بخشی از مقاله
منابع:
1- دستگاه گوارش، ترجمه، مریم عالیخانی، انتشارات سالمی، چاپ سوم، 1387.
دستگاه گوارش
عمل گوارش: گوارش عملي است كه مواد غذايي را طوري تغيير مي دهد كه براي سلول هاي بدن قابل استفاده باشد.
لوله گوارش: لوله اي است طويل كه از دهان شروع شده و به مخرج ختم مي شود.
ساختمان لوله گوارش (از داخل به خارج) 3 لايه دارد.
1- لايه مخاطي
2- لايه عضلاني
شامل عضلات حلقوي صاف در داخل و طولي صاف در خارج است وظيفه آنها ايجاد حركات درلوله گوارشي و محفوظ كردن محتويات آن مي باشد.
3- لايه پيوندي خارجي:
كه از بافت پيوندي است و لوله گوارش را به قسمتهاي ديگر متصل مي كند و روده بند (مزانتر) نام دارد.
مكانيكي
اعمال عمومي دستگاه گوارش گوارش
شيميايي
جذب: روده باريك
نقش دهان در دستگاه گوارش:
1- تشخيص مزه و كيفيت غذا: به كمك پرزهاي چشايي- زبان (بمقدار زياد)- حلق- دهان
2- گوارش غذا: كه عمدتا مكانيكي و توسط دندانها صورت مي گيرد.
دندان ها در هر آرواره
1- پيش : 4 عدد با تاج قطع كننده و يك ريشه مخروطي براي بريدن و پاره كردن
2- نيش: 2 عدد با تاج مخروطي نوك تيز و يك ريشه مخروطي براي بريدن و پاره كردن
3- آسياهاي كوچك: 4 عدد با 1 يا 2 ريشه و تاج پهن با 2 برجستگي براي خرد و له كردن غذا
4- آسياهاي بزرگ: 6 عدد با ريشه 3 شاخه تاج پهن با 4 برجستگي مناسب براي ساييدن غذا
تاج: بيرون از لثه
ساختمان دندانها
ريشه: درون لثه
خارجي ترين لايه دندان را مينا كه سخت ترين ماده بدن مي باشد پوشانده است[ %96 آهك، 4% پروتئين (اوسئين)]. زير مينا عاج قرار دارد با سختي كم (72% آهك و 28% پروتئين) و در حفره وسط آن مغز شامل بافتهاي زنده پيوندي، عصب و رگهاي خوني راپر مي كند و روكش ريشه دندان ساروج است.
نكته: دندانهاي انسان مخلوطي از رژيم گوشتخواري و گياهخواري است.
بزاق
بزاق دهان چسبنده و لزج است.
3 جفت غده بزاقي شامل:
1جفت زير زباني و 1 جفت تحت فكي و 1 جفت بناگوشي مي باشد.
آب
ليزوزيم
پتيالين
موسين
تركيبات بزاق:
1- آب 99%
2- ليزوزيم
در گوارش نقش دارد و با تخريب ديواره سلولي ميكروبها را مي كشد.
3- پتيالين
نوعي آميلاز است كه نشاسته را به قندهاي ساده تر تبديل مي كند.
4- موسين
نوعي پروتئين كه در آب به ماده لزج و لغزنده موكوس تبديل مي شود و حركت غذا را در دهان حلق و مري تسهيل مي كند.
حلق
حلق چهار راهي كه از جلو به دهان و و از بالا به بيني و از پايين به مري و ناي راه دارد و لقمه غذا بايد وارد يكي از آنها شود.
بلع
مركز آن در بصل النخاع مي باشد و به كمك عصب واگ (پنوموگاستريك) و همكاري ماهيچه هاي زبان كه راه دهان را مي بندد و اپي گلوت كه ناي را مي بندد و زبان كوچك كه بيني را مي بندد صورت مي گيرد تا غذا وارد مري شود.
نكته: در مري گوارش صورت نمي گيرد و حركات كرمي شكل غذا را به سمت معده حركت مي دهند.
نكته: انقباضات منظم و پشت سر هم عضلات حلقوي و طولي جدار مري به صورت موجي از حلق به طرف معده پيش مي رود و اين حركات را واكنش هاي خودكار عصبي تنظيم مي كند.
معده
مكانيكي: توسط حركات معده
گوارش معده
شيميايي: توسط شير معده
تذكر: در محل اتصال معده به روده كوچك دريچه وجود دارد و غذا را كم كم به روده وارد مي كند.
حركات معده
1- حركات نوع اول كه بلافاصله بعد از خوردن غذا شروع شده و غذا را به شيره معده مخلوط مي كند.
2- حركات نوع دوم نيم ساعت بعد از خوردن غذا شروع مي شود و باعث تحويل غذا به معده مي شود.
غدد معده
در ديواره معده غده هاي ترشحي زيادي وجود دارند كه اسيد، آنزيم و موسين ترشح مي كنند.
