بخشی از مقاله
بیان مسئله:
خانواده یکی از کهنترین، گستردهترین و کارآمدترین نهادهاي اجتماعی است که عمري به درازاي عمر بشریت دارد . این نهاد دیرپا، به عنوان اولین شکل یک جامعه، شامل پدر، مادر و فرزندان است که زیر یک سقف بسر میبرند و داراي آرمان، ارزش او باورهاي معین هستند. ارزش ه اي خانوادگی ، تابع فرهنگ عمومی و به غایت متأثر ازتحولات آن میباشند .
به دنبال تغییر دید و نگرش انسان جدید در خصوص جهان هستی و پیدایش تفکّر روشنگري در عصر جهانی شدن، جایگزین اندیشههاي گذشته و ارزش هاي گذشتگان و پیشوایان مورد پذیرش بشر ، گشتهاند. جهانیشدن به عنوان حامل ومروج افکار و ایدههایی از این قبیل، امروزه با حمله به ارزش اي خانوادگی، خانواده را از این حیث به وجودي خنثی ، بدل ساخته است، این در حالی است که خانواده ، نهادي قواًی ارزش-گذار است و ارزش هاي اخلاقی آن، در قالب تربیت صحیح، حایز اهمیت است.
در این رهگذر، مقوله ي تربیت، از ابتداییترین و اساسی ترین نیازهاي زندگی بشري است و انسان تنها در پرتو تربیت صحیح است که بهعنوان موجودي هدفمند و اندیشهورز به اهداف و آرمان هاي خود رسیده وقلّه سعادت را در تمام جنبههاي خویش، فتح کرده است. در عصر جهانی شدن؛ به نظر میرسد عواملی مانند گسترش ارتباطات مجازي و تضعیف فرهنگ هاي بومی و فراموشی هویت، به کودكسالاري در خانوادهها منجر شده و جایگاه مهم پدر و مادر را که مهم ترین نقش را در تربیت اخلاقی کودکان دارند، تضعیف کرده است. این تغییر ، امري بخشنامهاي نیست ، تغییر یک پروسه است که آرام آرام پیش میرود.
جوامعدینی و اندیشهورزان براي حمایت و دفاع از هویت دینی و فرهنگی خویش، به جاي حذف روند جهانیشدن از زندگی خود و نادیده گرفتن آن، باید به طرح راهکارها و رهیافت هاي نوین در این امر بپردازند و با تکیه بر متون دینی و آموزههاي دینی به طرح تئوريهاي لازم و مناسب اقدام کنند. بنابراین هدف از پژوهش حاضر، تحلیل تربیت اخلاقی در خانواده در پرتوي جامعه ي مهدوي در عصر جهانی شدن است. در این رهگذر ، در دوران چالش برانگیز فرایند جهانی شدن، پرداختن به تربیت اخلاقی ، ضرورتی مضاعف دارد که میتواند با استعانت از تعالیم و روایات و سیره ي عملی ائمه، راه صحیح براي رسیدن به کمال مطلوب و گامی جهت ظهور جامعه ي مهدوي را طی کند.
سوالهاي پژوهش:
1. نقش خانواده در تربیت اخلاقی چیست؟
2. چالش هاي عصر جهانی شدن بر خانواده چگونه است؟
3. تبیین نقش تربیتی جامعه ي مهدوي چه تآثیري بر خانواده ها خواهد داشت؟
روش:
در پژوهش حاضر از روش "تحلیل تربیتی" از رویکردهاي پژوهش کیفی در فلسفه ي تعلیم و تربیت بهره گرفته شده است. "روش تحلیل داراي طیف گستردهاي از رویه هاي متعدد اعم از تحلیل واژگان و سبک، تحلیل محتوا، تحلیل نمادها و کلمههاي کلیدي و غیره میباشد."
برحسب کارکردهاي روش تحلیل، طیفی میان دو قطب توصیف و نقد موردتوجه قرار گرفتهاست. در قطب توصیف، نظر برآن است که تحلیل، میتواند توصیفی دقیق فراهم آورد از اینکه مفاهیم مورد استفاده ما از چه ویژگی هایی برخوردارند و این خود میتواند به روشنبینی درتفکّر ، منجر شود. از سوي دیگر؛ در قطب نقد، نظر برآن است که تحلیل،فعالیتی براي کالبدشکافی مفاهیم و تجزیه و نقد آنهاست.
