بخشی از مقاله
پدیده سیاحت
مقدمه
قدمت پدیده سیاحت به قدمت تاریخ بشری است انسانها بعد از اینکه یکجانشین شدند و نیاز به مسکن و خوراک آنها تقریبا برطرف شد و دیگر نیازی به تغییر مکان برای یافتن چراگاه و شکار نداشتند. تمدن ها را در طی هزاران سال شکل دادند. بعد از گذشت قرن ها، انسانها در پی شناخت سرزمین ها و تمدن های دیگر تصمیم به سفر گرفتند. کم کم این اشتیاق برای دیدن سرزمین های جدید تبدیل به یک حرفه شد و افرادی چون مارکوپولو بیشتر عمر خود را صرف سفر کردند. بعد از انقلاب صنعتی اندیشه جهانگردی نوین برای اولین بار شکل
گرفت و گردشگری و سیر و سیاحت به دلیل خاصیت اشتغالزایی و کسب درآمدی که پیدا کرد تبدیل به یک صنعت جدید شد. از آن موقع به بعد این صنعت حرکتی رو به رشد داشته و کشورهای رو به رشد و به خصوص صنعتی از آن به عنوان یکی از راه های پیشرفت و توسعه استفاده می کنند. صنعت گردشگری امروز به دلیل خاصیت اشتغالزای و درآمد بالایی که دارد جزء سه صنعت اول دنیا محسوب می شود و در میدان رقابت با دو صنعت نفت و تجارت در حال پیشه گرفتن است. (You ell. 2000)
صنعت توریسم امروزه به قدری در توسعه اقتصادی اجتماعی کشور ما اهمیت دارد که اقتصاد دانان آن را «صادرات نامرئی» نام نهادند محققین علوم اجتماعی، جامعه شناسی، روانشناسی و باستانشناسی و معماری نیز در زمینه های دیگر این صنعت را از جمله برقراری روابط فرهنگی و اجتماعی، تعادل بخشی روانی به جوامع تبین هویت قومی و فرهنگ سنتی و تجاری کردن آن، ارتباط با جوامع بومی و آثار تاریخی کشف تمدن درخشان کشورها بررسی شناسائی و مرمت و حفاظت بناهای تاریخی و نظایر آن را مورد بررسی قرار می دهند (رضوان 1370 ص 8)
امروزه گردشگری همگام با پیشرفت تکنولوژی و در مسیر برآورده ساختن انتظارات و تمایلات گردشگران در حال رونق و شکوفایی می باشد. گردشگری به عنوان بخش پردرآمد و اقتصادی همواره مورد توجه دوست ها و کارشناسان اقتصادی بوده است به گونه ای که در معادلات اقتصادی برخی از کشورهای بزرگ و صنعتی نقش محوری ایفا می کند. به طوری که آمریکا در سال 2006 درآمدی معادل 7/85 میلیارد دلار از گردشگری بدست آورده و بعد از آن کشورهای اسپانیا و فرانسه به ترتیب با درآمد 1/51 و 9/42 میلیارد دلار قرار دارند. ((WWW.UNWTO.COM
با افزایش میل به سفر و ظهور گونه های جدید گردشگری و رغبت سازمان ها و گردشگران به توسعه تورهای تخصصی بررسی و شناخت اشکال جدید گردشگری و تمایلات گردشگران ضروری می باشد. شناخت و معرفی جاذبه های گردشگری و برنامه ریزی برای استفاده بهینه از این جاذبه ها به منظور برقراری توسعه پایدار و پیشگیری از اتلاف منابع محدود با هدف استفاده آیندگان همواره مد نظر کارشناسان گردشگری بوده است. حذف و نگهداری جزیره از آلودگی های کثرت گردشگران همواره مورد توجه متولیان بوده و خواهد بود.
فصل 1
1-1 بیان مساله
صنعت گردشگری پرسودترین و کم هزینه ترین صنعت است که باید از آن بهره گرفت در دو دهه گذاشته صنعت گردشگری از جمله صنایعی است که در جای جای دنیا با تحولات زیادی مواجه شده است تأثیر این صنعت در بالا بردن میزان اشتغال در کشورها، افزایش درآمدهای ارزی، رونق صنایع داخلی گسترش همکاری های بین المللی و بسیاری دیگر از عوامل پیش برنده اقتصادی موجب شده است تا نگرش گشورهای دنیا به مرز آن تغییر یافته و صنعت توریسم جایگاه مهمی در سیاستگزارهای دولت ها پیدا کند. (دنیای تجارت سال دوم . شماره 12 تا 14)
میان تحولات این صنعت و افزایش نقش آن در درآمد زایی برای کشورهای دنیا تا اندازی است که حنی بسیاری از کارشناسان اقتصادی از آن به عنوان صنعت قرن بیست و یکم یاد می کنند و یا به تعبیر دیگر به عنوان صنعت سفید، با این وجود این صنعت پر درآمد و اقتصادی همواره مورد توجه دولت ها و کارشناسان اقتصادی بوده است به گونه ای که در معادلات اقتصادی برخی از کشورهای بزرگ صنعتی نقش محوری ایفا می کنند از دیدگاه دیگر کارشناسان صنعت توریسم، به منظور برقراری توسعه پایدار و پیشگیری از اتلاف فرصت های شغلی با هدف استفاده کامل از اشتغالی همواره مد نظرپیشگیری اقتصادی بوده است . (همان منبع )
صنعت گردشگری به دلیل وابستگی زیاد به سرمایه های انسانی و ایجاد فرصت های شغلی مورد توجه کشورهای در حال توسعه می باشد و یکی از بهترین روش های ایجاد اشتغال و توسعه پایدار به شمار می رود.