و اين غده ها از انواع لوله هاي ساده يا منشعب مي باشند و سه نوع سلول دارد.
سلولهاي غدد معدي
1- سلول هاي اصلي گردن: ماده مخاطي موسين دار غليظ براي حفاظت معده ترشح مي كند.
2- سلول هاي اصلي تنه: آنزيم ها را ترشح مي كند.
3- سلول هاي كناري: اسيد كلريدريك ترشح مي كند.
اسيد كلريدريك
آنزيم پپسين
شيره معده آنزيم ليپاز
آنزيم رنين
ترشحات مخاطي
1- ضد عفوني كردن معده
1- اسيد كلريدريك 2- فعال كردن پپسين
3-كمك به هضم مواد غذايي
2- آنزيم پپسين
پروتئين ها را به اجزاي ساده تر تبديل مي كند. و مهمترين آنزيم معده است.
3- آنزيم ليپاز
مقدارش كم است و چربي هاي شير را به اسيد چرب و گليسرول تبديل مي كند.
4- آنزيم رنين (مايه پنير)
كازئين شير را به حالت جامد در مي آورد تا پپسين آنرا گوارش دهد.
نكته: رنين در پنير سازي مصرف مي شود.
نكته: PH اسيد معده بزرگسالان براي عمل رنين مناسب نيست.
5- ترشحات مخاطي
ترشحات مخاطي نقش حفاظتي دارند و جدار معده را از اثر آنزيم و پپسين و اسيدكلريدريك حفاظت مي كند.
كيموس معده
سوپ مخصوصي است كه پس از گوارش معدي بوجود مي آيد و به طور متناسب از دريچه پيلور تحويل روده مي شود.
ترتيب خروج مواد از معده:
1-قند ها 2- پروتئين ها 3- چربي ها
روده باريك
عمل گوارش در لوله باريك اتمام مي پذيرد طول آن 6 متر و قطر آن 5/2 سانتي متر و 25 سانتي متر اول آن دوازده نام دارد. كبد و لوزالمعده با آن ارتباط دارند كه مهمترين محل گوارش مي باشد جدار روده چين خوردگي ها و برجستگي هايي دارد كه پرز نام دارد و ديواره سلولهاي لايه پوششي پرز در طرف روده چين خوردگيهاي زيادي دارند كه ميكروپرز نام دارد و سطح جذب را 600 برابر افزايش داده و به 200 متر مربع مي رساند.
فعاليت هاي گوارشي روده باريك:
1- گوارش غذا كامل مي شود.
2- مواد غذايي براي روده به خون و لنف جذب مي شود.
3- مقدار الكتروليت ها و املاحي كه دفع مي شوند را كنترل مي كند.
4- هورمون هايي براي تنظيم ترشحات لوزالمعده و صفرا و معده ترشح مي كند.
علل گوارش زياد مواد در روده باريك:
1- غذا در دهان و معده گوارش مقدماتي مي يابند.
2- براي گوارش انواع غذاها شيره لازم موجود است.
3- توقف بسيار طولاني غذا براي عمل آنزيم ها وجود دارد.
1- شيره لوزالمعده
ترشحاتي كه به روده وارد مي شود. 2-تشرحات ديواره روده
3- صفرا
لوز المعده
در زير و پشت معده است نوكش متوجه طحال است و آنزيم هاي لوزالمعده در محيط خنثي فعاليت زياد دارند و صفرا و بيكربنات حالت اسيدي كيموس معدي را خنثي مي كنند.
نوع آنزيم تركيبات مورد اثر تركيبات حاصل
1- تريپسين و كيموتريپسين
2- ليپاز
3- آميلاز
4- نوكلئازها پروتئينها و پلي پپتيدها
چربيها (تري گليسيرها)
نشاسته
اسيد نوكلئيك پپتيدهاي كوچك و اسيد آمينه
گليسرول و اسيدهاي چرب
قندهاي دوتايي (دي ساكاريدها)
پنتوز بازهاي آلي تشكيل دهنده اسيد نوكلئيك و فسفات
تذكر: آنزيم هاي لوزالمعده مواد را به مواد ساده تر تبديل مي كند (كاملترين شيره گوارشي)
نكته: آنزيم هاي جدار روده نيز در گوارش روده دخالت دارند.
كبد (جگر)
كبد بزرگترين غده بدن به وزن 1/1 تا 6/1 kg كه از 4 لب تشكيل شده در بالا و طرف راست معده قرار دارد كيسه صفرا در زير لب بزرگ راست وجود دارد و آبشامه كبد كه پرده اي پيوندي است آنرا مي پوشاند.
سياهرگ باب
خون لوزالمعده، روده ها، طحال و معده توسط اين سياهرگ وارد كبد مي شود و به صورت سياهرگ فوق كليوي از كبد خارج مي شود.