از این منظر ، ابتدا بر روي چالش هاي تربیت اخلاقی در عصر جهانی شدن تحلیلی صورت گرفته است و نکات منفی و مثبت آن جهت ظهور ارزش هاي اخلاقی و رسیدن به باورهاي مربوطه ، بررسی گردید. در ادامه ، با استعانت از احادیث، چگونگی تربیت در جامعه ي مهدوي در قالب روش"هرمنوتیک و تحلیل تربیتی" ترسیم گردید و عناصر موجود و مثّؤر در تربیت اخلاقی در آن زمان و کاربرد آن در عصر پر چالش جهانی شدن در نهاد خانواده، مورد واکاوي قرار گرفت.
چارچوب نظري:
رابطه ي اخلاق و خانواده، رابطهايکاملاً مستقیم و الزامی است، زیرا جز در محیط امن و سازنده ي خانواده، انسان هرگز قادر به کسب آگاهی، کمال و رفع نواقص از نفس و رفتار خود نمیباشد. بنابراین، انسان که جویاي کمال و گریزان از ضعف و نقص است، طالب حضور در خانواده و تحکیم روابط اعضاي آن میباشد. به طور کلی، استواري و محکم بودن خانوادهها، حاصل پایبنديهاي اخلاقی اعضاي آن و پرهیز از کج خلقی و فساد است.
تربیت اخلاقی در خانواده ، نقش بسزایی در ظهور انسان کامل و حضور آن در جامعه ، خواهد داشت که در مجموع ، براي استمرار ارزش هاي اخلاقی در بین انسانها در عصر جهانی شدن، راهی به جز تحکیم خانواده نداریم. رسیدن به سعادت و کمال جاودانه ، تربیت اخلاقی نام دارد که با بهره گیري از دانش تعلیم و تربیت و یافتههاي تربیت، می توان اهداف اخلاقی را عینیت بخشید.
پس تربیت اخلاقی ، تربیت براي تخلق فرد به اخلاق حسنه است . - امید، - 1384 سینگر بیان میکند: "که نوع اخلاقی ما با این ایده که "ما همه در جهانی واحد زندگی میکنیم، کیفیت ورود ما را به عصر جهانی
شدن رقم میزند." - سینگر، - 1388 تعاریف متعدد موجود در مورد "جهانیشدن " را میتوان در چند رویکردکلّی احصاء نمود.
"جهانی شدن" فقط مفهوم "امنیت جهانی" را به ما نمیدهد، بلکه "ناامنی جهانی" نیز از درون آن زاده میشود.
جهانی شدن ، نعمتی است که هم مژده میدهد و هم میترساند . امکان دارد هم به معناي مدرنیزه شدن باشد و هم به معناي به حاشیه رانده شدن. هم سطح برخورداريهاي زندگی را بالا میبرد و هم بهرهکشی و استثمار را افزایش میدهد، محیط زیست را تهدید می کند و جوامع کوچک را نابود میسازد. این پدیده هم بهرههاي فراوانی در زمینه ي رفاه بشر به بار آورده و هم بیعدالتی تأسف بار را افزایش داده است.
به تعبیر معروف مارشال مک لوهان »دنیا به یک دهکده ي جهانی تبدیل شده است« و به تعبیر اوکتاویو پاز »امروز هر اتاقی ، مرکز عالم است.
تا زمانی که صحنه ي نظام عقیدتی و ارزشی جامعه ي جهانی با تار و پود صلح، امنیت و بیداري وجدان جهانی ، برآوردن متقابل نیازها، احترام به حقوق بشر ؛ تحکیم خانه و خانواده، بهره داشتن از شعور عاطفی و برخورداري از اخلاق جهانی، تنیده نشود، شعار انسجام جامعه ي بشري در قالب "جامعه جهانی"، شعاري است که تبدیل آن به واقعیت ، بعید مینماید.
جهانی شدن مطابق معیارهاى دینی، برترین و مطلوبترین فرایندى است که آغاز آن را مرحله انتظار تشکیل میدهد و در فرجام آن با ظهور به کمال میرسد و این، چیزى است که بشریت بر اساس فطرت الهی خواستار آن است که امید است با ظهور حضرت مهدي - عج - این امر محقق شود.
اعتقاد به وجود و ظهور امام مهدي - عج - ، از جمله اعتقادات اسلامی وشیعی است و هم چون سایر اجزاي این اعتقادات، لوازم تربیتی معینی بر آنمترتّب است. بر این اساس، مهدویت، تنها مسألهاي اعتقادي نیست، بلکه از بعد تربیتی نیز برخوردار است.
علامه مجلسی با الهام از روایات معصومان - ع - بر این باور است که انتظار فرج ، تربیتساز است. از آنجا که تربیت اخلاقی ، نقش بسزایی براي رسیدن افراد و جامعه به حیات طیبه دارد ، نیاز این تربیت در زمان غیبت است که چه ارتباطی با انتظار و ظهور حضرت مهدي دارد.
