دانلود مقاله عدم کنترل عوامل ناخواسته و کاهش روائی در تحقیقات تجربی

بخشی از مقاله

عدم كنترل عوامل ناخواسته و كاهش روائي در تحقيقات تجربي

چكيده: در اين مقاله مفاهيم روائي داخلي و خارجي در تحقيق و نيز عوامل كه عدم كنترل آن سبب كاهش ارزش روائي داخلي و خارجي تحقيق مي شود، عرضه مي شود و براي شناسايي عوامل مذكور، از تقسيم بندي و مطالعات كمپبل واشنلي، استفاده مي شود

كلمات كليدي: تحقيقات تجربي – روائي – متغير مستقل

مقدمه
انتخاب و گزينش يك طرح ويژه، به نوع هدفهاي تحقيق، نوع متغيرهايي كه بايد مورد دستكاري قرار بگيرند و به نوع شرايط و محدوديت هايي بستگي دارد كه تحقيق بايد در آن صورت پذيرد. به عبارت ديگر، انتخاب طرح تحقيقي، به مسائلي از قبيل: چگونگي گزينش آزمودني ها براي گروههاي تجربي و شاهد، چگونگي دستكاري متغيرهاي بازيگر در موقعيت پژوهشي، چگونگي كنترل متغيرهاي نامربوط و ناخواسته در موقعيت و چگونگي نوع تجزيه و تحليل آماري كه براي تعبير و تفسير روابط بين متغيرهاي موجود در شرايط تجربي مورد استفاده قرار مي گيرد، بستگي دارد.

در اين تحقيق براي هر يك از انواع تحقيقات تجربي (مقدماتي، حقيقي، نيمه تجربي) سه طرح مورد بررسي قرار مي گيرد و براي توصيف بهتر آنها از نشانه هايي نيز استفاده شده است كه ذيلاً اين نشانه ها را توضيح مي دهيم:

X= نشانه اي براي وجود متغير مستقل در تجربه است، نظير روش ويژه اي از آموزش زبان فارسي (هنگامي كه چند متغير مستقل در تجربه وجود دارد، به Xها انديسهايي عددي مانند و غيره داده مي شود.)

(-)= نشانه اي براي عدم وجود متغير مستقل يا عدم اجراي آزمون در تجربه است. به عبارت ديگر، خط تيره به جاي هر عاملي كه قرار بگيرد نمايانگر عدم حضور آن عامل در موقعيت تحقيق است.

T=نشانه اي براي استفاده از وسيله اي از سنجش و اندازه گيري كه گاهي ممكن است به عنوان آزمونهاي مقدماتي يا نهايي به كار رود، كه در آن حالت اگر در طرح، سمت چپ متغير مستقل قرار گيرد نماينده آزمون مقدماتي و اگر در سمت راست باشد نماينده آزمون نهايي است. (اگر در يك طرح، چند آزمون، چه مقدماتي و چه نهايي به كار رود به T ها انديسهايي عددي مانند و غيره داده مي شود.)

R= نشانه اي براي وجود گزينش تصادفي آزمودني ها و تقسيم تصادفي آنان به گروههاي تجربي و شاهد است. اگر در طرحي از طرحهاي تحقيقي، اين نشانه وجود نداشته باشد. اين بدان معني است كه طرح مذكور از روش گزينش و تقسيم تصادفي آزمودني ها بهره نگرفته است.
طرحهاي تجربي مقدماتي

در گروه طرحهاي تجربي مقدماتي مي توان سه نوع طرح تجربي را كه متاسفانه در مطالعات و تحقيقات تربيتي بسيار متداول است، شناسايي كرد. اين طرحها در واقع طرح تجربي نيستند. در تحقيقات تجربي اساس كار بر كنترل و نظارت شديد از متغيرهاي ناخواسته و مزاحم در حوزه پژوهش استوار است. اما در طرحهاي تجربي مقدماتي اصولاً كنترل و بازبيني اين عوامل وجود ندارد، يا اگر وجود داشته باشد، بسيار ناچيز است.
1-طرح آزمون نهايي و يك گروه آزمودني