ساخته شدن صفرا
سلول هاي كبدي مواد لازم را از خون مي گيرند و صفراي ساخته شده (توسط مجاري هپاتيك و سيستيك ) به كيسه صفرا مي رود و ذخيره مي شود.
تذكر: مجراي لوزالمعده و مجراي صفرا در انتها يكي مي شود و به دوازده وارد مي شود.
خروج صفرا: وقتي غذا مخصوصا غذاي چربي دار از معده وارد دوازدهه مي شود كيسه صفرا منقبض مي شود و صفرا ازراه مجراي كيسه صفرا به دوازدهه وارد ميشود.
مهمترين عمل صفرا
كمك به هضم چربي ها مي باشد چون نمك هاي آلي آن قطرات درشت و نامحلول چربي را به قطرات كوچك و ريز تبديل مي كند تا سطح تماس آنها با ليپاز زياد شود.
تذكر: صفرا حالت اسيدي شيره معده را خنثي مي كند.
ساختمان روده بزرگ
روده بزرگ آخرين قسمت لوله گوارش است.
قطر آن 6 سانتي متر و طول آن 5/1-8/1 متر است و شامل بخش هاي زير است:
1- سكوم (روده كور):
5 تا 8 سانتي متر اول آن روده كور مي نامند.
آپانديس
زائده اي كرم مانند و توخالي كه به روده كور متصل است و طول آن 8 تا 10 سانتي متر است ساختمان ديواره شكل آن شبيه روده است.
آپانديسيت
تورم و عفونت ديوراه مخاطي آپانديسيت مي باشد.
5- راست روده:
آخرين بخش روده بزرگ به طول 20 سانتي متر كه به مخرج ختم مي شود اسفنكتر اول غيرارادي و دومي ارادي است.
تذكر: در روده بزرگ پرز و غده هاي ترشح كننده آنزيم وجود ندارد ولي ديواره داخلي آن مواد مخاطي ترشح مي كنند.
راههاي جذب غذا
قندهاي ساده و نمك هاي معدني و اسيدهاي آمينه و ويتامين ها و آب وارد سلول پوششي روده مي شود و از طريق رگهاي خوني به پرز سياهرگ روده و در نهايت توسط سياهرگ باب به كبد مي روند. كبد بمنزله يك انبار و تنظيم كننده و پخش كننده مواد جذب شده است.
چربي ها (شامل اسيد چرب و گلسيرول و كلسترول) پس از ورود به سلول هاي پوششي پرز در شبكه آندوپلاسمي به تري گليسريد تبديل مي شوند و به آنها كيلوميكرون مي گويند كه شامل تري گليسيريد و كلسترول است و از طريق رگ لنفي يا رگ كيلوسي در مسير لنف قرار مي گيرند.
مكانيسم جذب مواد غذايي
1- يون ها به كيفيت انتقال فعال
2- قندهاي ساده از طريق انتشار تسهيل شده
3- اسيدهاي آمينه از طريق انتشار تسهيل شده
4- ويتامينها به صورت انتشار
5- آب به صورت اسمز
نكته: پس از جذب سديم آب به كيفيت اسمز جذب مي شود.
6- چربي ها (گليسرول و اسيدهاي چرب): به صورت انتشار جذب مي شوند و درسلول هاي پوششي پرز دوباره به صورت مولكولهاي چربي در مي آيند و وارد رگهاي لنفي مي شوند.
نكته: بعضي از سلولهاي روده در شيرخوارگي خاصيت آندوستيوز دارند و پروتئينهاي بزرگ ايمن ساز مانند آنتي كورها و پادتنهاي شير مادر را به خاطر دست نخوردگي به صورت آندوسيتوز جذب مي كنند.
جذب در روده بزرگ
1- آب به كيفيت اسمز
2- نمك هاي معدني به كيفيت انتقال فعال (سديم)
3- ويتامين ها به كيفيت انتشار جذب مي كنند.
باكترهاي همزيست سلولز را براي خودشان تجزيه مي كنند ولي ويتامين هاي B و K مي سازند كه جذب روده مي شوند. تحرك روده بزرگ كم و توقف غذا طولاني در نتيجه آبگيري باقي مانده غذا جامد مي شود.
تنظيم فعاليت هاي گوارشي
1-تنظيم عصبي:
مركز تنظيم فعاليت هاي گوارشي در بصل النخاع قرار دارد. پس از تحريك گيرنده هاي حواس بويايي و چشايي يك واكنش خودكار عصبي ايجاد مي شود و پيام عصبي از طريق شاخه حسي اعصاب به مراكز مغزي منتقل مي شود مراكز مغزي از طريق اعصاب حركتي باعث افزايش ترشح غدد بزاقي و معدي مي شود.
نكته 1: عصب واگ يا پنوموگاستريك از نوع مختلط مي باشد و در فعاليت هاي گوارشي دخالت دارد.
نكته 2: از نخاع اعصابي خارج مي شوند كه حركات و ترشحات لوله گوارش را كاهش مي دهند.
