بخشی از مقاله
چکیده
قارچهاي مایکوریزا بعنوان بخشی از تنوع زیستی خاك، نقش قابل توجهی در کارکردهاي اکوسیستم ایفا میکنند. براي تعیین وجود، فراوانی و تنوع قارچهاي مایکوریزا و همچنین اثر فعالیتهاي کشاورزي بوم نظام زراعی اصلی استان خراسان بر قارچهاي مایکوریزا، مطالعـهاي در سه منطقه متفاوت از نظر میانگین درجه حرارت و بارندگی سالیانه در شهرستانهاي شیروان، مشهد و گناباد انجام شد. دو سیستم کشاورزي کم نهاده و پرنهاده گندم و سیستم طبیعی در هر منطقه به عنوان اکوسیستمهاي مورد مطالعه انتخاب گردیدند. مصرف نهادههاي کشاورزي ملاك تمایز مزارع در سیستمهاي کشاورزي بود، به طوریکه مزارع سیستم کم نهاده و پرنهاده در هر منطقه به ترتیب بر اسـاس کمتـرین و بیشترین مقدار مصرف نهاده ها انتخاب گردیدند. در هر منطقه از خاك مزارع گندم کم نهاده و پرنهاده و سیستم طبیعی نمونه گیري انجـام شده و درصد مواد آلی خاك و تعداد اسپور قارچهاي مایکوریزا تعیین شد. درصد مواد آلی خاك در همه مناطق و سیستمهاي مـورد مطالعـه پایین بود و تحت تاثیر فعالیتهاي کشاورزي افزایش معنیداري نشان داد. میانگین تعداد کل اسپور مایکوریزا در مناطق شـیروان، مـشهد و گناباد به ترتیب 118، 99 و 76 عدد در هر گرم خاك خشک بوده و تحت تاثیر منطقه مورد مطالعه تفاوت معنیداري داشت. تعداد کل اسپور مایکوریزا تحت تاثیر مواد آلی خاك و تولیدات گیاهی در سیستمهاي مورد مطالعه نیز تفاوت معنی داري داشـته و سیـستمهـاي کـشاورزي برتري قابل توجهی بر سیستمهاي طبیعی نشان دادند. غناي گونهاي قارچهاي مایکوریزا در سیستمهاي پرنهاده و طبیعی گناباد 4 و در سایر سیستمهاي مورد مطالعه 5 بود. توزیع فراوانی گونههاي قارچ مایکوریزا در مناطق و سیستمهاي مورد مطالعه نیز تفاوت معنیداري داشت. بر اساس نتایج، قارچهاي مایکوریزا در خاك سیستمهاي مورد مطالعه حضور قابل توجهی دارند و فعالیتهاي کشاورزي باعث بهبود شرایط براي ایجاد همزیستی و بهرهوري از کارکردهاي آنها گردیده است، اما سودمندي این همزیستی مستلزم شناخت گونههاي موثر و توجه به آنها در مدیریت سیستمهاي کشاورزي است.
واژههاي کلیدي: مایکوریزا، مواد آلی خاك، گندم، سیستمهاي کشاورزي.
مقدمه
اکوسیستم زیر خاك، بعنوان یک مجموعه، تحـت تـاثیر قارچهاي مایکوریزا است(.(11 این قارچهـا نقـش مهمـی در کــارکرد پایــدار اکوسیــستمهـــا، بــویژه اکوسیــستمهـــاي کــشاورزي، ایفــا مــیکننــد. یکــی از مهمتــرین نقــشهــاي مایکوریزا در همه اکوسیستمها حفظ ساختمان خاك اسـت.
آنها از طریق حفظ، بهبود پایداري و تشکیل خاکدانهها نقش مهمی در ثبات خاك دارند. رشـد هیـف خـارجی قـارچ بـه داخل خاك با ایجاد یک ساختمان اسکلتی ذرات خـاك را
بهم متصل میکند و منجر به تشکیل خاکدانه هـاي کوچـک میشود این اثر همراه بـا نگهـداري خاکدانـههـاي کوچـک بوسیله هیفهـاي قـارچ بـراي تـشکیل خاکدانـههـاي بـزرگ، اثرات مستقیم قارچهاي مایکوریزا در حفظ ساختمان خـاك هستند(.(8 این قارچها مستقیمًا کـربن گیـاهی را بـه صـورت مواد آلی به خاك منتقل میکننـد و ایـن مـواد نقـش قطعـی براي تشکیل خاك دارند، زیرا باعث چسبیدن ذرات خـاك بــه هــم شــده و بنــابراین بطــور غیــر مــستقیم نیــز در تــشکیل خاکدانهها تاثیر دارند(11،.(20
.1 به ترتیب دانشجوي دکتراي زراعت، سازمان جهاد کشاورزي خراسان رضوي و اعضاي هیأت علمی دانشکده کشاورزي، دانشگاه فردوسی مشهد.
همچنین ممکن است قارچهـاي مـایکوریزا جـزء اصـلی ذخیره کربن آلی خاك باشند. تخمـین زده مـیشـود کـه در اکوسیــستمهــاي طبیعــی، گیاهــان همزیــست بــا مــایکوریزا احتمالا10 تا20 درصد از کربن تثبیت شـده فتوسـنتزي را بـه این طریق مـصرف مـیکننـد. ایـن ارتبـاط در تنظـیم جریـان کربن بین بیوسفر و اتمسفر یـا بعبـارتی ترسـیب کـربن نقـش مهمی دارد(14،.(22 مطالعات 8)،(22 نشان مـیدهـد کـه در عمق 30 سـانتیمتري از خـاکی بـا وزن حقیقـی 1/2 گـرم بـر سانتیمتر مکعب و 50 درصد کربن در هیف خـشک، مقـدار مواد آلـی منتقـل شـده بـه خـاك بطـور مـستقیم 54 تـا900
کیلوگرم در هکتار بـوده و بعـضی از فـرآوردههـاي تـشکیل شـده بوســیله ایــن قارچهــا حــدود3000 کیلــوگرم در هکتــار برآورد شده است.
