بخشی از مقاله
مقدمه
مقاله را با داستاني که اخيراً دربارة پژوهشگري در نيجريه خواندهام آغاز ميکنم.
در سال 2011، امانوئل نائمکا نادي2 وقتي مشغول تحصيل در رشتة ميکروبيولوژي و گذراندن طرح دکتري خود بود، تجربه و تجهيزات الزم براي تحقيق دربارة پاتوژنهاي قارچي مقاوم به دارو را نداشت. واکنش طبيعي او، مراجعه به اينترنت و جستوجو در شبکههاي آکادميک اجتماعي بود. او بالفاصله پژوهشگر مورد نظر خود، یعنی اورازيو رومئو3، دانشمند ايتاليايي دانشگاه مسينا، را شناسايي کرد و مکالمة آنالين را با او آغاز کرد.
شبکههاي آنالين منجر به ارتباط جمعي مؤثر شد و به هر دوي آنها امکان مطالعة مشترک بر عفونتهايقارچي را داد و مطالعات مشترکي صورت گرفت، در حالي که اين دو هرگز همديگر را نديدند.
اما اين داستان چه ربطي به نشر داشت؟ پانزده سال پيش، بسياري از مردم فکر ميکردند که تعامالتي اينچنيني هيچ وقت ممکن نميشود. امروزه اين تعامالت ممکن شده است و ناشران نقش فعالي در ارتقاي اين تعامالت ايفا ميکنند. برای مثال در الزواير، شــبکههاي اجتماعي و پلتفرم مديريت پژوهشي، اين امکان را براي پژوهشگران سراسر دنيا به وجود آورده است که کارشناسان در اين زمينه را شناسايي کنند و مقاالت آنها را به اشتراک بگذارند و مشارکت و همکاري داشته باشند.
صنعت نشر دچار تغييرات عظيمي شده است و من دربارة اين تکامل به برخي تغييراتي که ناشران در عصر ديجيتال با آن روبهرو هستند و مشخص کردن راههايي که بتوان بر موج تغييرات سوار شد تا آنها را به فرصتها تبديل کرد خواهم پرداخت.
32
زمستان 93 شماره 15
چالشها و فرصتها در عصر ديجيتال
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
چالشها
صنعت ما ـ در کنار صنايع ديگر دنيا ـ با سرعتي که گاهي همگام شدن با آن غيرممکن است در حال تغيير و تحول است.
برخي چالشهاي موجود بر سر راه ناشران در مسير تغيير عبارتاند از:
1. سرعت باالي پيشرفتهاي تکنولوژيکي؛
2. انفجار محتوا؛
3. مسئلة تصوير صنعت ما.
پيشرفتتکنولوژيکي
امروزه، پيشرفتهاي تکنولوژيکي توجه ما را به صنعت نشر بيشتر کرده است. فرمتهاي مطالعه به طور چشمگيري تغيير کردهاند. و با اینکه ارزش چاپ کتاب بههيچوجه در حال کمرنگ شدن نيست، کتابهاي الکترونيکي نیز در بازار نشــر رايج شدهاند. در سال 2013، فروش کتاب الکترونيکي در امريکا رکوردی بيش از 512/7 ميليون، يعني10/1 درصد، باالتر از سال 2012 داشته استو روش دسترسي کاربران و تعامل با محتواي ديجيتال بهسرعت در حال تغيير است. خوانندگان الکترونيکي اختصاصي که لبة برنده محسوب ميشوند تقريباً جايگزين تبلتها و گوشيهاي هوشمند شدهاند. در عين حال، تعريف ناشر، خود به معادلي جامع، انعطافپذير، و نامشخص تبديل شده است. ما ناشران به شرکتهاي فني بزرگ نظير فيسبوک، توييتر، و گوگل مراجعه ميکنيم. در حالي که ناشران سنتي، سرمايهگذاران هوشمند در فناوري و رسانههاي اجتماعي را به خدمت ميگيرند.
اين تغييرات، انتظارات مشتريان جديد را باال ميبرد. وقتي سخن از محتواي ديجيتال به ميان ميآيد، مشتريان به زمان، ارزش، و سرماية پولي به روشهاي جديد ميانديشند. خوانندگان در ابعاد چندگانه با فيلم،
33
زمستان 93 شماره 15
چالشها و فرصتها در عصر ديجيتال
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
اينترنت، و گيمهابه رقابت ميپردازند. آنها انتظار دارند که سریع سريالهاي تلويزيوني و نشريات مورد عالقهشان را در دستگاههاي شخصي خود دانلود کنند و اهميتي هم ندارد که در کجاي اين دنيا هستند. آنها انتظار ارزش نو از محتوايي )صوتي، تصويري، لينکها، انيميشن، و غيره) دارند که در دسترسشان هست. هر چه تقاضا و قيمت محتوا پايينتر باشد، کار جامعة ما بهويژه نويسندگان و ناشران ضعيفتر ميشود.