2- تنظيم هورموني
هورمون سكرتين:
وقتي كيموس معدي وارد دوازده مي شود بعضي از سلولهاي جدار آن تحريك مي شوند و هورمون سكرتين را به خون ترشح مي كنند وقتي سكرتين به لوزالمعده رسيد ترشح آن افزايش مي يابد.
تذكر: هورمون هاي ديگري نيز در فعاليت هاي گوارشي دخالت دارند.
بعضي از بيماريهاي دستگاه گوارش
زخم معده
سطح داخلي معده را يك لايه مايع غليظ قليايي به نام مايع مخاطي پوشانده است كه مانع تماس پپسين و اسيد با ديواره معده مي شود در بعضي افراد اين لايه ضعيف عمل مي كند و جدار معده تحت اثر اسيد و آنزيم قرار مي گيرد و زخم معده را موجب ميشود.
عوامل موثر در بيماري زخم معده
عوامل ارثي، استعمال دخانيات و مشروبات الكلي و بعضي از داروها مانند آسپرين، ترشح بيش از اندازه اسيد و پپسين، اضطراب و نگرانيها
زخم روده
زخم روده بيشتر در منطقه دوازده اتفاق مي افتد چون سيستم حفاظتي آن از ساير نقاط روده ضعيفتر است علت آن ترشح زياد اسيد معده، عوامل ارثي، دخانيات و عوامل روحي مي باشد.
علائم زخم روده
احساس دردهاي سوزاننده درناحيه زير جناغ سينه است كه با خوردن داروهاي ضد اسيد بطرف مي شود.
آپانديسيت
شكم دردي است كه به جراحي منتهي مي شود و علت آن انسداد مجراي آپانديس در محل اتصال آن با روده كور ا ست. اين بيماري در سنين 25-10 سالگي ايجاد مي شود چون بافت سازنده ديواره آپانديس بيشترين رشد را دارد ومي تواند دهانه آن را مسدود سازد. بسته شدن مجراي آپانديس ممكن است به وسيله مدفوع سفت شده (يبوست) ورود كرمك يا آسكاريس و مواد غذايي هضم نشده صورت گيرد.
علائم آپانديسيت
بي اشتهايي، شكم درد شديد (در حوالي ناف وسمت راست)- استفراغ و تب خفيف و بسته شدن آپانديس باعث حبس شدن باكتريها در اين عضو و عفونت آن مي شود.
سنگ صفرا
درصفرا نمكهاي كاني و كلسترول وجود دارد. اگر غلظت مواد صفراوي افزايش يابد جمع شده رسوب مي كنند و سنگ كيسه صفرا، دركيسه صفرا يا مجاري صفراوي پديد مي آيد. سنگ وقتي بزرگ شود راه مجراي صفرا را مي بندد و نمي گذارد صفرا وارد روده شود و چربيها دست نخورده دفع مي شوند و به خاطر ورود مواد رنگين صفرا به خون، رنگ پوست و به خصوص صلبيه چشم زرد مي شود.
اسهال
استقرار باكتريها، ويروسها و ميكروبهاي ديگر در روده كوچك در جذب آب و نمك اختلال ايجاد كرده و فرد دچار اسهال مي شود.
عوارض اسهال
كم شدن حجم خون، از دست دادن يونهاي ضروري به هم خوردن تعادل شيميايي PH خون
پيشگيري
در هنگام ابتلا بايد از خوردن سبزيجات و ميوه هاي خام پرهيز كرد
يبوست
علت اين بيماري كند شدن حركت روده بزرگ است در نتيجه مدفوع مدت طولاني در روده مي ماند و آب خود را از دست مي دهد فشارهاي عاطفي باعث كندي حركات روده بزرگ مي شود.
جلوگيري از يبوست
ورزش- دفع به موقع مدفوع- خوردن سبزيجات وميوه جات
نشانه هاي يبوست
1- سردرد 2- بي اشتهايي 3- حالت تهوع 4- بزرگ شدن شكم
تنفس
دستگاه تنفسي
پس از عمل گوارش و جذب بايستي انرژي مواد غذايي آزاد گردد تا بدن براي انجام اعمال حياتي از آنها استفاده كند مهمترين راه آزاد كردن انرژي، اكسيداسيون آن مواد مي باشد كه در پايان آن انرژي در پيوند غني از انرژي ATP ذخيره سازي مي شود.
فرمول اكسيداسيون كامل گلوكز
به طور كلي در تنفس با دو گاز سروكار داريم. اكسيژن كه بايد جذب شود و ديگري دي اكسيدكربن كه بايد دفع شود و انتقال اين دو گاز بين سلول و محيط به صورت انتشار است.
نكته: در تك سلولي ها مثل آميب اكسيژن به صورت محلول از محيط دريافت ميشود و دي اكسيدكربن را به آن پس مي دهند.
