بخشی از مقاله
چکیده:
قارچهای سماسبی در شاخه بازیدومیکوتا و راسته آفیلوفورال قرار دارند. این قارچها باعث تغییر رنگ و پوسیدگی در چوب درختان می-شوند. پراکنش قارچهای سماسبی در جنگلها به عوامل رویشگاهی مانند ارتفاع از سطح دریا، عوارض طبیعی، نوع میزبان، شاخه و خرده چوبهای افتاده درکف جنگل، سن درخت، شدت نور، اثرات متقابل این عوامل و دخالتهای انسانی بستگی دارد. شناسایی این قارچ معمولا در سطح محلی و منطقهای با عمل جنگل گردشی با آماربرداری نمونهای صورت گرفته است. این قارچها بیشتر در جنگلهای شمال کشور پراکنش دارند و مهمترین جنسهای قارچ سماسبی شامل Trametes spp Fomes spp ,Phellius spp ,Polyporus ssp ,Ganoderma spp, میباشند. بیشتر قارچهای عامل پوسیدگی درختان جزء خانواده Polyporaceae بوده و فراوانی آن در پهنبرگان نسبت به سوزنیبرگان بیشتر است.
کلمات کلیدی:
پراکنش، قارچ سماسبی، پهنبرگ، سوزنیبرگ، ایران، Polyporaceae
427
اولین همایش ملی علوم زیستی
01 و 00 اسفند ماه -1390 دااگشنه آزاد اسالمی واحد فالورجان
مقدمه:
قارچ سماسبی در شاخه بازیدومیکوتا و راسته آفیلوفورال قرار دارد بصورت انگل و یا نیمه انگل به درختان جنگلی و مقطوعات چوب حمله-ور میشود (آلکسوپولوس، (1380، و از طریق زخم یا شکاف به درخت نفوذ کرده و سبب تغییر رنگ، پوسیدگی و از بین رفتن درختان سرپا و در حال زیستن میشوند. پوسیدگی چوب بسته به این که قارچ به کدام قسمت از درخت آسیب وارد میکند پوسیدگی ریشه، ساقه، یا پوسیدگی تنه نامیده میشود که به رنگهای سفید و قهوهای ظاهر میشود این تغییر رنگ و فساد چوب حدود 50 تا 100سال طول میکشد ( اگریوس، .(1388 پراکنش قارچهای سماسبی در جنگلها به عوامل مختلفی مانند ارتفاع از سطح دریا، عوارض طبیعی، حضور شاخه و خرده چوبهای افتاده و میزان کیفیت چوبهایی افتاده در کف جنگل، نوع میزبان، اثر نمونهبرداری، شدت نور، مرحله پوسیدگی، اثرات متقابل این عوامل و دخالتهای انسانی بستگی دارد (موسی زاده،1388هاتوری،2005 و آنالیسا، .(2004 این قارچها درمحیطهای مرطوب پراکنش خوبی دارند (ذکایی،(1375 و روی درختان پهنبرگ مثل راش، توس، بید، نارون، ممرز، … و سوزنیبرگان مشاهده میشوند( روستایی ، .(1388 با گسترش روزافزون این قارچها در مناطق جنگلی و خسارتی که به درختان وارد میکنند، دانستن پراکنش این قارچهای خسارتزا بر روی درختان پهنبرگ و سوزنیبرگ در جنگلهای کشور برای مدیریت و کنترل آنها بسیار مفید است.
مواد و روشها:
با توجه به برداشت صحرایی در جنگل استان گلستان (شصت کلاته )، سوابق تحقیق و منابع مورد استفاده پراکنش و انواع قارچهای سماسبی مشخص شد. در طی این تحقیقات میزبانهای قارچ سماسبی و تاثیر رویشگاه بر فراوانی و پراکنش قارچهای سماسبی را مورد بررسی گرفت، همچنین اثرات این قارچها در میزان خسارت درختان و شناسایی انواع پوسیدگی درختان انجام شد. تعیین پراکنش این قارچ در سطح محلی و منطقهای در هر یک از تحقیقات (موسی زاده،1388 بهداد،1366، عادلی و یخکشی،(1354 با عمل جنگل گردشی و آماربرداری نمونهای در مناطق نواحی شمالی (گلستان، مازندران، گیلان ) انجام گردیده است و با استفاده از برداشتهای صحرایی، آزمایشگاهی و منابع معتبر شناسایی شدند.