اين طرح را با استفاده از نشانه هايي كه ذكر آنها رفت مي توان بدين شكل نمايش داد:
طرح آزمون نهايي و يك گروه آزمودني
آزمون نهايي متغير مستقل گروه
T X تجربي
اين طرح، بدين گونه است كه در آن گروهي از آزمودني ها را در شرايطي قرار مي دهند كه به ظاهر فقط يك متغير مستقل در آن وجود دارد. و پس از پايان دوره تجربه از آزمودني ها براي تعيين ميزان اثر متغير مستقل، آزموني به عمل مي آوردند.
براي مثال، گروهي از دانش آموزان را در نظر بگيريد كه محققي آنان را براي مدتي معين تحت شرايط آموزشي ويژه اي از درس تاريخ قرار مي دهد و سپس در خاتمه، توسط آزموني، پيشرفت آنان را در اين ماده درسي اندازه مي گيرد. در اين جا، محقق توجهي به كنترل و نظارت بر عوامل ناخواسته در موقعيت تجربي ندارد، و احتمالاً سوالهايي مانند ((تا چه حد تجارب ويژه همزمان با آموزش اين گروه، يا تجارب گذشته آنان و همچنين ميزان انگيزه فراگيري آزمودني ها در اين تجربه دخالت داشته است؟))، براي او پيش نمي آيد.
ويژگيهاي طرح آزمون نهايي و يك گروه آزمودني

1-به علت عدم كنترل و نظارت كامل بر عوامل كاهش دهنده ارزش روائي داخلي تحقيق مانند تاريخ، بلوغ و گزينش، يافته ها و نتايج، اين دست از تحقيقات روائي داخلي با اعتباري ندارد.

2-مي دانيم كه اساس و پايه علم بر بنياد مقايسه و جمع آوري شواهد عيني و تجربي قابل قياس بنا شده است، اما در اين دست از طرحهاي تحقيقي، جز در مواردي آنهم به صورت ضمني و شهودي يا تصوري، امكان مقايسه نتايج وجود ندارد و هيچ گونه مقررات و شرايطي هم براي آن در نظر گرفته نمي شود. بنابراين و با توجه به اصل ياد شده، ضعف مذكور، از درجه علمي بودن اين دست از مطالعات نيز مي كاهد.

3-يكي ديگر از خصوصيات اين دست از تحقيقات، تمايل شديد محقق در به كار بردن وسايل دقيق سنجش و جمع آوري اطلاعاتي، نظير استفاده از آزمونهاي ميزان شده است. مي توان گفت كه اين كار محقق در اين قبيل از تحقيقات، صرفاً در حكم سرپوشي است كه او براي گمراه كردن ديگران بر ديگي پر از اشتباه مي گذارد.

4-در اين قسمت از تحقيقات، به علت وجود كنشهاي متقابل ميان متغير مستقل X و تعصبات و تمايلات ناشي از گزينش آزمودني ها، قدرت قابليت تعميم يافته ها بسيار ناچيز است.
2-طرح آزمون مقدماتي و نهايي و يك گروه آزمودني
طرح مذكور را مي توان با استفاده از نشانه ها به شكل زير نشان داد:

طرح آزمون مقدماتي و نهايي و يك گروه آزمودني
آزمون نهايي متغير مستقل آزمون مقدماتي گروه
T2 X T1 تجربي

در اين طرح، محقق از گروهي آزمودني در همان مرحله نخست تحقيق آزموني به عمل مي آورد و سپس همان گروه را براي مدتي معين، كه بستگي به هدف تحقيق دارد، تحت نفوذ متغير مستقلي، براي مثال، ((روش آموزش ويژه اي)) قرار مي دهد و در خاتمه آزمون ديگري كه مشابه آزمون مقدماتي است، بر آنان اجرا مي كند. محقق، نتايج دو آزمون را مورد بررسي و مقايسه قرار مي دهد و تفاوت حاصل ميان ميانگين اين دو آزمون را، (اگر تفاوتي وجود داشته باشد) از نظر آماري بررسي و مطالعه مي كند.
در اين طرح وجود آزمون مقدماتي و نهايي، به محقق امكان مقايسه نتايج حاصل از دو بار آزمون آزمودني ها را مي دهد. همچنين در اين طرح محقق با اجراي آزمون مقدماتي، عمل كنترل و نظارت در انتخاب آزمودني ها را تا اندازه اي اعمال مي كند.
ويژگيهاي طرح آزمون مقدماتي و نهايي و يك گروه آزمودني

1-اين طرح، در مقايسه با طرح آزمون نهايي و يك گروه آزمودني، به خاطر كاربرد آزمون مقدماتي، ارجح است. زيرا نتايج حاصل از اين آزمون به محقق اطلاعاتي مانند ((ميزان تجارب قبلي آزمودني ها)) را عرضه مي كند و اين آگاهي، او را در تشخيص دقيق تر و صحيح تر اثر متغير مستقل بر آزمودني ها، آماده مي سازد.
2-به علت ضعف كنترل و بازبيني از عوامل ناخواسته اي مانند تاريخ، بلوغ، آزمون و بازگشت آماري، محقق نمي تواند اطمينان داشته باشد كه تفاوت حاصل ميان نتايج دو آزمون مقدماتي و نهايي فقط به اثر متغير مستقل بازيگر در حوزه تجربه ربط دارد.