تذكر مهم: در جانوران پرسلولي مثل انسان كه سلول ها در تماس مستقيم با محيط نيستند دستگاه تنفس وظيفه تبادل اكسيژن و دي اكسيد كربن را بعهده دارد.
ساختمان عمومي دستگاه تنفسي
1- مجاري تنفسي: بيني- حلق- حنجره- ناي- نايژه ها – نايژك ها
2- شش ها: شش راست- شش چپ
3- پرده جنب: لايه خارجي- مايه حنب- لايه داخلي
4- ماهيچه هاي تنفسي: عضلات بين دنده اي- ديافراگم
5- قفسه سينه: دنده ها- جناغ- مهره هاي پشت
نكته: مهمترين فعاليت حياتي تنفس مي باشد فردي كه نفس مي كشد زنده محسوب مي شود.
نكته: تعداد تنفس 14-12 بار در دقيقه است.
1- مجاري تنفسي
لوله هايي هستند كه از يك طرف با محيط و از طرف ديگر با كيسه هاي هوايي ارتباط دارند.
نكته مهم: تبادل گاز تنفسي با خون فقط در كيسه هاي هوايي صورت مي گيرد.
حفره بيني
به وسيله تيغه مياني دو بخش مي شود لايه پوششي مرطوب، مژكدار و رگهاي خوني فراوان دارد و هواي تنفسي را گرم، مرطوب و تصفيه مي كند.
تذكر مهم: هنگام سرماخوردگي و حساسيت ها قطر رگهاي بيني زياد شده و بيني مي گيرد.
حنجره
در عقب بيني و بالاي ناي قراردارد و غضروفهايي دارد كه آن را باز نگه دارند و تعدادي تار يا طناب صوتي دارد كه هواي بازدم آنها رامرتعش كرده توليد صدا مي كند و زائده اي به نام اپي گلوت دارد كه هنگام بلع دهانه حنجره را مي بندد تا غذا وارد ناي نشود.
تكلم و آواز
1- نتيجه ارتعاشات پيچيده و موزون تارهاي صوتي
2- تغيير حجم حنجره
3- حركات زبان و لبها صورت مي گيرد.
4- عضلات بازدمي نيز نقش مهمي دارد.
نكته: حنجره در مردها هنگام بلوغ حجيم تر و تارهاي صوتي ضخيم تر مي شود و صدايشان بم مي شود.
ناي
لوله اي ضخيم به طول cm10كه به دو نايژه تقسيم مي شود.
نايژه ها
هر يك از دو نايژه وارد يكي از ششها مي شود.
نكته: بافت پوششي داخلي مجاري تنفسي مژكهايي دارد كه حركت پارويي به طرف گلو دارند و باعث دفع باكتريها و ذرات مي شوند.
تذكر: مصرف سيگار مژه هاي بافت پوششي مجاري تنفسي تحتاني را فلج مي كند و در نتيجه عفونت مجاري تنفسي بوجود مي آيد و همچنين باعث بيماريهايي در دستگاه تنفس مي شود.
تنظيم قطر مجاري تنفسي
1- اعصاب سمپاتيك و هورمون آدرنالين باعث انبساط مجاري ميشوند.
2- اعصاب پاراسمپاتيك و بعضي از مواد مانند هيستامين باعث كاهش قطر اين مجاري مي شود.
نكته: دي اكسيد كربن هوا باعث افزايش قطر مجاري تنفسي مي شود.
2- شش ها
شش راست 3 لب دارد وشش چپ 2 لب دارد. هر لب از تعدادي لپك تشكيل شده در شش ها 300 ميليون كيسه هوايي وجود دارد. ديواره كيسه هاي هوايي نازك و مرطوب است و رگ هاي خوني فراوان دارد و تبادل گازهاي تنفسي بين كيسه هاي هوايي و خون براحتي صورت مي گيرد.
3- پرده جنب
پرده ايست كه دو لايه دارد لايه داخلي به سطح خارجي شش چسبيده است و لايه خارجي به سطح داخلي قفسه سينه چسبيده و مايع جنب بين دو پرده قرار دارد و حركات شش ها را آسان مي گيرد.
4- قفسه سينه
شامل 12 جفت دنده و از پشت به ستون مهره ها و از جلو به جناغ سينه متصل است و مانند اطاق مخروطي است كه ديواره آن دنده ها، كف آنرا ديافراگم تشكيل مي دهد و شش ها به وسيله پرده جنب به جدارش متصل هستند و شش ها كه قابليت ارتجاعي دارند از حركات قفسه سينه تبعيت مي كنند.
5- ماهيچه هاي تنفسي
شامل پرده ديافراگم ازبافت ماهيچه اي مخطط كه قفسه سينه را از حفره شكمي جدا مي كند و همچنين عضلات بين دنده اي خارجي و داخلي كه بر هم عمودند و از جنس مخطط هستند.
