بخشی از مقاله
چکیده
آگاهی از الگوی پراکنش مکانی درختان جنگلی در طراحی الگوی مدیریتی مناسب برای حفاظت و احیای تودههای جنگلی نقش موثری دارد. درخت انجیلی یکی از گونههای بومی جنگلهای شمال ایران است که در جنگلهای جلگهای و میانبند با گونههای مختلف یافت میشود. هدف از این تحقیق تعیین الگوی پراکنش مکانی درختان انجیلی بود که میتواند اطلاعات مفیدی در اختیار ما قرار دهد. به این منظور دو تیپ رویشی یک هکتاری به ابعاد 100×100 متر بر اساس فراوانی گونهها - درصد آمیختگی - ، شامل تیپ انجیلی خالص و تیپ انجیلی- خرمندی در یک جنگل طبیعی انجیلی با کمترین دخالت در منطقه چفرود گیلان انتخاب شدند.
سپس در داخل این تیپها، مختصات کلیه درختان قطورتر از 7/5 سانتیمتر به روش فاصله- آزیموت تعیین گردید و در نهایت الگوی پراکنش مکانی درختان با استفاده از تابع K رایپلی به وسیله نرم افزار Programita تجزیه و تحلیل شد. نتایج این بررسی نشان داد الگوی پراکنش مکانی درختان در هر دو تیپ دارای پراکنش کپهای است که با افزایش فاصله به سمت کپهای شدید تمایل پیدا میکنند. اطلاعات الگوی مکانی بدست آمده از این تحقیق را میتوان برای حفاظت و احیای جنگلهای تخریب شده در رویشگاههای این گونه برای مدیریت و برنامهریزی جنگلهای جلگهای و میانبند و رسیدن به جنگلداری پایدار استفاده کرد.
واژههای کلیدی : الگوی پراکنش مکانی، انجیلی، تابع K رایپلی، تیپ انجیلی- خرمندی
مقدمه
جنگلهای شمال ایران باقیمانده از جنگلهای دوران سوم زمین شناسی است که از نظر فلور گیاهی جزو جنگلهای غنی دنیا محسوب میشود - مروی مهاجر، . - 42 :1390 گونه انجیلی - Parrotia persica C.A.Mey - یکی از گونههای بومی این ناحیه در جنگلهای جلگهای و میانبند دریایخزر، آستارا تا گرگان، پراکنده است - ثابتی، . - 496 : 1387 از خصوصیات مهم تودههای جنگلی، نحوه توزیع درختان در سطح افقی است که الگوی پراکنش مکانی هم گفته میشود. شناخت الگوی مکانی درختان جنگلی، هم در ترسیم الگوی مدیریتی مناسب برای حفاظت و احیای تودههای جنگلی نقش مهمی دارد و هم برای درک ارتباط متقابل سایر موجودات زندهای که درختان به عنوان زیستگاه آنها محسوب میشوند اهمیت خاصی دارد - باتوبه و همکاران،: 1392 - 28 .همچنین آگاهی از آن، از مقدمات و ضروریات بررسی پوشش گیاهی در هر منطقه به حساب میآید - علوی و همکاران، . - 794 :1384 مفهوم الگو در تیپهای پوشش گیاهی به نحوه توزیع افراد گونهها در جامعه گیاهی ارتباط دارد - حاجیمیرزا آقایی و همکاران، . - 53 :1389
پراکنش گونهها در جنگل به عوامل زنده و غیر زنده بستگی دارد.عوامل زنده مثل بیماری و رقابت بر سر منابعی مثل آب، غذا و مکان می باشد. عوامل غیر زنده هم شامل عوامل اقلیمی مثل باد، نور، رطوبت، درجه حرارت و شوری، عوامل خاکی مثل ساختمان، بافت، زمینشناسی محلی، pH و هوازدگی، عوامل اجتماعی مثل کاربری زمین و دسترسی به آب میباشند - پوربابائی و همکاران، . - 230 : 1391 مطالعه الگوی پراکنش مکانی گیاهان در شناخت نحوه تولید مثل، رقابت، شرایط محیطی و جغرافیایی نقش اساسی دارد و در انتخاب راهکارهای مناسب برای اندازهگیری ویژگیهای کمی گیاهان مثل پوشش و تراکم کمک زیادی میکند - موساییسنجرهای و بصیری، . - 484 :1386 بهطور کلی سه نوع الگوی پراکنش مکانی اصلی در طبیعت وجود دارد: الف - کپهای - Clump - یا تجمعی - Aggregated - ، ب - یکنواخت - Uniform - و پ - تصادفی - - Random - شکل - 1 - پوربابائی، . - 13 :1389
الف - کپهای ب - یکنواخت پ - تصادفی شکل - 1 - انواع الگوی پراکنش مکانی
