بخشی از مقاله
مقدمه
صنعت نشر ایران یکی از صنایع قدیمی و ریشهداری است که با ظهور نخستین نشانههای صنعتی شدن در ایران، در یک قرن گذشته، وارد کشور شده است. این صنعت از دیرباز در ایران به شکل سنتی و خانوادگی اداره میشد. به همین علت، برخی نمادهای صنعت مدرن نتوانسته، یا بهسختی توانسته، در این صنعت رخنه کند.
با گران شـ دن کاغذ و مواد اولیة تولید کتاب، صنعت نشـ ر کشـور با چالشـی جدی مواجه شد. انتشـ ارات سـورة در نظر دارد ضمن بررسی مسائل و مشکالت و چالشهایی که سالهاست این صنعت مهم و جامعهساز با آن دست به گریبان است، با رویکردی علمی و فنی، از منظر کارشناسان حوزههای مختلف، به این مهم بپردازد. با همین هدف، واحد تحقیق و توسعة انتشارات سورة مهر اقدام به برگزاری سلسلهنشستهایی با عنوان «بررسی فرصتها و چالشهای پیش روی صنعت نشر کشور» کرده است. در این جلسات، ضمن بررسی، تحلیل، و واکاوی مسائل حوزة نشر تالش میشود راهحلهای مناسبی نیز ارائه شود.
اولین جلسة این سلسلهنشستها با حضور تعدادی از کارشناسان و دستاندرکاران این حوزه، هفدهم بهمنماه، در انتشارات سورة مهر، برگزار شد. آنچه میخوانید مشروح گزارش این نشست تخصصی است.
شاوردی:خدمت همة همکاران و کارشناسان محترم عرض سالم و ادب دارم. مدتهاست که به دنبال آماده کردن مقدمات این سلسلهنشستها در انتشارات سورة مهر هستیم. با توجه به اینکه هماکنون چند کالنپروژة سازمانی، مانند پروژة برنامهریزی استراتژیک، مدیریت منابع انسانی، و مدیریت آیتی، در سازمان در حال اجراست و عنایت به این نکته که مجریان این پروژهها تا حد زیادی با مشکالت و معضالت انتشارات سورة مهر، به طور اخص، و صنعت نشر، به طور اعم، آشنا شدهاند، بهتر دیدیم تا سلسلهجلساتی
6
پاییز 1391 شماره هفتم
Archive of SID
فرصتها و چالشهای پیش روی صنعت نشر
فـصلنــامه
تحلیــــــلی
پـــژوهشی کــتـاب مهر
را با عنوان بررسی مشکالت و معضالت صنعت نشر و راهبردهای آینده با حضور این عزیزان و همچنین کارشناسان نشر در حوزههای مختلف برگزار کنیم و ضمن بررسی مشکالت و چالشهای صنعت نشر، از زوایای مختلف، راهحلی برای کمرنگ کردن و رفع آنها بیابیم. امیدواریم خروجی این جلسات بتواند در رفع معضالت حوزههای مختلف صنعت نشر کشور مؤثر واقع شود.