چگونگي عمل تنفس
تنفس شامل دم وبازدم مي باشد.
1- دم: هوا وارد ششها مي كند
2- بازدم: هوا را از ششها خارج مي كند.
نقش مهم پرده جنب در دم و بازدم
چون فشار مايع جنب هميشه كمتر از فشار اتمسفر است به اين دليل در حالت بازدم ارادي ششها كاملا بسته نمي شوند.
فرمان عصبي دم
از مراكز تنفسي مغز صادر مي شود ديافراگم و عضلات بين دنده اي خارجي منقبض مي شوند و بالا رفتن دنده ها و پايين آمدن ديافراگم حجم قفسه سينه را زياد مي كند و فشار مايع جنب كاهش مي يابد. هوا وارد شش ها مي شود و كيسه هاي هوايي متسع مي شوند (عامل اصلي پرده جنب) در پايان دم عضلات دمي استراحت مي كنند.
بازدم
بازدم در اثر وزن قفسه سينه و خاصيت ارتجاعي شش ها صورت مي گيرد و هوا از شش ها خارج مي شود. (غير فعال)
نكته: اگر پرده جنب يك شش پاره شود همان شش جمع شده و از كار مي افتد
نكته مهم:
1- در تنفس طبيعي و آرام حركت ديافراگم عامل اصلي افزايش حجم قفسه سينه است.
2- در تنفس شديد عضلات بالا برنده و پايين برنده قفسه سينه و عضلات شكم منقبض مي شوند.
تذكر: انقباض عضلات شكم محتويات شكم را بطرف ديافراگم مي راند و به بازدم كمك مي كند.
گنجايش شش ها
چون گنجايش شش هاي هر فرد محدود است بسته به نوع نفس كشيدن ميزان تبادل هوا با محيط تفاوت دارد.
هواهاي تنفسي:
1- هواي جاري: 5/0 ليتر كه در هر نفس عادي وارد شش ها مي شود.
2- هواي مرده: هواي جاري كه در مجاري تنفسي باقي مي ماند.
3- ظرفيت حياتي شش ها: كل هوايي كه پس از يك دم عميق طي يك بازدم عميق بيرون رانده مي شود (5 ليتر)
4- هواي ذخيره بازدمي: هوايي كه پس از هر بازدم عميق مي توان از ششها بيرون راند (5/1 ليتر)
5- هواي باقيمانده: هوايي كه هميشه در ششها وجود دارد (5/1 ليتر)
6- هواي كامل يا ذخيره دمي: هوايي كه با دم عميق همراه هواي جاري وارد شش ها مي شود. (3-5/2 ليتر)
اسپيرومتر
دستگاهي است كه منحني هواهاي تنفسي را به صورت منحني اسپيروگرام ثبت مي كند.
تنظيم حركات دم و بازدم
اصولاً در تنفس چيزي كه مهم است تهويه كيسه هاي هوايي مي باشد يعني مقدار گازهاي تنفسي كه با خون مبادله مي گردد. هنگام فعاليت، سرعت تنفس يا عمق تنفس بايد افزايش يابد تجربيات نشان مي دهند كه افزايش عمق تنفس تبادل هوا را افزايش مي دهد. نتيجه مي گيريم در تنفس عميق اتلاف هواي مرده به حداقل مي رسد.
نكته: ورزشكاران عمق و سرعت تنفس را همزمان افزايش مي دهند.
تنظيم عصبي تنفس
مركز اصلي تنفس در بصل النخاع و در مجاورت مركز تنظيم گردش خون مي باشد اين دو مركز رويهم گره حيات ناميده مي شوند. نرونهاي مركز تنفسي خاصيت فعاليت خودكار و متناوب دارند و در بصل النخاع يك مركز دم وجود دارد و مركز بازدم نيز عضلات بازدم را فعال مي كند به كمك مركز ارادي تنفس در قشر مخ، انسان شدت و عمق تنفسش را مي تواند كنترل كند.
نكته: بازدم به صورت غيرفعال در اثر خاصيت ارتجاعي شش ها صورت مي گيرد.
نكته: اگر بالاي بصل النخاع را با بقيه مغز ارتباطش را قطع كنيم حيوان به تنفس متناوب ادامه مي دهد. ولي خالي از اشكال نيست.
تنظيم شيميايي تنفس
مقدار و و عامل تنظيم شيميايي هستند.
1- كمبود اكسيژن محلول در پلاسما گيرنده هاي شيميايي سرخرگ كاروتيد (سر) و قوس آئورت را تحريك مي كند و باعث تحريك مركز تنفس و واكنش مناسب مي شود.
2- افزايش دي اكسيد كربن پلاسما مستقيماً مركز تنفسي را تحريك مي كند و باعث واكنش مناسب مي شود.
نكته: افزايش اثري شديدتر از كمبود برمركز تنفسي دارد.