این صنعت با شاخه های متعددی از قبیل ، طبیعی ، گردشگری مذهبی ، فرهنگی، ورزشی ، اکوتوریسم سلامت ، شکار و ...... توجه عموم مردم جهان را به خود جلب نموده است (سومین کنفرانس مخصوصی سازی و سرمایه گذاری گردشگری گشورهای اسلامی اتاق بازرگانی و صنایع ومعادن ایران اردیبهشت 88، تهران)
بسیاری از نویسندگان، گردشگری را یک فرصت منحصر به فرد اقتصادی می دانند (ارباسلی، 2000: 3- سینگرواستبلی 1997: 4- و لاکوور 1994: 9و00000)
در سالهای اخیر، گردشگری منبع در آمد سرشار در تجارت جهانی م عنصر مهمی در بهبود و تنظیم موازنه بازرگانی و تراز پرداخت های بسیاری از کشورهای شده است (مدیریت گردشگری، کاظمی، دکتر مهدی، 1386: 4 )
یکی از اهداف گردشگری برای بالقوه کردن پتانسیل ها و هماهنگی بین آنها برای ایجاد فرصت های اشتغال و در نتیجه کسب درآمد در ایجاد اشتغال برای نیاز حال و آینده یک جامعه می باشد. با توجه به این مقدمه پی می بریم که هدف از این پژوهش بحث اقتصادی صنعت گردشگری در جزیره کیش است و چگونه می توان در توزیع درآمد وایجاد فرصت های شغلی در یک منطقه ایفاء نقش کند
1-2- اهمیت موضوع تحقیق
صنعت گردشگری در جزیره کیش از ظرفیت های بسیار بالایی برای رشد وتوسعه اقتصادی برخوردار می باشد خیل مشتاقان سفر به جزیره کیش موئید این مسئله است که جذابیت های بسیار بالای برای رشد و توسعه اقتصادی و درآمد زای محلی برخوردار است، میزان توزیع درآمد و ایجاد فرصت های شغلی جدید چه نقشی در سطح بهبود زندگی بومی جزیره ایفا می کند بنگاهای که فرصت های شغلی را ایجاد می کند را می توان به سه دسته تقسیم نمود: الف- زیر ساختارها و کلیه عوامل مربوط به آن. ب: عوامل جغرافیای طبیعی، ج: بنگاهای اقتصادی .
الف – زیر ساختارهای یکی از عوامل تسهیل امر گردشگری می باشد زیرا لازمه هر گردشگری وجود عوامل زیر ساختار کافی می باشد زیرا یکی از اضلاع مثلث گردشگری زیر ساختارها آن می باشد و عدم وجود آن در معقوله گردشگری عملا دچار مشکل و حتی غیر مکنی خواهد ساخت مثل حمل و نقل راه های ارتباطی به جزیره کیش در حال حاضر هوای و دریای می باشد. پس لازمه آن وجود پایانه های مسافرتی اسکله و فرودگاه می باشد. بخشی زیر ساختارهای مؤید این مسئله است که تعدادی زیادی فرصت های شغلی را دفاتر آژانس های فروش بلیط- ناوبری- پایانه ها- تبلیغات- ساخت ابنیه ..... را فراهم می آورد.
ب – عوامل جغرافیای طبیعی یکی از موهبت های الهی در جزیره کیش وجود چنین مناطقی می باشد که می توان آنها را برای استفاده از گردشگران فراهم نمود و آن مستلزم وجود شرایط قابل پسند ار لحاظ گردشگران به جزیره می باشند و این یک جایگاه خوبی برای فراهم شدن شغل برای تعدادی از شاغلین در این بخش می باشد. مانند استفاده از ساحل و دریا برای تفریحات و سرگرمی های جذاب هم چون قایق سواری- غواصی- ماهیگیری و ......... می باشد.
ج- بنگالهای اقتصادی را می توان به این صورت عنوان نمود که وجود مراکز اقامتی- پذیرای حمل و نقل شهری و دفاتر خدمات شهری، مراکز تجاری- سیاحتی- تفریحی- ورزش ، علمی درمانی و ..... اشاره نمود که هر واحد به نوبه خود درصدی از شاغلین در بحث گردشگری را به خود اختصاص داده است .
1-3- هدف های تحقیق
از آنجا که گردشگری یک معقوله فراملی می باشد و از دید اقتصاد دانان پوشیده نیست
داشتن ابزار های لازم جهت بهبود کیفیت این مسئله به چگونه می باشد که بتوان از سطح مطلوب کیفی در حد استانداردهای بین المللی این صنعت برخوردار بود زیرا عرصه رقابت در این بخش بسیار فعال و با شتاب در حال حرکت می باشد و لازمه آن بهبود سطح کیفی وکمی آن بخصوص در بخش نیروی کار آزموده مطابق با استاندارد روز جهان از دانش و آگاهی کامل در این صنعت برخودردار می باشد.
1-4- پرسشها اصلی
1- از لحاظ کمی تعداد شاغلین بومی در بخش گردشگری در جزیره کیش چند درصد از کل شاغلین این صنعت می باشد
2- سطح کیفی شاغلین بومی در بخش گردشگری به چه میزان است آیا قبل از اشتغال دوره های آموزش را در کارگاه های مخصوص این صنعت و یا دانشگاه های مرتبط کسب دانش نموده اند
3- درصد شاغلین سطوح بالا این صنعت به چه میزان است آیا فقط در بخش های خدمات و سطوح پائین فعالیت می کنند یا ارتفاء شغلی برای آنها نیز وجود دارد.
