شود و دمای هوا به زیر صفر برسد، گیاه قادر به ادامه رویش نخواهد بود
تنش ناشی از کمبود آب سبب کاهش رشد قسمتهای مختلف گیاه اعم از ریشهها, سطح برگ, ارتفاع بوته, وزن خشک, فتوسنتز و بسته شدن روزنهها, تعرق, تخریب آنزیمها, پروتئینها و تغییر در سنتز پروتئینها, تجمع اسیدهای آمینه و کاهش کلروفیل میشود - . - 18 از آنجا که تولید متابولیتهای ثانویه در گیاهان بوسیله عوامل محیطی تغییر مییابد و تنش رطوبتی نیز عوامل مؤثری در رشد و همچنین سنتز ترکیبات طبیعی گیاهان دارویی میباشد, لذا ارائه روشهایی که بتواند گیاهی با ماده مؤثره بیشتر تولید نماید ضروری به نظر می رسد
درباره رژیم آبیاری گیاه همیشه بهار اطلاع دقیقی در دست نیست و کشاورزان تنها بر اساس دانش و تجربه بومی خود اقدام به این زراعت میکنند. بررسیها نشان داده است که اثر تنش آب بر رشد و عملکرد در گیاهان مختلف در طی فصل رشد متفاوت می باشد . - 16 - تنش خشکی در مراحل مختلف رشد به خصوص مراحل مختلف گلدهی و دانه بندی محدود کنندهی عملکرد می باشد و اثرات کمبود رطوبت در عملکرد و تغییرات مواد مؤثره گیاهان دارویی دارای ویژگی های خاصی است که باید به طور کامل مورد ارزیابی قرار گیرد
جانگبر و سینک - 1996 - اثر 5 ,4 و 6 بار آبیاری را بر عملکرد زیره - Cuminum cymimum - بررسی کردند. نتایج آنها نشان داد که رژیم آبیاری اثر معنی داری بر دانه و اجزای عملکرد داشت و اعمال 5 بار آبیاری باعث افزایش عملکرد در مقایسه با چهار آبیاری شد ولی آبیاری بیشتر 6 - بار - اثر مفیدی نداشت.
در تحقیقی که توسط رزمی و قاسمی - 1386 - بر روی سرگوم انجام گرفته, مشخص گردیده است که رژیم آبیاری تأثیر معنی داری بر روی شاخص برداشت دارد. در رابطه با گیاه گشنیز - Coriandrum cyminum - تنش خشکی موجب کاهش عملکرد دانه گردیده است.
شوبرا و همکارن - 2004 - در بررسیهای خود روی گیاه همیشه بهار دریافتند که ارتفاع و تعداد گل در گیاه در شرایط تنش خشکی به شدت کاهش می یابد. رحمانی و همکاران - - 1387 در بررسیهای خود بر روی همیشه بهار با سه سطح تنش 40 - ، 80 و 120 میلی متر - تبخیر از سطح تشتک تبخیر کلاس A دریافتند که بیشترین عملکرد دانه و عملکرد روغن از سطح 40 میلی متر تبخیر از سطح تشتک به دست آمد در حالی که بیشترین درصد روغن از سطح 120 میلی متر تبخیر از تشتک حاصل شد. بنابراین تنش آبی سبب فعال نمودن فرآیندهای ریختی، فیزیولوژیک و متابولیک در گیاه خواهد شدکه توانایی گیاه را برای مقابله با کم آبی افزایش می دهد.
رحمانی و همکاران - 1388 - در بررسیهای خود روی گیاه همیشه بهار دریافتند که شاخص برداشت و عملکرد گل در شرایط تنش کاهش می یابد. در تحقیقی که توسط موسوی و همکاران - 1391 - بر روی همیشه بهار انجام گرفته، مشخص گردیده است که رژیم آبیاری تاثیر معنی داری بر روی شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیک دارد.
دانشیان و همکاران - 1391 - در بررسی های خود بر روی همیشه بهار با سه سطح تنش 40 - ، 80 و 120 میلی متر - تبخیر از سطح تشتک تبخیر کلاس A دریافتند که بیشترین عملکرد بیولوژیک به میزان 7416 کیلوگرم در هکتار از سطح 40 میلی متر تبخیر به دست آمد. همچنین نتایج نشان داد تنش کم آبی بر ارتفاع بوته معنی دار بود. بیشترین ارتفاع بوته با 39/46 سانتی متر از سطح 40 میلی متر تبخیر به دست آمد.
.2 مواد و روشها
به منظور بررسی تأثیر تنش آبی بر عملکرد دو رقم کم پر و پر پر گیاه همیشه بهار آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی مرکز آموزش عالی امام خمینی - ره - با طول جغرافیایی 50 درجه و 56 دقیقه و 48 ثانیه و عرض جغرافیای 35 درجه و 46 دقیقه و 39 ثانیه و ارتفاع 1263 متر از سطح دریا، طی بهار و تابستان سال 1394 انجام شد. آزمایش به صورت اسپیلت پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد.
تیمارها شامل سطوح مختلف تنش آبی I1 - دور آبیاری3روز یک-بار - ، I2 - دورآبیاری 5 روز یکبار - ، - I3دور آبیاری 7 روز یکبار - به عنوان فاکتور اصلی و تیمار ارقام گیاه همیشه بهار L1 - رقم کم پر - و L2 - رقم پر پر - به عنوان فاکتور فرعی بود. برخی خصوصیات فیزیکی خاک محل انجام آزمایش، میانگین برخی عوامل اقلیمی منطقه و میزان آب مصرفی در تیمارها در طول دوره رشد به ترتیب در جداول 1، 2 و 3 نشان داده شده است.
این آزمایش در 18 کرت با مساحت هر یک از آنها 3 مترمربع و در هر کرت چهار ردیف کشت با فاصله 40 سانتی متر و فاصله بوتهها در روی هر ردیف 20 سانتی متر بود، اجرا گردید. در این آزمایش از سیستم آبیاری قطرهای نواری - تیپ - که دارای روزنههایی به فاصله 10 سانتی متر و با دبی 4 لیتر در ساعت در هر متر طول بود، استفاده گردید.
جدول -1 برخی ویژگی های فیزیکی خاک محل انجام طرح
جدول -2 میانگین عوامل اقلیمی را در طول دوره رشد گیاه عوامل اقلیمی در طی سال1394مربوط به ایستگاه هواشناسی کرج