برای شروع، بهتر است به اصلیترین مشکل و معضلی که هم اکنون صنعت نشر ایران با آن مواجه است بپردازیم. همانطور که میدانید، اکثر صنایع کشور با مشکالت متعددی مواجه هستند که دربارة آنها فراوان بحث شده است، اما صنعت نشر، به عنوان یک صنعت مادر، که نقش مهمی در ساختن بنیانهای فرهنگی و فکری هر جامعهای دارد، بیشتر با این معضالت دست و پنجه نرم میکند و این چالشها در این صنعت بیشتر به چشم میخورد. شاید یکی از دالیل اصلی آن به روز نبودن و ارتباط بسیار کم صنعت نشر با دانشگاه و وجود سیستمهای سنتی در این صنعت باشد. به نظر شما علت این امر چیست؟ برای رفع مشکالت این صنعت چه راهحلهایی پیشنهاد میکنید؟
طهماســبی:بنده با توجه به ارتباطی که در این نه ماه با انتشـارات سورة مهر داشتهام و همچنین آشنایی کلی که از سایر شرکتهای نشر دارم به تحلیل و بررسی وضعیت کنونی صنعت نشر میپردازم و از دوستان نیز خواهش میکنم که اگر نظری در این زمینه دارند وارد بحث شوند تا تحلیل جامعتری ارائه کنیم. مشکلی که بنده بیشتر روی آن تأکید دارم، و اشارة کوتاهی هم به آن شد، نگاه سنتی و همچنین نگاه Administrativeیا اداری به صنعت نشر است. بدین معنی که نگاه استراتژیکیِ خاصی در این زمینه وجود ندارد. همچنان، مانند گذشته، نشریات و کتابهای تولیدشده وارد بازار میشود، اما، بعد از آن، دیگر برنامهریزی یا استانداردی برای ادامة کار وجود ندارد که بنده آن را نگاهِ اداری مینامم. به هر حال، در صنعت نشر، چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی، که ممکن است وجوه افتراقی هم بین آنها وجود داشته باشد، نیاز به نوعی تفکر استراتژیک در متولیان و نیروی انسانی دخیل در آن بهشدت احساس
7
پاییز 1391 شماره هفتم
Archive of SID
فرصتها و چالشهای پیش روی صنعت نشر
فـصلنــامه
تحلیــــــلی
پـــژوهشی کــتـاب مهر
میشود. به این معنا که هر شرکت انتشاراتی یا کل صنعت نشر باید دربارة اینکه برای چه فعالیت میکند، در چه جایگاهی قرار دارد، و به کجا میخواهد برسد محصوالت و مخاطبان خود را دستهبندی و خوشهبندی کند و رویهها و برنامههای مدونی را برای چگونگی جذب و نگاهداشت مخاطبان در نظر بگیرد. متأسفانه صنعت نشـر ارتباط ضعیفی با دانشـگاه و مدارس داشته است که در این زمینه باید از ّفناوریهای نوینی که بهسرعت نیز در حال تغییر و به روز شدن هستند بهخوبی و به صورت بهینه استفاده کرد. به نظر من، نخستین گام برای حل مشکالت این صنعت طراحی یک برنامة استراتژیک کسب و کار مناسب است. خروجی پروژة مدیریت استراتژیک میتواند منبع ایدهای بسیار زیاد و جالبی برای پیشبرد اهداف سازمان باشد. کما اینکه با توجه به تجربة بنده در انتشارات سورة مهر و همچنین همکاری و مشارکت در پروژة مدیریت استراتژیک این انتشارات، ایدههای فراوانی برای ادامة کار در حوزههای مختلف مانند نشر دیجیتال، ّفناوری اطالعات، گسترش و تنوع محصوالت، و استراتژیهای بازاریابی به وجود آمد؛ بهخصوص دربارة شرکتهای انتشارات دولتی یا نیمهدولتی که فقط بر فروشِصرف تمرکز نداشته و اهداف گستردهتری مانند فرهنگسـازی و جریانسـازی را نیز مد نظر دارند و برای حصول این اهداف به اتاق فکر و محلی برای تولید ایده نیاز دارند. نکتة دیگر ضعف یا در بسیاری موارد نبود واحد تحقیق و توسعه در شرکتهای انتشاراتی، به دلیل همان نگاه اداری یا تولید به مصرف، است. در واقع یکی از وظایف واحدهای تحقیق و توسعه مخاطبسنجی و میزان تطبیقپذیری نیاز مخاطبان با کتابهای منتشرشده در حوزههای مختلف است که متأسفانه این مورد در بسیاری از واحدهای انتشاراتی کشور دیده نمیشود.
مورد دیگر، از دید من، که در رشـتة مدیریت تحصیل کردهام، بحث سـاختارهای سـازمانی ضعیف و سنتی در شرکتهای انتشاراتی کشور و صنعت نشر است. به نظرم باید تغییر و بازمهندسی اساسـی در سـاختارهای سازمانی این شـرکتها به وجود آید و این سـازمانها به دو بال اجرایی و برنامهریزی تقسیم شوند.