در پژوهشی، - اسفندیاري، - 1388 ویژگی هاي دولت منتظر از سیره ي مهدوي را بیان کرده است و در مقاله - مرتضوي، - 1388 درصدد اثبات مبانی کلامی، قرآنی و حدیثی براي این نظریه است و بیان دارد که، باتوجه به آثار بسیار مهمی که بر نظریه ي اختیاري بودن ظهورمترتّب است که از جمله ي آن ها، تحقق بخشیدن به آرزوي همه ي انسان ها، یعنی زندگی بشر در صلح و صفا، عدالت و معنویت و آرامش است و ضرورت یافتن راهکارهاي عملی براي تحقق ظهور منجی ، ضرورت تحقیق را آشکار میگردد.
غایت تربیت، انسانی کامل تعریف شده است که شامل همراهی علم و ایمان است و یکی بدون دیگري به سرانجام نخواهد رسید. "ایمان به عمل میانجامد و علم موجب ایمان میشود و آن را تقویت میکند. در قرآن کریم به صراحت آمده است که "جمع علم و دین و همکاري آن دو، به شکوفایی حقیقت و ارزیابی رفتار میانجامد."
نتایج:
در پژهش حاضر ، آگاهی از چگونگی تربیت در جامعه ي مهدوي، راهکاري را براي مبارزه با فراز و نشیبهاي عصر جهانی شدن بوجود میآورد و رویکردي را براي آن در نهاد خانواده نظر دارد که جهانی شدن، فرایندي براي رشد ارزش ها و باورها در قالب تربیت اخلاقی در کنار پیشرفت علم و تکنولوژي و فناوري است که با رشد بینش و آگاهی و درونیسازي ارزش ها در خانواده، گامی براي رسیدن به جامعه ي اخلاقی و به تبع آن ، بینش اسلامی است.
مقاله ي حاضر با توجه به استناد از روایات و احادیث معتبر، چگونگی تربیت در جامعه ي مهدوي را مورد واکاوي قرار داد و به آن رسید که این جامعه، بر مبناي تربیت بنا شده است و عنصر تربیت در آن ، نمود وافري دارد. جامعه ي مهدوي، بدین معنا است که هم خود جامعه تمام فضایل، نیکیها ومحاسن اخلاقی وعقلی را داراست و هم در مقام عمل واجرا، این فضایلمحقّق میشود.
جامعه ي مهدوي هم مدافع وحامی ارزشها وهنجارهاى اخلاقی ودینی است وهم ابزار زندگی صنعتی وعلمی بشر را براىتحقّق کمالات انسانی - عبادت و عبودیت وتقرّب به خدا - به کار میگیرد . همین اوامر ، جامعه را زنده و انسانیت را احیا میکند. معیار مشترك این دولت در سر تا سر جهان، - اخلاق ومعنویت - مبتنی بر دین وتکامل وتعالی انسانی است و در نهایت تربیتی که در سایه ي رشد عقلی، افراد به بالاترین مراحل تربیت اخلاقی، علمی و معنوي نائل میشوند. بر این اساس، "جامعه ي مهدوي" بر پایه ي دولت اخلاقی - دولت کمالگرا و اخلاق محور - بنا شده است، که مبتنی بر ارزش هاي اخلاقی، دینی و عقلانی در نهاد خانواده و بروز آن در جامعه ي مهدوي است.
در این دولت اخلاقی، همه چیز بر پایه معنویت ودیانت است وبرآمد آن، خانواده اخلاقی و ظهور سیاست اخلاقی، اقتصاد اخلاقی، فرهنگ اخلاقی وجامعه اخلاقی است. البته قابل ذکر است و همان طور که در حدیثی از زبان مبارك حضرت مهدي - عج - بیان شده است؛ "که این رشد و کمال معنوي که در سایه این تربیت بوجود میآید به اراده انسان بستگی دارد که در دوران قبل از ظهور هم میتوان طلب کرد و به دنبال آن به آن درجه از کمال و معنویات رسید." این بیان، نشان دهنده ي رشد تربیت دینی در سایهسار تربیت اخلاقی است که از خود شناسی به خداشناسی منجر میشود.اهمیت به تربیت اخلاقی از این منظر و در نظر گرفتن ضرورت آن در این فرایند، خانوادهاي را در سایه ي فلسفه ي عمل یک جامعه ترسیم خواهد نمود که با فروبردن کاستی ها و پردازش فرازها در خود، جامعه و جهانی را با کمال بینش و آگاهی براي ظهور حضرت مهدي - عج - به ارمغان خواهد آورد.