1-5- قلمرو تحقیق
1-5-1- قلمرو موضوعی
اشتغال و بررسی فرصت های اشتغال کنونی و چشم انداز آینده به ایجاد فرصت های جدید اشتغال و در خصوص تخصصی شدن شاغلین در این صنعت برای دانش آموختگان آن و توزیع عادلانه در آمدهای حاصله از رونق گردشگری در میان بومیان موضوعی است که هدف تحقیق را مشخص می کند که در چه قلمرو فکری کنکاش شود.
1-5-2- قلمرو مکانی
جزیره زیبای کیش در میان آب های نیلگون خلیج همیشه فارس به آن جاذبه های چشم نواز که چشم هر بیننده ای را مجذوب زیبایی های خود می کند قلمرو تحقیق را به خود اختصاص می دهد با این وجود این تحقیق قابلیت تعمیم دادن آن را به سایر مناطقی که ویژگیهای خاص گردشگری را داشته باشد محقق می نماید.
1-5-3- قلمرو زمانی
وضعیت موجود اشتغال و ظرفیت های فعلی جذب نیروی انسانی بومی و ساکنین جزیره در حال حاضر به چگونه می باشد را بررسی می نمایم و از لحاظ کمی چه درصدی از شاغلین در جزیره کیش به بومیان اختصاص دارد.
1-6 پیشینه تحقیق
گردشگری معقوله ای است که افکار زیادی از اندیشمندان را به خود جلب نموده و هرز چند گاهی دل مشتاقان به این صنعت را شیفه خود کرده و آنها دست به قلم شده و در خصوص گردشگری به ثبت آثار با ارزش مبادرت نموده اند در این خصوص جزیره کیش سوژه بسیاری از علاقه مندان برای کنکاس در معقوله گردشگری قرار گرفته که می توان از گذشتگان دور و معاصری نام برد.
1- حکیم شش الدین محمد کیش و سعدی در کیش که توسعه جعفر حمیدی و خلیج فارس و جزیره کیش از دیدگاه جغرافی دانان مسلمان و سفرنامه های احمدرضا جعفری و برخی از جزایر و شهرهای خلیج فارس در سفرنامه ها و ستون فارسی از محمد امینی رکنی و محققان که امروزه آثاری از خود به جای گذاشته اند شامل:
- کلیاتی درباره خلیج فارس ایرج افشار سینای
- بندر باستانی سیراف، دولتخانه کیش نورالله کسائی
- آینه صنعت گردشگری در کیش شفاف و روشن است علی اکبر ناطق نوری 1378
- بازتاب رونق گردشگری کیش در روزنامه های حکف نیوز و الخلیج تیر 1377
- کیش جزیره ای کوچک با آرزوهای بزرگ فروردین 1377
- تابستان، تفریح، سفر – گردش- زیارت مرداد 1378
- برای جذب گردشگران خارجی جاذبه های سیاحتی در کیش معرفی می شود خرداد 1378
- به بهانه اجرای طرح احیاء بازندی سازی و مرمت قنات تاریخی کیش رازهای نرفته در دل کیش پدیدار می شود 1377
این نمونه هایی از صدها مقاله و تحقیق در خصوص گردشگری از دیدگاههای ممختلف می باشد ولی با دقت که نگریسته شد در خصوص اشتغال از صنعت گردشگری مقاله و تحقیق در خصوص کیش که هدف آن باشد. مشاهده نگردید.
1-7- مراحل انجام کار روش تحقیق
1-7-1- روش تحقیق بکار رفته
روش تحقیق بکار رفته شده در این پژوهش توصیفی – تحلیلی و کتابخانه ای می باشد.
1-7-2 جامعه آماری
جامعه آماری جهت پژوهش مورد مطالعه قرار گرفت، بومیان ساکن جزیره می باشند. کسانی که اصالتا بومی جزیره می باشند و در تکمیل و نتیجه گیری کاملتر که به نتیجه خواسته شده منتج شود از کل ساکنین جزیره هم استفاده شده
1-7-3 شیوه گردآوری اطلاعات
اطلاعات مورد نیاز جهت تکمیل این تحقیق با استفاده از موارد زیر گردآوری شد:
1- بررسی و استفاده از منابع کتابخانه ای، اینترنتی
2- گردآوری اطلاعات از طریق کارشناسان و مصاحبه های حضوری
3- بررسی و مشاهده میدانی
1-7-4 ابزارهای گردآوری اطلاعات
برای تحقیق در خصوص موضوع مورد مطالعه از ابزارهایی استفاده شد که اطلاعات خواسته شده را برآورده سازد شامل مصاحبه آمار و اطلاعات بدست آمده و تهیه عکس و فیلم می باشد.
1-7-5 شیوه های تجزیه و تحلیل یافته ها
روش بررسی تحقیق توصیفی – تحلیلی است که در محدوده جزیره کیش میباشد برای انجام این پژوهش چند مرحله اساسی مورد توجه قرار گرفته است.
