بخشی از مقاله
پروفایل صنعت نشر و نشر کتاب
صنعت نشـر طیف گستردهای از امور چاپ و نشر و توزیع، به شیوههای مختلف، را پوشش میدهد. محصوالت این صنعت تنوع قابل مالحظهای دارد؛ نظیر کتاب، نشریه، مجله، و روزنامه. نشر کتاب قرنها صنعتی خالق بوده و مدتها کسب و کار اصلی کشورها محسوب میشده است.
کتاب ـ یکی از شکلهای رایج و قدیمیِ ارائة اطالعات ـ با زمینههای موضوعیِ متفاوتی ارائه میشود، اما کتابهای تجاری، آموزشی، و حرفهای در این زمینه پیشتازند. به طوری که، نیمی از بازار نشر را کتابهای دانشگاهی و آموزشی تشکیل میدهد، زیرا مطالعة کتاب یکی از راههای کسب دانش محسوب میشود.
تا چند سال اخیر، در این صنعت، اطالعات به شکل کاغذی انتقال مییافت، اما، امروزه، با ظهور نشر الکترونیکی، دیجیتالی شدن صنعت نشر راه خود را باز کرده است. صنعتی که در قرن پانزدهم با چاپ یوهانس گوتنبرگ1 آغاز شد، هماکنون با چاپ الکترونیکی، آرشیو مقاالت دیجیتالی، و نسخههای آنالینِنشر دست و پنجه نرم میکند. ناشران کتاب، روزنامه، مجله، و... از فعاالن این صنعت یک تریلیون دالریاند. مرگ نشر از زمان گوتنبرگ پیشبینی شده بود. اما، با وجود این، تجارت کتاب همچنان بهکندی پیش میرود. یکی از مزایایِ کار در صنعت بالغ نشر همین افت و خیزهای ناپایدار در آن است که آرامش درونیاش را با کمی طنزِ سیاهِ همراه کرده است.
انواع نشر کتاب
مراحل نشر کتاب، پس از نگارش و تکمیل محتوا، شامل تایپ، ویرایش، طراحی و صفحهآرایی، و فعالیتهای بازاریابی میشود. این مراحل در همة انواع نشر کتاب ـ چاپی، الکترونیکی، و صوتی ـ
53
پاییز 1391 شماره هفتم
Archive of SID
صنعت نشر و اقتصاد نشر دیجیتال
فـصلنــامه
تحلیــــــلی
پـــژوهشی کــتـاب مهر
اجرا میشود. بدین ترتیب، نویسنده باید ناشری را برای انتشار کتابش انتخاب کند که همة این مراحل را به بهترین شکل اجرا کرده و استعدادهای او را به نمایش بگذارد.
نشرتجاری
ناشران تجاری، کتاب را از طریق شبکههایی که به طور مشخص برای کتاب ایجاد شدهاند ـ از قبیل کتابفروشیها، کتابخانهها، و عمدهفروشان ـ میفروشند. کتابهای تجاری بیشتر برای مشتریان عام طراحی و منتشر و گروه ِِسنیکودکان، نوجوانان، و بزرگساالن را شامل میشوند.
نشردانشگاهیوحرفهای
ناشران دانشگاهی و حرفهای کتاب و نشریاتی را که به طور مشخص برای کارشناسان حرفهای ـ در طیف وسیع صنایعی چون پزشکی، حقوق، تجارت، تکنولوژی، علوم انسانی، و... ـ نوشته شدهاند تولید میکند. نشـر دانشـگاهی و حرفهای اغلب با عناوینی نظیر نشر علمی، فنی، پزشکی، و STM شناخته میشود.
نشر آموزشی
کتابهای درسی در این رده قرار دارند. ناشران آموزشی عالوه بر کتابهای درسی، اقالم مکمل آن را نیز، نظیر کتابهای کمکدرسی، تست، نرمافزار، لوحهای فشرده، و نقشه، منتشر میکنند. این محصوالت همة سطوح آموزشی را، از مهدکودک تا مقطع دانشگاهی، دربر میگیرد. ناشران آموزشی به دو گروه تقسیم میشوند که یک گروه کتابهای درسی و محصوالت کمکآموزشی ـ مقطع قبل از دانشگاه ـ و گروه دوم کتابهای دانشگاهی را منتشر میکنند.
54
پاییز 1391 شماره هفتم
Archive of SID
صنعت نشر و اقتصاد نشر دیجیتال
فـصلنــامه
تحلیــــــلی
پـــژوهشی کــتـاب مهر
مطبوعاتدانشگاهی
مطبوعات دانشگاهی کاراییهای مختلفی دارد؛ به همین دلیل، تعریف دقیقی نمیتوان برای آن ارائه کرد. دپارتمانهای غیرانتفاعی دانشگاهها، دانشکدهها، و موزهها کتابهایی برای پژوهشگران و کارشناسـان متخصص چاپ میکنند که میتواند در این گـروه جای بگیرد. از طرفی، مطبوعات دانشگاهی، با هدف جلب مشتری و بازاریابی، به نوعی در تقسیمبندیِ نشر تجاری میگنجند.