نتایج:
جداول شماره :1 پراکنش، میزبان و نوع پوسیدگی قارچ سماسبی در درختان پهنبرگ
ردیف نوع قارچ خانواده پوسیدگی درختان میزبان محل پراکنش
1 Antrodia spp Maripilaceae قهوهای راش، ممرز، بلوط شمال
2 Abortiporus spp Maripilaceae سفید ممرز، بلوط شمال
428
اولین همایش ملی علوم زیستی
01 و 00 اسفند ماه -1390 دااگشنه آزاد اسالمی واحد فالورجان
3 Bjerkandera spp Hapalopilaceae سفید راش، ممرز، افرا شمال
4 Cerrena spp Polyporaceae سفید راش، ممرز، ولیک، افرا شمال
5 Coriolus spp Polyporaceae سفید ممرز، راش، بلوط شمال
6 Daelalea spp Fomitopsidaceae سفید و بلوط، توسکا، ممرز، انجیلی شمال
قهوهای
7 Hirschioporus spp Polyporaceae سفید راش، ممرز شمال
8 Fomes spp Polyporaceae سفید راش، ممرز، بلوط، توسکا، شمال، گرگان
افرا، بادام، بید، نارون، توس، ( شصت کلاته)،
گیلاس وحشی کاشان، کرج،
آدربایجان شرقی
9 Fomitopsis spp Fomitopsidaceae قهوهای راش، ممرز شمال
10 Fistulina spp Fistuliacaee قهوهای انجیلی شمال
11 Ganoderma spp Ganodermaceae سفید راش، ممرز، چنار، بلوط، ون، شمال، گرگان
افرا، کلهو، نارون، گردو، ( شصت کلاته)
ازگیل، صنوبر، انجیلی، لرگ،
نمدار، خرمالو
12 Irpex spp Polyporaceae سفید راش، بلوط، ون، افرا، کلهو شمال
13 Inonotus spp Polyporaceae سفید راش، ممرز، صنوبر، چنار، شمال
نارون ، سیب
14 Lenzites spp Polyporaceae سفید و راش، ممرز، انجیلی ، ولیک، شمال
قهوهای مقطوعات درختان، پرچینها
15 Leptoporus spp Polyporaceae سفید بلوط، نارون شمال
16 Meripillus spp Meripilaceae سفید راش شمال
17 Oxyporus spp Polyporaceae سفید راش، ممرز، افرا، نمدار شمال
18 Pycenoporus spp Polyporaceae سفید ممرز شمال
429
اولین همایش ملی علوم زیستی
01 و 00 اسفند ماه -1390 دااگشنه آزاد اسالمی واحد فالورجان
19 Phylloporis spp Polyporaceae سفید ولیک شمال
20 Phniophora spp Polyporaceae سفید ممرز، توسکا شمال
21 Phellinus spp Polyporaceae سفید ممرز، انجیلی، ولیک، آلو، ون، شمال، گرگان
انگور ( شصت کلاته)
22 Polyporus spp Polyporaceae سفید و راش، ممرز، نارون، ون، بید، شمال، کرج،
قهوهای صنوبر، نمدار، گردو، بلوط، آذربایجان، همدان
توسکا، ولیک، افرا
23 Rigidoprus spp Polyporaceae سفید افرا، بلوط، توسکا شمال
24 Schizophyllum Schizophyllaceae سفید بلوط، ممرز، توت، لیلکی، شمال
Spp پسته، لرگ
25 Trametes spp Polyporaceae سفید ممرز، راش، توسکا، ون، بلوط، شمال، گرگان
سپیدار، انجیلی، ولیک، صنوبر، (شصت کلاته)
افرا، کلهو
جدول شماره :2 پراکنش ، میزبان و نوع پوسیدگی، قارچ سماسبی در درختان سوزنیبرگ
ردیف جنس قارچ خانواده پوسیدگی درختان میزبان محل پراکنش
1 Fomes spp Polyporaceae سفید سرو، کاج شمال
2 Trametes spp Polyporaceae سفید سروکوهی، سرو، کاج شمال
3 Ganoderma Polyporaceae سفید سرو شمال
spp
4 Irpex spp Polyporaceae سفید کاج شمال
بحث و نتیجهگیری:
در استقرار و پراکنش قارچ سماسبی شرایط رویشگاه ( ارتفاع از سطح دریا، جهت دامنه ، شیب، رطوبت، میزان نور ) و نوع میزبان موثر می-باشند. با بررسی و مطالعه انجام شده مشخص شد که مهمترین جنسهای قارچهای سماسبی که درجنگلهای ایران وجود دارند عبارتند از Polyporus sp ,Phellius spp ,Trametes spp ,fomes spp ,Ganoderma spp…. هستند و بیشترین قارچهای عامل
430
اولین همایش ملی علوم زیستی
01 و 00 اسفند ماه -1390 دااگشنه آزاد اسالمی واحد فالورجان
پوسیدگی در خانواده Polyporaceae قرار دارند. این قارچها پوسیدگی سفید و قهوهای را بهوجود میآورند. در شمال کشور قارچهای سماسبی درختان پهنبرگ راش، ممرز، بلوط، انجیلی، توسکا، افرا، ولیک بیشتر از سایر گونهها ترجیح میدهند (جدول 1 )، و روی سوزنی-برگان بیشتر روی گونههای سرو زربین، سروکوهی و کاج پراکنش دارد. این قارچها بر روی پهنبرگان نسبت سوزنیبرگان پراکنش و تنوع
بیشتری دارند و به درختان سوزنیبرگ خسارت کمتری وارد میکنند ( جدول .( 2 این گونه قارچها با توجه به سرشت خود بر روی
گونههای درختی خاصی مستقر میشوند به عنوان مثال Trametes spp روی پهنبرگان و سوزنیبرگان زیست میکند( جدول 1 و2 )،
و در داخل کشور در نواحی مرطوب تکثیر و پراکنش زیادی دارند. با توجه به گسترش روزافزون این قارچها در مناطق جنگلی و خسارتی که به درختان وارد میکنند، دانستن پراکنش این قارچهای خسارتزا بر روی درختان پهنبرگ و سوزنیبرگ در جنگلهای کشور برای مدیریت و کنترل آنها مفید خواهد بود. بنابراین ضروری است که برای مبارزه با قارچهای سماسبی روشهای مناسب به کار گرفته شود.