مرحله اول با توجه به اینکه مدت طولانی با بومیان جزیره در ارتباط بوده ام و یه نوعی از کم و کیف زندگی آنها اطلاعات مفیدی در اختیار داشتم از لحاظ شکل های پژوهش شبه تجربی می باشد. این داده ها با مرحله جمع آوری اطلاعات که مرحله دوم می باشد که از طریق مطالعه کتابخانه یی نسبت به جمع آوری اطلاعات و آمارهای مورد نیاز جمع بندی شد. مرحله سوم از روش های مناسب تحقیق از دیدگاه جغرافیا مطالعات میدان و از روش مشاهده ای صورت گرفت که حاصل آن اطلاعات گردآوری شد.
1-8 محدودیتهای پژوهش
- عدم امکان دسترسی به بسیاری از منابع موجود بعضی از منابع که به صورت طرح می باشد و در اختیار دانشجویان قرار نمی گیرد.
- عدم وجود آمار و اطلاعات دقیق در خصوص تعداد ساکنین و تعداد شاغلین بومیان.
- همکاری نکردن اهالی بومی با جمع آوری اطلاعات و پر کردن پرسشنامه
- ارائه اطلاعات بصورت شفاهی و عدم ارائه آن به صورت مکتوب با توجه به افزایش ضریب خطاء در ارائه اطلاعات شفاهی
فصل 2
2-1- تعریف توریسم
واژه «توریسم » از دو بخش ترکیب یافته است: «تور» به معنای سفر، گشت، مسافرت، سیاحت، و اسم پسوندی که اشاره به مکتب یا اندیشه ای فلسفی، مذهبی، سیاسی، ادبی و غیره دارد. بنابر این، توریسم یعنی مکتبی که پایه فکری آن سیاحت و گردشگری است (اکسفورد، 1989 ، 1356)
ریشه یونانی این واژه «توریست » است که از یونان به اسپانیا، سپس به فرانسه و از آنجا به انگلیس وارد شده است . در قرن 14 میلادی، کلمه، TOUR به معنای «نوبت» یا «دوره خدمت» در قرن 15 به معنای « حرکت دورانی» ، و در قرن 17 به معنای مسافرت کردن به اطراف به کار رفت و در قرن 18 و 19 کلمات توریسم و توریست از آن گرفته شد. توریسم نه تنها در زبان های فرانسوی و انگلیسی، بلکه در اکثر زبان های زنده دنیا به اندکی اختلاف در تلفظ. مفهومی مشترک دارد.
در فرهنگ لغات فارسی، گردشگری را چنین تعریف کرده اند: در اقطار عالم سفر کردن و شناخت. مسافرت برای تفریح و سرگرمی، و سفری که در آن مسافر به مقصدی می رود و سپس به محل سکونت خود باز می گردد (الوانی و دهد شنی، 1373: 18)
بور کارت و مدلیک (1981 : 8) گردشگری را سفری موقتی و کوتاه معرفی می کنند که در آن گردشگر برای سیر و سیاحت به منطقه ای خارج از محل سکونت و کار خود می رود.
در تعریفی دیگر، گردشگری به جا به جایی موقت مردم به مکانی خارج از محل زندگی و کار معمولی شان اطلاق شده است، به طوری که مسافرانی در مدت اقامت در مقصد، فعالیت های انجام می دهند و برای رفع نیازهای آنها تسهیلات ویژه ای فراهم می شود (ماتیسون ووال، 1982: 6)
در یک تعریف کلی تر آمده است: گردشگری عبارت است از هر آنچه به گردشگران و خدمات مرتبط با آنان مربوط می شود (زاهدی، 1382، 1) این تعریف شامل همه فعالیت های مربوط به فرآیند جذب گردشگرانی و پذیرایی از آنان سازمان های مسافرتی، دولت های مبدا دولت های میزبان و مردم محلی می شود.
تعریف اقتصادی دیگر از گردشگری را مورگن روت ارائه کرده است. او در این تعریف، بیشتر به نقش مصرف کنندگی گردشگر تکیه می کند. به روت، گردشگری عبارت است از مسافرت اشخاص که به طور موقت از محل سکونت خود دور می شوند تا نیازهای حیاتی، فرهنگی و شخصی خود را به شکل مصرف کننده کالاها و خدمات اقتصادی و فرهنگی برآورده کنند. (رضوای، 1374، ص 32)
بورکارت و مدلیک برای روشن شدن مفهوم گردشگری و تمایز بین گردشگری و سایر سفرها، پنج ویژگی برای آن معرفی کرده اند. (1981: 18)
1- سفر از محل زندگی و اقامت، به مقصد یا مقاصد مختلف
2- هر شکلی از گردشگری شامل دو عنصر اساسی است: اول رفتن به مسافرت و دوم اقامت در مقصد
3- گردشگر باید به مکانی غیر از محل سکونت معمولی اش مسافرت و در آنجا اقامت کند و طی مدت سکونت در مقصد، برخلاف ساکنان همیشگی ، مشغول به کار نشود. بلکه به فعالیت های دیگری بپردازد.
4- سفر گردشگری موقتی و کوتاه مدت است و او با این قصد به سفر می رود که پس از چند روز یا چند هفته یا حداکثر چند ماه به محل سکونت خود باز گردد
5- هدف گردشگر از سفر به یک مقصد، اقامت دائم یا اشتغال نیست (مدیریت گردشگری، کاظمی دکتر مهدی، 1386، ص 19)
واژه توریسم نیز دارای تعاریف متعددی است که از آن جمله :
- فرهنگ (حیم ) انگلیسی به فارسی واژه توریسم زا سیاح و جهانگرد معنا کرده است.