کاربردهای زیادی از بررسی الگوی پراکنش مکانی درختان بیان میشود که میتوان به مواردی چون تعیین مدل برای پیشگویی و برآورد مقدار و الگوی پراکنش زادآوری طبیعی برمبنای تاج پوشش، تعیین خطوط راهنما برای اندازهگیری آشیان اکولوژیک، بررسی چگونگی توسعه و تحول اختلالات و آشفتگیها و انتخاب مدلهای فیزیولوژیک در تودههای جنگلی به منظور بررسی رویش اشاره کرد - بصیری و همکاران، . - 580 : 1385
تاکنون روشها و شاخصهای زیادی برای تجزیه و تحلیل پراکنش مکانی ارائه شده که در میان روشها، روش ثبت و جایابی دادهها، که در این روش مختصات هر نقطه - درخت - یاداشت و برای نمایش الگوی پراکنش مکانی استفاده میگردد - اخوان و همکاران، . - 224 : 1389 شاخص رایپلی از چنین اطلاعاتی استفاده میکند. در بررسیهای اکولوژیکی سالهای اخیر در جهان به منظور بررسی الگوی پراکنش مکانی از شاخص تابع K رایپلی - Ripley's K - function - بسیار استفاده شده است Lee et ., 2012: 244 - al ؛ Ledo et al., 2011: 283 ؛. - Larson and Churchill, 2012 :75 تابع K رایپلی ابزار قدرتمندی است برای ارزیابی و تجزیه و تحلیل الگوی مکانی نقاط - درختان - در مقیاسهای مختلف فاصله و در جنگلهای مختلف نیز استفاده شده است - 2007: . - Liu et al., 221 تحقیقات داخلی انجام شده در زمینه الگوی پراکنش مکانی درختان با استفاده از شاخص تابع K رایپلی می-توان به بررسی متاجی و همکاران - 149 :1387 - اشاره کرد که الگوی مکانی حفرههای تجدید حیات تودههای مدیریت شده و مدیریت نشده در جنگلهای طبیعی راش شرقی خیرودکنار نوشهر را با استفاده از شاخص رایپلی بررسی و به الگوهای تصادفی و یکنواخت رسیدند.
شهسواری پیرکویی و همکاران - 11 :1388 - الگوی مکانی خشکهدارها در تودههای مدیریت شده و مدیریت نشده جنگل خیرودکنار نوشهر با استفاده از شاخص رایپلی بررسی و به الگوی کپهای رسیدند. اخوان و همکاران - 232 :1389 - الگوی مکانی درختان طی مراحل تحولی جنگل در تودههای دست نخورده راش در کلاردشت را با استفاده از شاخص رایپلی در مرحله اولیه، بلوغ و پوسیدگی بررسی و به ترتیب خوشهای شدید، تصادفی و خوشهای ضعیف رسیدند. کیانی و همکاران :1390 - - 356 با استفاده از سه روش نزدیکترین همسایه، تابع K رایپلی و میانگین مربعات در تعیین الگوی پراکنش گونه تاغ در منطقه حفاظت شده سیاهکوه استان یزد از برآیند این سه روش، به الگوی پراکنش تصادفی رسیدند که با افزایش مقیاس - فاصله از پایهها - به حالت کپهای تمایل پیدا میکند.
باتوبه و همکاران - 27 :1391 - حداقل سطح مناسب برای تعیین الگوی پراکنش مکانی برودار در تودههای کمتر دخالت شده جنگلهای مریوان با استفاده از شاخص رایپلی بررسی و به این نتیجه رسیدند که الگوی پراکنش مکانی درختان جز برای سطح 0/25 هکتار کپهای است. گرآوند و همکاران - 231 :1392 - با استفاده از سه روش کوادرات، نزدیکترین همسایه و K رایپلی جهت تعیین الگوی مکانی و نقشه خطر وقوع آتشسوزی در اراضی طبیعی استان لرستان به این نتیجه رسیدند که الگوی نقاط در هر 3 روش کپهای است. ولی روش K رایپلی تصویر بهتر از الگوی نقاط در مقیاس مختلف نشان داد و نسبت به دو روش دیگر برتری دارد.
در مورد الگوی پراکنش مکانی گیاهی در دنیا بررسی زیادی انجام شده، از جمله، Hou et al., - 2004 - با استفاده از تابع K رایپلی به بررسی الگوی پراکنش و روابط بین گونهای در جنگلهای بلوط - Quercus liaotungensis - و توس - Betula - dahurica چین پرداختند نتایج نشان داد که درختان بزرگسال دارای الگوی کپهای هستند. Liu et al., - 2007 - الگوی مکانی خشکهدارهای درختان بلوط در گذر زمان در ارتباط با یک بیماری با استفاده از تابع K رایپلی در آمریکا بررسی و به این