كاهش اكسيژن محلول در پلاسما تحريك گيرنده آئورتي و كاروتيدي
جبران تحريك بصل النخاع
افزايش اكسيژن محلول در پلاسما افزايش فعاليت تنفسي
تأثيرات كمبود اكسيژن برمركز تنفس
كاهش پلاسما افزايش تنفس
جبران
افزايش پلاسما تحريك مركز تنفس
نكته هاي مهم:
1- در تنفس شديد قفسه سينه نقش مهمتري دارد
2- در هنگام خواب ديافراگم از حركت مي افتد
3- اگر بيدار و بيحركت باشيم ديافراگم فقط فعاليت مي كند.
انتقال و تبادل گازهاي تنفسي
يك مولكول مراحل زير را طي مي كند تا از هوا به سلولهاي بدن برسد.
1- انتقال از هوا به شش
2- انتقال از شش به خون (تبادل)
3- انتقال درخون
4- انتقال از خون به بافت (تبادل)
تذكر: عكس اين مسير را طي مي كند.
1- تبادل گازهاي تنفسي بين هوا و شش ها
هنگام دم با اتساع شش ها فشار داخل آنها كم مي شود و هوا از خارج وارد شش ها مي شود. برعكس در بازدم فشار هواي داخل شش ها بيشتر از خارج مي شود و هوا از شش ها خارج مي شود.
نكته مهم: اين انتقال به اختلاف فشار داخل ششها با اتمسفر بستگي دارد كه در دم منفي و در بازدم مثبت است.
نكته: درهواي بازدم ميزان اكسيژن كاهش و دي اكسيژن كربن افزايش مي يابد.
نوع درصد
فشار
درصد
فشار
هواي دمي 9/20 159 03/0 23/0
هواي بازدمي 3/16 124 4 30
2- تبادل گازهاي تنفسي بين كيسه هاي هوايي و خون:
در مويرگ هاي اطراف كيسه هاي هوايي فشار اكسيژن كمتر از فشار آن دركيسه هاي هوايي مي باشد و اكسيژن به كيفيت انتشار به مويرگ ها مي رود. چون فشار دي اكسيد كربن در خون مويرگ ها بيشتر از كيسه هاي هوايي مي باشد به درون كيسه هاي هوايي انتشار مي يابد و با عمل بازدم خارج شود.
انتقال گازهاي تنفسي در خون
مقدار 2 درصد اكسيژن به صورت محلول در پلاسما حمل مي شود كه در حد اشباع مي باشد و 98% آن به صورت تركيب با هموگلوبين حمل مي شود. هموگلوبين از 4 اتم آهن (بنام هم) تشكيل شده كه هر مولكول هموگلوبين با 4 مولكول اكسيژن تركيب ناپايدار اكسي هموگلوبين ايجاد ميكند.
نكته مهم: مهمترين عامل در تشكيل اكسي هموگلوبين بين فشار اكسيژن در پلاسما مي باشد و معمولا درفشاري كمتر از آن تشكيل مي شود.
(اكسي هموگلوبين)
تذكر: در صعود به ارتفاعات كه فشار اكسيژن كم است ابتدا حركات تنفسي شديدتر مي شود و در اثر توقف طولاني هورومون (اريتروپويتين) ترشح آن افزايش يافته و گلبول سازي در مغز استخوان افزايش مي يابد.
نكته مهم: مهمترين وظيفه گلبول قرمز حمل اكسيژن به خاطر ميل تركيبي زياد هموگلوبين آن با اكسيژن است.
مبادله اكسيژن با بافتها
فشار اكسيژن بافتها 20 تا 40 mmHg است، چون دائما سلول هاي بدن اكسيژن را مي سوزانند تا مواد غذايي را اكسيد مي كنند و چون در خون روشن فشار اكسيژن 100 mmHg است اكسي هموگلوبين تجزيه شده و اكسيژن به بافت راه مي يابد.
در شش ها
اكسي هموگلوبين
در مجاورت بافت
منواكسيد كربن
اين گاز سمي از سوختن ناقص ذغال بوجود مي آيد و در دود سيگار وجود دارد و ميل تركيبي زياد آن با هموگلوبين تركيب پايداري ايجاد مي كند كه از تشكيل اكسي هموگلوبين جلوگيري مي كند و اكسيژن رساني به بافتها مختل مي شود و اختلالات ديررس و زودرس در بعضي اندامها مخصوصا قلب و مغز ايجاد مي كند.
انتقال دي اكسيد كربن
در سلول ها مرتباً دي اكسيد كربن توليد مي شود.
فشار دي اكسيد كربن در بافت بيشتر از خون سرخرگي مي باشد و بنابراين دي اكسيد كربن از بافت به خون انتشار مي يابد و دي اكسيد كربن به 3 صورت حمل مي شود.