- در فرهنگ فارسی (معین ) چنین آمده است : جهانگردی یعنی آنکه در اقطار عالم بسیار سفر کند.
- در فرهنگ فارسی (عمید) چنین آمده است: جهانگردی به دلایل کاربردی، براساس فواصل و مسافتی که جهانگرد طی می کند یا زمانی که او در مقصد اقامت نماید و یا هدف او از سفر تنظیم گردیده است.
هم اکنون طبق تعریف جدید سازمانی جهانی جهانگردی، جهانگرد کسی است که به سرزمین یا کشوری غیر از جایی که اقامت دائمی دارد سفر کند و حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آن جا می ماند و دلیل عمده مسافرتش اشتغال به کاری به منظور دریافت دستمزد نیست بنابر این جهانگردی ویژگی هایی را دارد که شامل: فعالیتی بسیار پیچیده و چند جانبه است که روبط بی شماری میان شاخه ها و رشته های گوناگون فعالیت های انسانی ایجاد می کند
پدیده جهانگری و پی آمدهای آن را حرکت مردم برخاسته است پس در واقع حرکت و جایجایی مبنای جهانگردی است. از آنجا که ترک خانه و بوم و رفتن به جای دیگر منشاء جهانگردی است این نوع فعالیت اصولا با فعالیت های محل کار و اقامت دائم جهانگردی کاملا تفاوت دارد. کلمه مهمی که در کلیه تعاریف مشاهده می شود، جدا شدن فرد از محل کار و اقامت دائم خود، کوتاه و موقتی بودن سفر و انجام فعالیت های مانند بازدید، سرگرمی و تفریح در مدت سفر می باشد . از نظر اقتصادی نیز جهانگردی نشان دهنده: انتقال قدرت خرید از یک منطقه دیگر می باشد که برای تحلیل های اقتصادی در این صنعت قابل توجه است.
جهانگردی ترکیبی از فعالیت ها، خدمات، سیاست ها، خط مشی ها، ضوابط، فرهنگی و کالاهای است که برای تحقیق یک سفر سیاحتی ضرورت دارد. به عبارت دیگر جهانگردی صنعتی چند بعدی است که در برگیرنده هتلها، مهمان سراها، رستوران ها، مراکز تفریحی، جاذبه های گردشگری سیستم حمل و نقل واحدهای خدمات جهانگردی و واحدهای دیگری است که مجموعا جهانگردی را در یک کشور شکل می دهند
2-2- سازمان جهانگردی در ایران
به منظور تنظیم امور جهانگردی وسیر و سفر برای نخستین بار در سال 1314 اداره ای به نام اداره امور جهانگردی در وزارت کشور ایجاد شد. در ابتداء کار این اداره به چاپ نشریه های کوچک راهنما برای مسافران محدود می شد دراین کتابچه اوضاع جغرافیایی، سیاسی و اجتماعی ایران به اختصار آمده بود و پس از شهریور 1320 ((شورای عالی جهانگری)) جایگزین این اداره شد در سال 1333 با توجه به پی بردن به اهیمت اقتصادی جلب مسافران خارجی و برای تقویت مبانی مودت و حسن تفاهم میان ملت ها اداری امور جهانگردی دوباره در وزارت کشور تأسیس شد این اداره در دوره جدید فعالیت خود خدمات و اقدامات اساسی چندی مانند پیشبرد تقویت مقررات و قوانین ورود و خروج بیگانگان انجام داد.
در سال 1340 شورای عالی جهانگردی از 12 تن از نمایندگان وزارتخانه ها و مؤسسه های دولتی وسه تن از افراد بصیر و آگاه در امور جهانگردی به وجود آمد تعیین خط مشی و تدوین برنامه اجرایی برای امور جهانگردی و به طور کلی نظارت بر این امور از جمله وظایف این شورا بود.
هر چند این تشکیلات فعالیت های نیز انجام داد لیکن این فعالیت ها و اقدامات بر پایه برنامه ای صحیح قرار نداشت، البته بعدها موجب افزایش علاقه خارجیان به باز دید از ایران شد به طوری که چندی بعد تشکیلات و امکانات جهانگردی موجود جوابگوی تقاضای جهانگردان نبود و هیمن امر موجب شد که بالاخره در سال 1342 سازمان جلب سیاحان تأسیس شد.
این سازمان که به ارائه طرح ها و برنامه ریزی های وسیع زیر بنایی در امر جهانگردی موفق شد در سال 1353 جزوء تشکیلات وزارت اطلاعات و جهانگردی درآمد و وزارتخانه مزبور با عنوان وزارت اطلاعات و جهانگردی متولی تنظیم امور ایرانگردی وجهانگردی شد.
اداره امورد ایرانگردی و جهانگردی به وسیله چند شرکت سهامی با اسامی شرکت سهامی کشت ها ی ایرانی، شرکت سهامی خانه های ایران ، شرکت سهامی سازمان مراکز جهانگردی اداره می شود، پس از انقلاب اسلامی به حکم شورای انقلاب درسال 1358 چند شرکت مذبور در یکدیگر ادغام شدند و سازمان جدیدی به نام سازمان مراکز ایرانگردی وجهانگردی با دستورالعمل ها وسیاست های جدید شروع به فعالیت کرد این سازمان اداره بهره برداری از واحد های اقامتی به شکل مهمان خانه، مهمان سرا، اردوگاه ، کلبه، چادر، غذا سرا، چایخانه ، پیست اسکی ، تأسیسات کنار دریا، آبهای معدنی، مراکز ورزشی زمستانی و هر نوع محل مناسب دیگری را برای ایرانگردی وجهانگردی بر عهده گرفت .