3-اثر عوامل مختلفي چون تاريخ، بلوغ، حساسيت و آمادگي ايجاد شده در آزمودني ها، در اثر اجراي آزمون مقدماتي و نيز تاثير تغيير حاصل از وسايل اندازه گيري مانند نمره گذاري، درجه بندي، مشاهده و غيره، بازگشت آماري و همچنين اثر ناشي از كنشهاي متقابل ميان تمايلات گزينش و بلوغ، گزينش و تاريخ، گزينش و حساس شدن آزمودني ها در اثر اجراي آزمون مقدماتي، سبب كاهش ارزش روائي داخلي در اين دست از تحقيقات تجربي مي گردد. به عبارت ديگر، اثر اين عوامل در حوزه تحقيق، محقق را در تشخيص صحيح اثر متغير مستقل مورد نظر بر متغير وابسته گمراه مي كند.

4-اثر كنش متقابل ميان حساسيت حاصل از آزمون مقدماتي در آزمودني ها و متغير مستقل و همچنين اثر كنش متقابل ميان تمايلات و تعصبات حاصل از گزينش و متغير مستقل، از قابليت تعميم نتايج اين دست از مطالعات تجربي مي كاهد.
3-طرح آزمون نهايي گروه شاهد

سومين طرح از طرحهاي تجربي مقدماتي، طرح آزمون نهايي و گروه مقايسه يا شاهد است كه در آن، محقق يك گروه را در تحت شرايط تجربي و اثر نفوذ متغير مستقلي، براي مثال، ((برنامه درسي ويژه اي)) و به مدت معيني قرار مي دهد, در صورتي كه گروه ديگر يعني گروه شاهد را از اثر نفوذ چنين عاملي محفوظ نگه مي دارد. در خاتمه، محقق از هر دو گروه، آزمون نهايي به عمل مي آورد و نتيجه را مورد مقايسه و بررسي قرار مي دهد. او مي تواند با استفاده از روشهاي آماري، معني دار بودن آماري تفاوت موجود ميان ميانگين دو آزمون را (در صورت وجود تفاوت)، تعيين كند.

طرح مذكور را مي توان با استفاده از نشانه ها به شكل زير نمايش داد:
طرح آزمون نهايي و گروه شاهد

آزمون نهايي متغير مستقل گروه
T X تجربي
T - شاهد

ويژگيهاي طرح آزمون نهايي و گروه شاهد
1-در اين طرح، عدم گزينش تصادفي آزمودني ها و همچنين عدم تقسيم تصادفي آنان به گروهاي تجربي و شاهد، عامل كاهش كنترل و نظارت دقيق اثر متغير مستقل و ساير متغيرهاي ناخواسته و مزاحم بر متغير وابسته در گروه تجربي است.
2-در طرح تحقيقي آزمودني ها در دو گروه تجربي و مقايسه، شرايط و قوانيني براي يكسان ساختن خصوصيات آزمودني ها در دو گروه تجربي و مقايسه يا شاهد، وجود ندارد. بنابراين، چه بسا تفاوت موجود ميان ميانگين دو آزمون در دو گروه مذكور حاصل تفاوتهاي موجود در دو گروه است و نه حاصل بودن يا نبودن اثر متغير مستقل در تحقيق.
3-بروز اثر عواملي چون از بين رفتن آزمودني ها خواه به علت مرگ يا به علت ترك محل تحقيق، و اثر كنشهاي متقابل ميان تمايلات حاصل از گزينش و بلوغ، يا گزينش و تاريخ، در اين دست از تحقيقات علت كاهش روائي داخلي يافته هاي آن است.
4-در اين طرح تحقيقي، روائي خارجي تحقيق يا توانايي قابليت تعميم يافته هاي آن، با وجود اثر كنشهاي متقابل ميان تعصبات و تمايلات ناشي از گزينش و متغير مستقل بازيگر در حوزه پژوهش، كم مي گردد.
طرحهاي تجربي حقيقي
طرحهاي تجربي حقيقي آن دست از طرحهايي است كه در آنها از تمام منابع و عواملي كه سبب بي ارزش روائي داخلي و خارجي تحقيق مي گردد، كنترل و بازبيني به عمل مي آيد. در اين بخش سه گونه اساسي از اين طرحها كه در فرهنگ علوم انساني و تربيتي از آنها به عنوان قويترين طرحهاي تجربي ياد شده است، مورد بحث قرار مي گيرد.