ناشرانمستقل
برخی از ناشران به صورت شخصی و مستقل عمل میکند. یکی از مزیتهای این گروه آزادیِ عمل در چاپ انواع کتاب در زمینههای موضوعیِمختلف است. به طور تقریبی، باالی پنجاه هزار ناشر در این گروه جای میگیرند.
رسانةجایگزینـکتابالکترونیکیوکتابهایشنیداری
کتاب الکترونیکی کتابی است که در قالب الکترونیک توزیع و خوانده میشود. به جای خرید کتاب از کتابفروشی، مشتری میتواند، با استفاده از اینترنت و بازدید از وبسایتهای طراحیشده، فایل دیجیتالیِکتاب را خریداری کند و آن را در پالم پایلت2، لپتاپ، و... بخواند. امروزه، میتوان انواع کتابهای داستانی و غیرداستانی، درسی، مرجع، و بیشتر بازیهای رایانهایِ ذخیرهشده در کتابخانة مجازی را در سفر یا در مدرسه و دانشگاه با خود همراه داشت.
کتابهای شنیداری، همانطور که از نامشان پیداست، کتابهایی هستند که در قالب صوت ضبطشده و ارائه میشوند. به طور کلی، کتابهای شنیداری روی کاست، نوار، لوح فشرده یا سیدی، و سایر فرمهای دیجیتالی، مثل MP3، ذخیره میشوند. مجمع ناشران کتابهای شنیداری، هر نوع ضبط
55
پاییز 1391 شماره هفتم
Archive of SID
صنعت نشر و اقتصاد نشر دیجیتال
فـصلنــامه
تحلیــــــلی
پـــژوهشی کــتـاب مهر
شنیداریِ گویا به جای موسیقی را کتاب شنیداری تعریف میکنند. این کتابها در زمینههای موضوعیِ رمان، کتابهای کمکآموزشی، آموزش زبان، و... در دسترساند.
انواع دیگر نشر و تجارتهای مرتبط
ناشر سوبسیدی ناشری است که خدمات نشر را برای هزینههای پرداختشده از سوی مؤلف ارائه میدهد و حق کپیرایت را برای کتاب محفوظ نگه میدارد. اما، به طور کلی، باعث رونق بازار کتاب نمیشود. کتابفروشان اغلب از فروش کتابهای این نوع ناشر امتناع میکنند.
نشر خودناشر شیوهای است که مؤلف همة امور نشر راـ از ویرایش تا چاپ و توزیع کتاب ـ خود بر عهده میگیرد.
نشـر منطقهای موضوعات منطقة خاصی از کشـور را تحت پوشـش قرار میدهد و عمدتاً کتابهایی با زمینة موضوعیِ آن بخش و منطقه را منتشر میکند.
شرکتهای بسـتهبندیکنندة کتاب، که با عناوین تولیدکنندگان یا توسعهدهندگان کتاب شناخته میشوند، شرکتهایی هستند که مراحل آمادهسازیِکتاب را بر عهده دارند. اگرچه ناشران مسـتقیماً با نویسندگان آزاد قرارداد میبندند و از کارکنان خودشان برای آمادهسازی کتاب استفاده میکنند، گاهی نیز کتابهای آمادهشده در این شرکتها را چاپ میکنند. نام این شرکتها در صفحة کپیرایت میآید، اما نام ناشر همیشه در حاشیه مشخص میشود.
جمعیتشناسینشر
صنعت نشر کتاب، که یکی از صنایع بزرگ جهان محسوب میشود، اساساً از سوی خوانندگان مشـتاق، که هم مشـتریان عام و هم مشتریان خاص را ـ مثل دانشـجویان، کارشناسان، و خریداران
56
پاییز 1391 شماره هفتم
Archive of SID
صنعت نشر و اقتصاد نشر دیجیتال
فـصلنــامه
تحلیــــــلی
پـــژوهشی کــتـاب مهر
نهادها )همچون کتابخانهها( ـ شامل میشود، توسعه و مدیریت مییابد. اما این صنعت، بهتازگی، با پیشـرفت تکنولوژی و بهروز شدنّفناوریهای عرصة نشر، با چالشهای مختلفی مواجه شده است. ّفناوری اطالعات باعث تغییر در اولویتهای مشـتری و الگوهای تجاری و رکود حاکم در اقتصاد جهان شده و این صنعت سنّتی را به سمت و سوی قالبهای الکترونیکیِ آن سوق داده است. بهرغم این چالشها، بازار نشر کتاب، با شمار رو به افزایش دانشجویان جویای کتابهای آموزشی، مرجع، و کتابهای درسی، دولتها، حرفهایها و کارشناسان صنایع مختلف، والدینی که حفظ کتاب را در سبد کاالهای فرهنگیِ خانواده ضروری میدانند، و سایر افرادی که کتاب را برای اصالح خود و جامعهشان میخواهند، همچنان پابرجاست.