2-3- ارتباط بین گردشگری و اوقات فراغت
با توجه به تعاریف اوقات فراغت، می توان به ارتباط نزدیک بین ساعات کار، اوقات فراغت و گردشگری پی برد. از تعاریف ذکر شده چنین استباط می شود که بین ساعات کار افراد و اوقات فراغت آنها رابطه ای بالقوه معکوس ، و بین اوقات فراغت و توسعه گردشگری رابطه ای بالقوه مستقیم وجود دارد. به بیان دیگر کاهش ساعات کار افزایش اوقات فراغت را به دنبال دارد و این افزایش خود زمینه مناسبی را برای افزایش تقاضای گردشگری وتوسعه روز افزون این صنعت فراهم می کند.
به هر حال، باید توجه داشت که درک گردشگری مستلزم این است که اوقات فراغت اساس کلی گردشگری در نظر گرفته شود در محدوده اوقات فراغت، علاوه بر گردشگری، فعالیت های دیگری نیز ممکن است انجام شود، ضمن اینکه مسافرانی که به قصد تجارت به سفر می روند از اوقات فراغت خود استفاده می کنند و ممکن است در حین سفر از اماکن دیدین باز دید کنند و فعالیت تفریحی هم داشته باشند (مدیریت گردشگری کاظمی ، دکتر مهدی، 1386 ص 24)
2-4- انواع گردشگری
برای برنامه ریزی در عرصه گردشگری، علاوه بر تعریف، شناخت انواع گردشگری و دسته بندی آنها بسیار مهم است زیرا تقاضاها و خدمات مورد نیاز انواع گردشگران یکسان نیست بر این اساس تاکنون صاحب نظران و سازمان های بین المللی با توجه به معیارهای مختلف، دسته بندی متعددی از گردشگری ارائه کرده اند. اگر چه به دلیل وجود برخی تشابهات و همپوشیها در تفکیک انواع گردشگری اختلاف نظر وجود دارد، به طور کلی می توان انواع گردشگری بر مبنای نوع فعالیت گردشگران در مقید یا هدف آنها به صورت ذیل نوشت :
2-4-1- الف: از لحاظ محیط یا منطقه جغرافیایی
1- گردشگری شهری
2- گردشگری روستایی
3- گردشگری بیابانی (بیابانگردی )
4- گردشگری فضایی
2-4-2- ب: انواع گردشگری بر مبنای نوع فعالیت گردشگری در مقصد یا هدف آن ها از سفر
1- گردشگری تفریحی
2- گردشگری تجاری
3- گردشگری فرهنگی
4- گردشگری سلامتی – بهداشتی
5- گردشگری مذهبی
6- گردشگری به منظوری مبادلات علمی (همایش )
7- گردشگری ورزشی
8- گردشگری ماجراجویانه
9- گردشگری طبیعت گرا (طبیعت گردی )
(مدیریت گردشگری، کاظمی ، دکتر مهدی ، 1386، 29-24)
2-4-3- سازمان جهانی گردشگری بر اساس محل سکونت افـراء ، سه شکل گردشگری را معرفی کرده است . (داسول 1997: 8- 10)
1- گردشگری درون مرزی:
شامل ساکنان یک کشور می شوند که فقط داخل همان کشور مسافرت می کنند (مانند ایرانگردی )
2- گردشگری برون مرزی:
شامل ساکنان یک کشور می شود که به سایر کشورها مسافرت می کنند.
3- گردشگری خارجیها:
شامل افرادی می شود که ساکن یک کشور نیستند و به آن کشور مسافرت می کنند (همان منبع )
2-5- صنعت توریسم
صنعت توریسم پرسورترین و کم هزینه ترین صنعت است که باید از آن بهره گرفت. در دهه گذشته صنعت توریسم از جمله صنایعی بود که در جای جای دنیا با تحولات زیادی مواجه شد. تأثیر این صنعت بر بالا بردن میزان اشتغال در کشورها، افزایش درآمدهای ارزی، رونق صنایع داخلی، گسترش همکاری های بین المللی و بسیاری دیگر از عوامل پیش برنده اقتصادی موجب شده است تانگرش کشورهای دنیا به میزان تغییر یافته و صنعت توریسم جایگاه مهمی در سیاستگزاری دولت ها پیدا کند.
میزان تحولات این صنعت و افزایش نقش آن در آمد زدایی برای کشورهای دنیا تا اندازه ای است که حتی بسیار از کارشناسان اقتصادی از آن به عنوان صنعت قرن بیستم و یکم یاد می کنند (دنیای تجارت 2، 1388)
صنعت توریسم جزء نظام های باز شمرده می شود زیرا حیات او به فضای امکان ندارد و یا حداقل می باشد زیر همیشه در ارتباط به محیط اطراف خود درگیر می باشد و مثلا از یکدیگر می باشد.