انفجارمحتوا
چالش دومي که امروزه وجود دارد اين اســت که در مقایسه با گذشته محتواي بيشتري وجود دارد. کتابهاي الکترونيکي به طور گســترده وجود دارند. چاپ از سوی خود نويسنده رايج شده است و منابع آنالين ويدئوهاي يوتيوب4 در دسترس هستند. در چهارچوب حوزة نشر خودم ـ علوم، تکنولوژي، و پزشکي ـ کميت محتواي پژوهشي رو به افزايش است. کشورهاي G8، OECD، EU در سه دهة گذشته با رشد ثابتي در تعدادنشريات پژوهشي روبهرو بودهاند. گرچه مشخص کردن تعداد دقيق نشريات مشکل است، تخمينهاي اخير نشان از رشد واقعي بازده علمي جهاني در ميانيگين 8 تا 9 درصد ســاالنه دارد. اين بدان معناست که ميزان محتواي علمي توليدشده در سراسر دنيا هر نه سال يک بار بهسختي دو برابر ميشود. هر چه ميزان پژوهشهاي موجود به رشــد خود ادامه ميدهد و زمينههاي علمي رقابتيتر ميشود، مشخص کردن محتوايي که پژوهشگران در درياي اطالعات به آن نيازمندند به طور فزايندهاي سختتر ميشود. با وجود مقاالت بسيارِ آنالين، پيدا کردن مقالهاي صحيح کار غيرممکنی است. اين مسئله کارناشران را سختتر ميکند. فراهم آوردن اطالعات بهتنهايي کافي نيست، بلکه بايد به کاربران کمک کرد تا اطالعات صحيح را در محتواي صحيح در زماني مشخص پیدا کنند. اکنون بايد به دنبال پاسخگويي باشيم نه صرفاً تأمين اطالعات.
34
زمستان 93 شماره 15
چالشها و فرصتها در عصر ديجيتال
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
مسئلةتصويرصنعت
سومين چالش روبهرو مسئلة تصوير ماست. دورة کتاب چاپي با انجيل گوتنبرگ آغاز شد و آن تاريخچه منبع افتخار براي ما ناشران است. اما در روزگار و عصر ما، داستان اولية آلمان 1450 در مقايسه با بروز اپليکيشن آيفون، ديگر مدرن به نظر نميآيد.
در زمان نوآوري اطالعات نوين، ناشــران خستهکننده و اضافي تلقي ميشوند. بخشي از مسئله اين اســت که مردمان بسياري هنوز هم فکر ميکنند شغل ما منحصراً توليد کتابهاي چاپي همچون انجيل گوتنبرگ است. بسياري از خوانندگان هم فکر ميکنند که ما کتابهاي الکترونيکي را توليد و چاپ نميکنيم يا به کتابفروشيها نميفرستيم. شايد مشتري ناآگاه فکر کند که يک دکمة جادويي براي چاپ کتاب وجود دارد،اما ما ميدانيم که اينطور نيســت. آنچه آنها نميبينند هزينههاي زيرساختي است که از هر هزينة چاپي بيشتر است. آنچه ما با آن روبهرو هستيم عدم ارتباط فزاينده ميان ميزان کاري است که انجام ميدهيم و آنچه درواقع عموم مردم ميبینند.
فرصتها
هر سه عامل ســرعت تکنولوژي، انفجار محتوا، و مسئلة تصوير صنعت تشويشزا به نظر میرسند. با وجود اين، تغييرات را نباید تهديد تلقی کرد، بلکه باید فرصتی براي تکامل و کارايي و پويايي بيشتر دانست. اکنون زمان خالق شدن است! فضاي ذهني ما نبايد به اين سو باشد که تکامل براي بقاست، بلکه براي ترقي و رشد است.
از اين رو، براي کمک به ناشران برای پيشرفت در زمینههای الکترونيکي، پيشنهاد منچهار رويکرد الکترونيکي است: تقويت، توسعه، تجربه، و تعهد.
35
زمستان 93 شماره 15
چالشها و فرصتها در عصر ديجيتال
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
تقويت
اولين رويکرد الکترونيکي تقويت اســت. تقويت فرایندی است که ناشران با استفاده از تکنولوژي آن را برای بهتر شدن کار نشر به کار میبرند. در جامعة پژوهشي STM، تکنولوژي به کمک آمده تا چهار عملکرد اصلي را قدرت ببخشد:
1. ثبت: با ثبت منحصربهفرد و مديريت اسناد آنالين با استفاده از استانداردهاي صنعتي نظير DOIها (مشخصههاي فعل ديجيتال.)