1-طرح آزمون مقدماتي و نهائي با گروه شاهد
و استفاده از گزينش تصادفي

اين طرح را مي توان به شكل زير نشان داد:
طرح آزمون مقدماتي و نهايي با گروه شاهد و استفاده از گزينش تصادفي
آزمون نهايي متغير مستقل آزمون مقدماتي گروه
T2 X T1 تجربي
T2 - T1 شاهد

همچنان كه از نمودار طرح آزمون مقدماتي و نهايي با گروه شاهد و استفاده از گزينش تصادفي پيداست, در اين طرح تجربي، محقق با دو گروه آزمودني مواجه است كه براساس گزينش تصادفي انتخاب شده اند و با همين نوع گزينش، در دو گروه تجربي و شاهد، تقسيم شده، محقق، گروه تجربي را به مدتي معين كه بستگي به هدف تحقيق دارد، در معرض نفوذ اثر متغير مستقل X، براي مثال، ((روش ويژه اي از آموزش رياضيات نوين)) قرار مي دهد، در حاليكه گروه شاهد را از نفوذ اثر اين متغير ويژه مصون نگه مي دارد. البته، محقق در اولين مرحله از اين پژوهش، از هر دو گروه، آزمون مقدماتي به عمل مي آورد و در خاتمه نيز، آزمون نهايي مشابه اي بر اين دو گروه اجرا مي كند.

در اين طرح تجربي، محقق مي تواند با استفاده از گروه شاهد كه تجارب مشابهي غير از تجربه اثر متغير مستقل بازيگر در موقعيت تحقيق، با گروه تجربي دارد، مقايسه اي ميان تفاوت ميانگين نمرات آزمون نهايي و مقدماتي در گروه تجربي و تفاوت ميانگين نمرات آزمون نهايي و مقدماتي در گروه شاهد را به عمل آورد. همچنين، به علت گزينش و تقسيم تصادفي آزمودني ها در اين طرح تجربي، دو گروه نسبتاً برابر (از نظر ويژگي هاي آزمودني هاي شركت كننده) در اختيار

محقق است. بنابراين او مي تواند مقايسه اي ميان ميانگين نمرات آزمونهاي مقدماتي و نيز ميان ميانگين نمرات آزمونهاي نهايي در دو گروه به عمل آورد.
در هر يك از سه مورد مذكور، محقق مي تواند با استفاده از روشهاي آماري، معني دار بودن تفاوتهاي موجود ميان ميانگين هاي مورد نظر را بررسي كند و آن تفاوتها را كه حاصل اشتباهات محاسبه اي و تصادفي است، از تفاوتهاي واقعي با حاصل اثر نفوذ متغير مستقل بازيگر در حوزه پژوهش، تميز و تشخيص دهد.
ويژگيهاي طرح آزمون مقدماتي و نهايي با گروه شاهد

و استفاده از گزينش تصادفي
1-با توجه به كنترل و نظارتي كه در اين طرح براي از بين بردن اثر عوامل ناخواسته در تحقيق، از طريق اعمال گزينش و تقسيم تصادفي آزمودني ها و همچنين وجود گروه شاهد صورت مي گيرد، اثر عواملي چون تاريخ، بلوغ، حساسيت ايجاد شده در آزمودني ها در اثر اجراي آزمون مقدماتي، بازگشت آماري، تعصبات و تمايلات حاصل از گزينش، و افت آزمودني ها در طول زمان تجربه در كاستن ارزش روائي داخلي تحقيق تا ميزان قابل توجهي از بين مي رود.

2-اثر كنش متقابل ميان حساسيت آزمودني ها در اثر اجراي آزمون مقدماتي، و تعصبات و تمايلات حاصل از گزينش با متغير مستقل بازيگر در حوزه پژوهش، تا اندازه اي توانايي قابليت تعميم نتايج و يافته هاي حاصل از اين دست طرحهاي تحقيقي را تقليل مي دهد.