نظام باز نظامی است که نه تنها با محیط خود ارتباط دارد بلکه این ارتباط برای ادامه حیات نظام عاملی اساسی به شمار می رود . (روابط صنعتی نظام روابط کار، زاهدی، شمس السادات، چاپ پنجم 1379)
گردشگری در عصر حاضر، به عنوان صنعت بدون دود، توانمندی ها و طرفداران بسیار دارد. رشد قابل توجه و چشمگیرگردشگری در پنجاه سال گذشته نشان دهنده اهمیت فراوان اقتصادی و اجتماعی این پدیده است. مطابق برآورد سازمان جهانی گردشگری، کل گردشگران دنیا در سال 1950، تقریبا 25 میلیون نفر و در سال 2000 حدود 700 میلیون نفر بوده است که این رقم در سال 2020 به حدود یک میلیارد و 600 میلیون نفر خواهد رسید این ارقام نشان دهنده رشد 7 درصدی در یک دوره پنجاه ساله (1950- 2000) است، به علاوه در آمدهای حاصل از گردشگری در سال 1980 بالغ بر 105 میلیارد دلار بوده که این رقم در سال 2000 به 476 میلیارد درلار رسیده است و در سال 2020 به حدود یک میلیارد و 590 میلیون دلار خواهد رسید (سازمان جهانی گردشگری 2001 : 20)
نمودار ذیل نشان دهنده رشد گردشگری بین المللی از لحاظ تعداد گردشگر و درآمد های گردشگری
تعداد گردشگر (میلیون)
سال
تعداد گردشگران بین المللی (سازمان جهانی گردشگری 1: 2001)
مقدار (میلیارد دلار)
سال
درآمد حاصل از گردشگری (همان منبع )
از آنجا که مسافران و گردشگران یک منبع مهم درآمد ارزی به حساب می آیند، گردشگری در تولید محصول ناخالص ملی نقش مهمی ایفا می کند. تراز پرداختها، که نشان دهنده معاملات بین المللی هر کشور است. منبعی برای ارائه داده ها در مورد اهمیت اقتصادی گردشگری به حساب می آید (گی، 1377: 60)
افزایش شمار گردشگران موجب رونق یافتن کسب و کار و افزایش درآمد شرکتها و موسساتی می شود که در این عرصه فعالیت می کنند (مدیریت گردشگری، کاظمی، دکتر مهدی 1386ص 406)
2-6- اهمیت اقتصادی صنعت توریسم
در نیم قرن اخیر صنعت گردشگری از یک فعالیت محلی و درون مرزی به پدیده ای تاثیرگذار در اقتصاد جهانی تبدیل شده است. در سال 1999 میلادی صنعت گردشگری 6 درصد از اقتصاد جهانی یعنی حدود 8 تریلیون دلار درآمد کسب کرده است، به همین سبب این صنعت اهمیتی هم ارز کشاورزی یا استخراج معدن پیدا کرده است.
براساس آمار شورای جهانی گردشگری، بزرگترین سازمان صنعت گردشگری جهانی ا کنون بخش صنعت گردشگری بطور مستقیم یا غیر مستقیم بیش از 200 میلیون فرصت شغل تمام وقت و یا پاره وقت و فصلی بوجود آورده است. در سال 1998 میلادی نزدیک به 625 میلیون گردشگر در سراسر دنیا از کشوری به کشور دیگر سفر آنان، دست کم یک شب طول کشیده است پیش بینی می شود که در آینده مجموع سفرهای درون کشوری به 10 برابر یا نزدیک به 6 میلیارد سفر در سال برسد.
معاون دبیر کل سازمان جهانی جهانگردی در همایش بین المللی فرصت های سرمایه گذاری در صنعت گردشگری اعلام کرد، با اشاره به افزایش 7/5 درصدی تعداد گردشگران در 6 ماهه نخست سال 2008 در مقایسه با مدت مشابه سال قبل گفت: براساس آمار سازمان جهانی جهانگردی در سال 2008، صنعت گردشگری حدود یک تریلیون دلار درآمد در دنیا و حدود 3/2 تریلیون دلار نیز فرصت از دست رفته در این صنعت داشته است. وی با بیان اینکه در سال 2008 حدود 900 میلیون گردشگر وارد مرزهای مختلف شده اند. افزود: در صنعت گردشگری آنچه داریم، مهم نیست، بلکه آنچه می خواهیم انجام بدهیم، اهمیت دارد. (دومین همایش بین اللملی فرصت های سرمایه گذاری در صنعت گردشگری ایران، سالن میلاد، آبان 1387)
آمارها حکایت از آن دارد که سهم ایران از درآمد حاصل از گردشگران خارجی کمتر از 500 میلیون دلار است و به این ترتیب سهم ایران از گردشگری خارجی 3 درصد کمتر از سهم جهانی است.
این در حالی است که دولت ایران در آرزویی دراز مدت برای جذب سالانه 20 میلیون گردشگر خارجی برنامه ای 20 ساله تدارک دیده و پیش بینی کرده است تعداد گردشگران خارجی از این کشور را در سال 1388 به چهار میلیون نفر خواهد رساند. (روزنامه همشهری 14/8/1387 سال شانزدهم شماره 4716)
شاید به همین دلیل است که لویس ترنر Terner گردشگری را امید بخش ترین و پیچیده ترین صنعتی می داند که جهان سوم با آن رو به روست و معتقد است گردشگری بیشترین قابلیت را برای جانشین دیگر صنایع درآمدزا دارد (لی Leu / 1378) توسعه گردشگری، به ویژه درکشورهای کمتر توسعه یافته، عامل موثری در مقابله با فقر است و موجب افزایش درآمد قشرهای مختلف، کاهش بیکاری و رونق اقتصادی و در نتیجه بهبود کیفیت زندگی مردم و افزایش رفاه اجتماعی می شود. بررسیها نشان می دهد که ارزهای بدست آمده از فعالیتهای گردشگری، در تنظیم تراز پرداختهای بسیاری از کشورها، بویژه کشورهای کمتر توسعه یافته که معمولا وابسته به یک محصولند موثر واقع شده است. (سازمان جهانی گردشگری، b2001 : 19)
2-7- صنعت گردشگری صنعت پویا
صنعت گردشگری با ویژگی های خاص خود، صنعتی پویا با آینده ای روشن تلقی می شود. امروزه جذب گردشگری به رقابتی فزاینده در بین نمادهای درگیر در صنعت گردشگری تبدیل شده است زیرا این صنعت نه تنها در پیشبرد اقتصاد ملی و درآمدهای ارزی نقش دارد بلکه صنعتی است پاکیزه و عاری از آلودگی و در عین حال با ایجاد مشاغل جدید گردشگری، برای کشوری همچون ایران که از منابع و جاذبه های گردشگری فراوانی بهره مند است می تواند به مهمترین منبع در آمد ارزی تبدیل شود.
