بخشی از مقاله
مقدمه:
طبق گزارش کمیته علمی سازمان ملل متحد در زمینه آثار پرتوهای اتمی بیشترین دُز دریافتی توسط همگان از میان منابع مصنوعی مربوط به پرتوگیری پزشکی می باشد.[1] آزمایشهای تشخیصی بزرگترین منبع پرتوگیری تابشی مصنوعی برای عموم می باشند که حدود 40 در پرتوگیری سالانه کل از همه منابع مصنوعی سهم دارند2]و.[3 استفاده از تابش های یونساز برای تشخیص های پزشکی و کاربردهای درمانی متداول است و بیش از صد سال است که از تابش یونساز در موارد تشخیصی استفاده می شود. پرتوهای ایکس به عنوان یک تابش یونساز در موارد تشخیصی، کاربرد گسترده ای یافته اند. سی تی اسکن که از کاربردهای اخیر این پرتو بشمار می رود، بیشترین سهم پرتوگیری را تشکیل می دهد.[4] در حالیکه سی تی اسکن مزایای زیادی در تشخیص دارد، این مزیت ها بدون خطر نیستند.[5]
پرتوگیری تابشی از CT به طور پیوسته در حال افزایش است و بزرگترین مولفه پرتوگیری تابشی از تصویربرداری تشخیصی است1]و2و3و[6دُز. جذبی دریافت شده در آزمایش های CT نسبت به شیوه های دیگر رادیوگرافی نسبتا بالا هستند و سهم پرتوگیری انسان از تابش یونساز هر ساله در حال افزایش است.[7]
852
دُزهای بیمار در آزمایش های سی تی اسکن 20 برابر و در بعضی موارد 100برابر دُزهای دریافتی توسط بیمار در آزمایش های پرتوایکس معمولی هستندکه این میزان دُز بالا می تواند عاملی برای سرطان باشد8]و.[9 در این مقاله با توجه به اهمیت آثار تابش ناشی از آزمایش های سی تی اسکن بر بدن، برآن شدیم که میزان توزیع پرتوگیری ناشی از سی تی اسکن سر را برای بافت های سر سنجش کرده و شاخص دُز برش نگاری رایانه ای((CTDI را برآورد کرده و از روی آن شاخص دُز وزنی(( W را به منظور برآورد میزان دُز تحویل داده شده از اسکنرهای سی تی به بافت های سر محاسبه کنیم.
مواد وروش ها:
ارزیابی میزان توزیع دُز برای بافت های سر در سی تی اسکن سر، در مرکز سی تی اسکن بیمارستان رازی شهر رشت وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان در بهار و تابستان سال 1390 صورت گرفت. به منظور برآورد میزان دُز دریافتی توسط بافت های سر از فانتوم سر با ابعاد استاندارد استفاده شد که در آن یک حفره مرکزی و چهار حفره پیرامونی هر کدام به قطر 1cm جهت جاسازی تراشه های دزیمترهای گرماتاب((TLD تعبیه شد.
ارتفاع فانتوم سر 24cm و قطر آن 16cm در نظر گرفته شد که از جنس ارتالون و معادل با بافت نرم با eff = 6.25 در مقایسه با بافت نرم با eff = 7.4 بوده برای کار دُزیمتری که انجام دادیم فانتوم استاندارد محسوب می شدTLD .[10]های مورد استفاده در این پژوهش از نوع LiF:Mg;Cu;P به ابعاد 3 × 3 × 1 بودند که به علت هم ارزی با بافت نرم ( eff = 7.42)، حساسیت زیاد، روند پاکسازی ساده و منحنی درخشش غیرپیچیده انتخاب شدند. این تراشه ها در کپسول های کوچک پلاستیکی به طول cm1/6 جاگذاری شده و کپسول های حاوی این تراشه ها به صورت پشت سرهم در حفره ها قرار گرفتند. برای فانتوم سر مورد استفاده در این کار، در هر حفره 10 عدد کپسول حاوی TLD جاسازی شد که در مجموع برای این فانتوم از 50 عدد TLD استفاده کردیم.
دُزیمتر گرماتاب، دُزیمتری نسبی است و آنچه که نشان می دهد بر حسب کولن می باشد، بنابراین برای تبدیل کولن به دُز جذبی بر حسب میلی گری، ضریب تصحیح مناسب اعمال شد که این ضریب تصحیح از مرکز استاندارد ثانویه، وابسته به سازمان انرژی اتمی دریافت شد. شدت جریان های مورداستفاده در این مرکز بسته به نیاز 120، 160 و 200 میلی آمپر بوده و کیلوولتاژپیک آن در 200تنظیم شد. میزان دُز برش نگاری رایانه ای با رابطه ی 1 برآورد می شود:[12]
853
= 1 ∫7−7 ( ) (1)
کهN تعداد برش ها در هر اسکن، T ضخامت هر برش و D(z)توزیع دُز در راستای محور z می باشد. میانگین
دُز وزنی با W برآورد می شود:[12]
(2) CTDIP 2 CTDIC + 1 W =
3 3
که C سنجش CTDI مربوط به حفره مرکزی و P میانگین سنجش CTDI مربوط به چهار حفره پیرامونی می باشد. در این آزمایش فانتوم سری که در اختیار بود را مورد تابش پرتوهای ایکس ناشی از سی تی اسکن قرار دادیم. ولتاژ دستگاه در 200 ولت و mAs آن در 200 تنظیم شد. حاصلضرب NT=20 که ضخامت هر برش مورد اسکن 4mmبود. نمودار پروفایل دُز حاصل از اسکن سر برای نواحی سر در شکل (1) نشان داده شده است. بیشترین میزان D(z) برای نواحی سر 24mGy برآورد شد که این نواحی در نزدیکی مرکز اسکن قرار دارند( نقاط بیشینه در نمودار (1 و هر چه از مرکز اسکن دورتر شویم، چون این نواحی تابش پراکنده را جذب می کنند میزان این دُز کاهش می یابد. اما همین کمینهدُز هم در مقایسه با دُز دریافتی در شیوه های دیگر پرتونگاری نسبتا بالاست13]و .[14
بحث و نتیجه گیری
با استفاده از داده هایی که از TLDها قرائت شد و محاسبه CTDI ، محاسبه شد که در جدول (1) نشان داده شده است. با توجه به داده های جدول (1) بیشترین میزان برابر21/4 mGy می باشد که در ناحیه مربوط به چشم ها و حدقه ها می باشد. میزان این دُز در مقایسه با رادیوگرافی معمولی که در حدود چنددهم میلی گری می باشد میزان بسیار بالایی است.[14] با توجه به اینکه در نواحی سر چشم ها و حدقه ها جزء اندام های بسیار حساس به تابش می باشند و با توجه به آثار سوء تابش برای این اندام ها باید در صورت امکان از حفاظ های مناسب این اندام ها استفاده کرد و همچنین تا زمانی که آزمایش های سی تی اسکن ضرورت ندارد، در صورت امکان به جای تصویربرداری سی تی باید از آزمایش های رادیوگرافی معمولی معادل مناسب به منظور کاهش دُز استفاده کرد.