3-عليرغم گزينش و تقسيم تصادفي آزمودنيها موقعيت تجربي و شرايط آن بصورتي است كه قابليت تعميم يافته هاي حاصل از تحقيق را به جامعه اي كه گروه تجربي از آن انتخاب شده است كاهش مي دهد. به عبارت ديگر، شرايط و امكانات تجربي در اين دست از طرحها با شرايط و موقعيت زندگي عادي و واقعي تفاوت دارد و احتمالاً واكنش آزمودني ها آنقدر طبيعي نيست كه بتوان آن را به گروهي كه در غير از شرايط تجربي فعلي قرار دارد، تعميم داد.
2-طرح آزمون نهايي با گروه شاهد و استفاده از گزينش تصادفي

طرح آزمون نهايي با گروه شاهد و استفاده از گزينش تصادفي يكي از مفيدترين طرحهاي تحقيقات تجربي حقيقي است. با اينكه پژوهشگران علوم تربيتي و رفتاري براي انجام تحقيقات تجربي حقيقي بدون ترديد در انديشه اجراي پس آزمون مقدماتي بر آزمودني ها هستند، ولي اين طرح بيانگر اين نكته است كه اجراي آزمون مقدماتي، در واقع اساس كار در تحقيقات تجربي حقيقي نيست. چه بسا مي توان تحقيقات جالب و ارزنده اي را بدون اجراي آزمون مقدماتي نيز انجام داد.

طرح مذكور را با استفاده از نشانه ها، مي توان به شكل زير نشان داد:
طرح آزمون نهايي با گروه شاهد و استفاده از گزينش تصادفي
آزمون نهايي متغير مستقل گروه
T2 X تجربي R
T2 - شاهد R
در اين طرح، براي برابر كردن ويژگيهاي آزمودني ها در گروههاي تجربي و شاهد، از گزينش و تقسيم تصادفي استفاده شده است. محقق، در اين دست از تحقيقات، گروه تجربي را در معرض نفوذ اثر متغير مستقل، كه مي تواند مثلاً ((برنامه آموزشي خاصي)) باشد، قرار مي دهد ولي گروه شاهد را از اثر نفوذ اين متغير مستقل محفوظ نگه مي دارد. پس از مدت تجربه، محقق از هر دو گروه آزموني مشابه به عمل مي آورد و مي تواند با استفاده از تجزيه و تحليل هاي آماري، تفاوت ميان ميانگين نمرات آزمون نهايي را در دو گروه تجربي و شاهد مورد مطالعه قرار دهد و معني دار بودن آماري آن را بررسي كند.

در طرح مذكور، با استفاده از گزينش تصادفي و گروه شاهد، اثر عامل هايي مانند تعصبات و تمايلات ناشي از انتخاب و تقسيم آزمودني ها و افت آزمودني ها، بر نتايج تحقيق، به ميزان زيادي كم مي گردد. همچنين نبودن آزمون مقدماتي در اين طرح تحقيقي، اثر كنش متقابل ميان حساسيت و آمادگي آزمودني ها در اثر آن و اثر متغير مستقل بر آزمودني ها را از بين مي برد.

ويژگيهاي طرح آزمون نهايي با گروه شاهد و استفاده از گزينش آزمودني
1- يكي از بارزترين خصوصيات اين طرح، گزينش تصادفي آزمودني ها است، بدين معني كه براي برابر كردن گروههاي تجربي و شاهد از نظر ويژگي هاي آزمودني ها، بايد آنان را به صورت تصادفي انتخاب كرد و سپس آنان را مجدداً به همان روش يعني تصادفي به دو گروه تجربي و شاهد تقسيم نمود.
2-با كاربرد روش گزينش و تقسيم تصادفي آزمودني ها و استفاده از گروه شاهد، اين طرح نتايجي نسبتاً نظارت شده و روا به دست خواهد داد.

3-در مقايسه اين طرح، يعني طرح شماره (2) با طرح آزمون مقدماتي و نهايي با گروه شاهد و استفاده از گزينش تصادفي، يعني طرح شماره (1) مي توان نتايجي به شرح زير عنوان كرد:

الف-در طرح شماره (2) به علت عدم استفاده از آزمون مقدماتي، اثر كنش متقابل ميان حساسيت حاصل در آزمودني ها در اثر استفاده از آزمون مقدماتي و متغير مستقل بازيگر در موقعيت پژوهشي، از بين مي رود، در حاليكه در طرح شماره (1) اثر اين عامل وجود دارد و روائي خارجي نتايج تحقيق يا قدرت قابليت تعميم آن را تحديد مي كند.