1- محلول در پلاسما (10%)
2- تركيب با هموگلوبين (25%)
3- به صورت يون بي كربنات ( ) (65%) بيشترين مقدار
در داخل ششها طبق فرمول زير دي اكسيد كربن آزاد مي شود و به علت بالاتر بودن فشار آن در شش ها نسبت به اتمسفر به محيط خارج انتقال مي يابد.
كربنيك آنهيدراز
كربوهموگلوبين
مجاورت بافت
در شش ها
نكته: كليه حالات عاطفي بر تنفس تاثير دارد.
گلودرد چركي
بيماريهاي دستگاه تنفسي آمفيزم
برونشيت
ذات الريه (سينه پهلو)
نكاتي درباره تنفس
1- ورزش و تمرينهاي مناسب مي تواند ظرفيت حياتي ششها را افزايش دهند.
2- در كساني كه استوار مي ايستند يا مي نشينند حجم قفسه سينه متعادل است و در كساني كه در هنگام نشستن يا راه رفتن قوز مي كنند حجم قفسه سينه از حد معمول كمتر مي شود و ظرفيت حياتي و هوايي كه در دم و بازدم عادي مبادله مي كنند به طور نسبي كمتر است.
3- سيگار كشيدن، تنفس هواي آلوده و ابتلا به سرماخوردگي مي تواند باعث بسياري از بيماريهاي دستگاه تنفسي شود.
4- تنفس هواي پاك و رعايت بهداشت هنگام سرماخوردگي دستگاه تنفس را سالم نگاه مي دارد.
بعضي از بيماريهاي دستگاه تنفسي
گلو درد چركين
عامل اين بيماري نوعي باكتري از گروه استرپتوكوكهاست در موقع ابتلا بايد دوره درمان را كامل كنيم زيرا عدم درمان يا درمان ناقص عوارضي مانند رماتيسم قلبي را به دنبال خواهد داشت تب و گلودرد شديد به ويژه هنگام بلعيدن غذا با آب دهان از علايم اين بيماري است.
برونشيت:
در اثر يك عفونت حاد يا مزمن ايجاد مي شود كه تورم و التهاب درون ناي و نايژه است.
علت برونشيت حاد: جايگزين شدن باكتريها يا ويروسها در ناي و نايژه است.
علت برونشيت مزمن: در اثر تحريكات مداوم ايجاد مي شود. سيگار كشيدن و تنفس هواي آلوده از علل برونشيتهاي مزمن مي باشد.
آمفيزم
يك عارضه تنفسي است كه در اثر برونشيت و عفونت كيسه هاي هوايي در اثر سيگار كشيدن ايجاد مي شود. در اين بيماري بيشتر ديواره هاي كيسه هاي هوايي در ششها خراب مي شود و سطح مبادله گازهاي تنفسي پايين مي آيد و اكسيژن به حد كافي به سلولها نمي رسد و دي اكسيد كربن داخل خون افزايش مي يابد.
ذات الريه يا سينه پهلو
سينه پهلو يك بيماري است كه به دنبال سرماخوردگي معمولي كه بدن ضعيف شده بوجود مي آيد پس در موقع ابتلا به سرماخوردگي بايد نكات بهداشتي و درماني را مراعات كنيم. اين بيماري در اثر عفونت ششها به وسيله باكتريها يا ويروسها توليد مي شود در اثر عفونت ديواره كيسه هاي هوايي ورم مي كند و درون آنها از مايعات وسلولهاي خوني پر مي شود سينه پهلو به دو علت سبب كاهش اكسيژن رساني مي شود:
اول: آن كه درون كسيه ها از مايع و سلولهاي خوني پرمي شود و جايي براي ورود هوا باقي نمي گذارد.
دوم: آن كه ديواره كيسه هاي هوايي ضخيم و كار مبادله گازها دشوار مي شود.
خون و مايعات بدن
اجزاي مهم پلاسما
آلبومين ها
پروتئين هاي پلاسما گلوبولين ها
فيبرينوژن
1- آلبومين ها
در جگر ساخته مي شوند و مقدار آن از ساير پروتئينها بيشتر است و در ايجاد و حفظ فشار اسمزي خون موثرند و در تنظيم آب خون و انتقال مواد درمويرگها نقش بسيار مهم دارند.
2- گلوبولين ها
مانند گاماگلوبولين ها از گلوبول هاي سفيد ترشح مي شوند و در تهيه پادتن بكار مي روند.
3- فيبرينوژن
در جگر ساخته شده و در انتعقاد خون نقش مهمي دارند.
املاح
شامل يونهاي سديم، پتاسيم، كلريد فسفات و كربنات به صورت محلول مي باشد.
نكته: ثبات تركيب شيميايي پلاسما سلولها اهميت زيادي دارد.
تذكر: هورمونها و ويتامينها به صورت محلول در خون حمل مي شود.
سلولهاي خون
شامل سلولهاي قرمز- سلولهاي سفيد و پلاكتها مي باشد كه به سلولهاي سفيد و قرمز گلبول مي گويند.