به هر حال اقتصاد جهانی در حال عبور از سخت ترین دوره تلاطم اقتصادی است و این در حالی است که از اوایل سال 2008 میلادی سازمان جهانی گردشگری امکان بروز یک سناریوی وخیم به همراه تاثیرات آن بر صنعت گردشگری را در نظر گرفت و آماده سازی برای آن را آغاز کرد. بی تردید می توان گفت گردشگری در هزار سوم سفیدترین صنعت پول ساز در جهان است که دولت مردان باید با یک عزم ملی در راه گسترش آن تلاش کنند. این تلاش می تواند جذب توریسم، معرفی کشور در سطح جهانی و ارتفاع رشد ناخالص ملی را به همراه داشته باشد. گردشگری که به درستی صنعت قرن بیست و یکم نام گرفته است، کسب و کاری بسیار متنوع و در عین حال پیچیده است، بدین سبب صنعت گردشگری با تمام ویژگی های خاص خود، صنعتی پویا تلقی می شود. (دنیای تجارت، سال دوم، شماره 12، فروردین 88)
2-8- نقش گردشگری در توسعه پایدار
صنعت گردشگری صنعتی است چند کاره که در دهه های اخیر به عنوان یک منبع برای توسعه پایدار مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است. بخصوص اثرات اقتصادی گردشگری که می توان به مواردی اشاره کرد شامل:
1- کسب درآمد ارزی
2- افزایش درآمد ملی جامعه میزبان
3- افزایش درآمد دولت
4- افزایش سرمایه گذاری
5- توزیع مجدد ثروتهای بین المللی
6- افزایش اشتغال نیروی کار
7- توسعه صنایع دستی و کالاهای محلی
(دنیای تجارت سال دوم شماره 13 و 14 فروردین 88)
2-9- گردش مالی صنعت گردشگری
گفته می شود گردش مالی صنعت گردشگری جهان در این سده از گردش مالی بخش صنعت فراتر خواهد رفت و در چند سال آینده دست کم به 2 تریلیون دلار خواهد رسید. در این فرایند دستیابی کشورهایی که از جاذبه های وسیع گردشگری برخوردار هستند به یک درصد ارزش گردش مالی این صنعت سالانه درآمدی جدود 20 میلیارد دلار ایجادخواهد کرد دنیای تجرات شماره 13، 1388) افزایش 7/5 درصدی تعداد گردشگران در 6 ماهه نخست سال 2008 در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، براساس آمار سازمان جهانی جهانگردی در سال 2008، صنعت گردشگری حدود یک تریلیون دلار در آمد در دنیا و حدود 3/2 تریلیون دلار نیز فرصت از دست رفته در این صنعت داشته است. (رفاهی، طالب، معاون دبیر کل سازمان جهانی جهانگردی، دومین همایش بین المللی فرصت های سرمایه گذاری در صنعت گردشگری آبان 1387)
این در آمد سالانه برای اقتصادهایی نظیر اقتصاد ایران، یک فرصت است این در حالی است که دولت ایران در آرزویی دراز مدت برای جذب سالانه 20 میلیون گردشگر خارجی برنامه های 20 ساله تدارک دیده با این وجود آمارها حکایت از آن دارد که سهم ایران از درآمد حاصل از گردشگران خارجی کمتر از 500 میلیون دلار است و به این ترتیب سهم ایران از گردشگری خارجی، 3 درصد کمتر از سهم جهانی است (همشهری 14 آذر 1387)
با این وجود برای دستیابی به چنین درآمد قابل حصولی می بایست برنامه ریزی جامعی صورت گرفته و سرمایه گذاری های مناسب در زمینه های سخت افزاری و نرم افزاری این صنعت صورت پذیرد. (دنیای تجارت شماره 12 سال 1388)
صنعت گردشگری طبق آمارهای جهانی بیش از 10 درصد سهم تولید ناخالص دنیا را از آن خود کرده است و بزرگترین صنعت جهان برحسب اشتغال و تجارت است. این سهم نیز بطور فزاینده ای در حال افزایش است. به بیانی دیگر گسترش صنعت گردشگری، گسترش اقتصاد و گسترش تعامل انسانی است. طبق نظر کارشناسان اقتصادی، سفر و توریسم در سال 2009 به میزان 3/9 درصد در تولید ناخالص ملی جهان سهم داشته وموفق به تولید بیش از 210 میلیون شغل یا 4/7 درصد از کل بازار اشتغال جهانی شده است (همشهری، 24، دی، 1388 شماره 5033)