8
پاییز 1391 شماره هفتم
Archive of SID
فرصتها و چالشهای پیش روی صنعت نشر
فـصلنــامه
تحلیــــــلی
پـــژوهشی کــتـاب مهر
نعمتی:آقای دکتر طهماسبی به نکات خوبی اشاره کردند، اما بنده میخواهم به موارد دیگری بپردازم. این روزها در رسانهها، اعم از روزنامه، تلویزیون، و حتی در فضای اینترنت، گالیههای ناشران از گران شدن کاغذ، نبود فرهنگ مطالعه، کاهش تولیدات کتاب، و... به وفور دیده و شنیده میشود. در عین حال، در همین فضایی که به نظر اصحاب نشر برای نشر کتاب نامناسب است، به کتابهایی برمیخوریم که به چاپهای باال رسیده و مخاطبان فراوانی دارند که اگر علت را بررسی کنیم به نکات جالبی میرسیم. من، در بررسیهایی که انجام دادهام، چه در سورة مهر و چه در سایر نشریات دولتی و خصوصی، پی بردهام که تشخیص درست نیازِ مخاطب اصلِاساسی است. آقای دکتر طهماسبی دربارة شناسایی مخاطب صحبت کردند، اما بنده میخواهم یک گام جلوتر رفته و در مورد نیاز هر مخاطب صحبت کنم؛ یعنی مخاطب، به صورت تفصیلی، به چه محصوالتی نیاز دارد و ما چگونه باید به این نیاز پاسخ دهیم. ما در پروژة برنامهریزی استراتژیک انتشارات سورة مهر در حال بررسی این نکته هستیم که سوره چه نوع محصوالت و خدماتی دارد یا میخواهد داشته باشد و کدامیک از نیازهای مخاطبان و کدام بخش از جامعه را به عنوان بازار هدف و مخاطب خود هدفگذاری کرده است. متأسفانه چند دیدگاه غلط و اشتباه دربارة نیاز مخاطب در صنعت نشر وجود دارد. به جز انتشارات سورة مهر، یکسری ناشر دولتی داریم که ممکن است همه آنها را بشناسند. هدف آنها فقط تولید و چاپ تعداد مشخصی کتاب است به هر شکل ممکن و بدون توجه به نیاز مخاطب. آنها هیچ دغدغهای دربارة مخاطب و نیازهای او ندارند. از طرفی، برخی از ناشران خصوصی هستند که کامالًمتفاوت به تولید کتاب نگاه کرده و بیشتر بر فروش کتاب تمرکز میکنند. آنها ممکن است دربارة کیفیت و نوع محتوا دغدغة زیادی نداشته باشند و به اینکه چرا ذائقة مخاطب تا این حد تنزل پیدا کرده است نمیاندیشند. هرچند ممکن است وجود برخی رسانههای رقیب مانند تلویزیون، رادیو، و اینترنت یکی از علل این موضوع باشد، از طرف دیگر باید قبول کنیم کیفیت کتابهایی که در اختیار مخاطبان قرار میگیرد اصالً مناسب نیست؛ مثالً،
9
پاییز 1391 شماره هفتم
Archive of SID
فرصتها و چالشهای پیش روی صنعت نشر
فـصلنــامه
تحلیــــــلی
پـــژوهشی کــتـاب مهر
در رشتة مدیریت، که رشتة خود بنده نیز هست، از کتابهایی به عنوان مرجع دروس دانشگاهی استفاده میشود که در هیچ جای دنیا به عنوان منبع آکادمیک شناخته نمیشوند. علتش هم این است که، در یک بازة زمانی خاص، ناشر نیازی را در بازار تشخیص میدهد، اما متأسفانه نازلترین محصول را به بازار ارائه میدهد. آن محصول به علت نداشتن رقیب در بازار و در واقع تشنه بودن بازار به عنوان یک کتاب پرفروش شناخته میشود و در سطح وسیعی مورد استفاده قرار میگیرد
