بخشی از مقاله
چکیده:
شهرستان سرخس با مساحت 5472کیلومتر مربع در منتهیالیه شمالشرق ایران در استان خراسان رضوي قرار دارد. در طی سالهاي 1388 و 1389 مطالعه جامع خزندگان این منطقه به انجام رسید . نتایج حاصل از این مطالعه نشان میدهد که 21 گونه سوسماران به عنوان نمایندگانی از 7 خانواده از مجموع 8 خانواده موجود در ایران در شهرستان سرخس زیست مینماید. خانواده Lacertidae با 6 گونه متنوعترین خانواده در شهرستان میباشد. تنها خانواده Uromastycidae فاقد عضو در منطقه میباشد. بستر خاكرس و بستر سنگریزهاي و همچنین زیستگاه کوهپایهاي ودشتی داراي بیشترین گونه در میان سایر بسترها و زیستگاهها میباشد. از میان این 21 گونه سوسمار گونه Eumeces taeniolatus داراي پراکنش بسیار محدود در ایران میباشد و و تاکنون تنها در شهرستان سرخس گزارش گردیده است و آن هم تنها یک گزارش از حضور این گونه در اطراف رودخانه مرزي تجن موجود بود اما در مطالعه حاضر یک نمونه از اطراف دریاچه بزنگان - 100 کیلومتري رودخانه تجن و محل رکورد قبلی - یافت شد.
کلیدواژهها: بسترخاكرس، زیستگاهکوهپایهاي، سوسماران، شهرستانسرخس، لاسرتیده.
مقدمه:
شهرستان سرخس شمال شرقیترین شهرستاناستان خراسان رضوي - ﺷ ﮑﻞ شماره - 1 و همچنین ایران میباشد ﮐﻪ ﺑﺎ مساحت 5472 کیلومتر مربع، بین دو نصف النهار30 تا 60 و 15 تا 61 درجه شرقی و بین دو مدار 36 و 36 تا 40 درجه شمالی قرار گرفته است. حد طبیعی منطقه را در جنوب، رودخانه کشف رود و حد شرقی را تجن - ازپیوستن رودخانه هریرود و کشفرود - و حدود طبیعی غربی وجنوب غربی را آخرین امتدادهاي ارتفاعات کپهداغ مشخص مینماید، این شهرستان با کشور ترکمنستان در محدودهاي شرقی و شمالی خود داراي مرز مشترك می باشد .از نقطه نظر ارتفاع، بلندترین نقطه در منطقه در ارتفاعات کپه داغ ، در حدود 2500 متر از سطح دریا قرار دارد و پایینترین نقطه در محل خروجی دشت سرخس با ارتفاع 250 متر از سطح دریا است.
میانگین بارندگی در منطقه متنوع و مقدار آن از کمتر از 200 میلی متر در شمال شرقی تا بیش از 400 میلی متر در ارتفاعات غربی متغییر است . همچنین میانگین سالانه دما از کمتر از 12 درجه تا بیش از 17 درجه در مناطق کم ارتفاع و پست شمال شرقی تغییر مییابد . شهرستان سرخس بین ارتفاعاتی که ادامه البرز شرقی محسوب میگردند از یک طرف و مناطق پست درون مرزي و برون مرزي خاك ترکمنستان و افغانستان از طرف دیگر قرار گرفته است.شهرستان سرخس از مناطق کوهستانی - سیستم کپه داغ – هزار مسجد - و دشتی تشکیل شده که کوههاي منطقه خواجه یکی از معدود زیستگاههاي باقی مانده پسته - Pistacia vera - در ایران میباشد - صابري وهمکاران . - 1389 با توجه به فقدان مطالعات بر روي فون مناطق مرزي کشور و همچنین نبود مطالعه اي جامع بر روي سوسماران شهرستان، مطالعه حاضر پی ریزي و طی مدت دو سال انجام شد.
مواد وروشها: مطالعه به روش پیمایشی و به صورت نامنظم در فصول مناسب طی مدت دو سال انجام شد سالهاي 1388 و .1389 با توجه به شناخت نگارندگان از منطقه در زمانهاي مناسب درزیستگاههاي مختلف به گشتزنی پرداخته و نمونهها جمع آوري شدند. جمع آوري سوسمارها با دست وبه کمک چوب دستی انجام شد. نمونه-هاي جمع آوري شده پس از تهیه عکس از آنها در داخل الکل %85 فیکس میشدند براي نگهداري دراز مدت وبراي ممانعت از فساد اندامهاي داخلی بایستی به اندازه کافی الکل به داخل اندام ها تزریق نمود. سپس نمونه هاي صید شده با استفاده از کلیدهاي شناسایی و منابع معتبر براي خزندگان ایران - رستگار پویانی و همکاران، Leviton et al., 1385 - 1992, Anderson, 1999, شناسایی شدند.
نمونههاي جمع آوري شده در آزمایشگاه جانورشناسی دانشگاه حکیم سبزواري و موزه حیات وحش اداره حفاظت محیط زیست شهرستان سبزوار نگهداري میشود. با توجه به اینکه اسم جنس و گونه برخی تاکسونهاي موجود در منطقه تغییر یافته ازچک لیست خزندگان ودوزیستان ایران - Rastegar - pouyani et al 2008 براي تهیه فهرست خزندگان استفاده شد. در زمان جمع آوري نمونه ها موقعیت جغرافیایی صید هر نمونه ، ارتفاع از سطح دریا ، و ویژگی هاي محیطی شامل نوع زیستگ اه و نوع بستر با دقت ثبت شد.
نتایج: ن تایج حاصل از این مطالعه نشان میدهد که تنوع قابل توجهی از از سوسماران شامل 21 گونه در شهرستان سرخس زیست می نماید - جدول شماره . - 1 همچنین 7 خانواده از 8 خانواده سوسماران ایران در منطقه حضور دارد، خانواده Lacertidae با 6 گونه، خانوادههاي Agamidae،Scincidae و Gekkonidae هرکدام با 4 گونه وخانوادههاي Eublepharidae ، Anguidae وVaranidae هرکدام داراي یک گونه در شهرستان میباشند. تنها خانواده Uromastycidae فاقد عضوي در منطقه میباشد. ازمیان جنسهاي سوسماران نیز جنس Eremias با 5 گونه داراي بیشترین تنوع گونهاي میباشد - نمودار شماره . - 1در طی جمعآوري نمونه ها نوع زیستگاه و نوع بستر نیز براي هرگونه ثبت شد نتایج نشان می دهد که بستر خاك رس و بستر سنگریزهاي و همچنین زیستگاه کوهپایهاي ودشتی داراي بیشترین گونه در میان سایر بسترها و زیستگاههاي مورد بررسی در شهرستان میباشند - نمودارهاي 2 و . - 3
بحث و نتیجه گیري: شهرستان سرخس ازجمله نقاطی در ایران است که به ندرت پایش شدهاند نتایج مطالعه حاضر که با هدف بررسی فون سوسماران شهرستان سرخس و تنوع زیستگاهی و بستر زیستی سوسماران انجام شد نشان میدهد 21 گونه سوسمار از 7 خانواده در شهرستان زیست مینماید. از 21 گونه سوسمار منطقه گونه E.taeniolatus از نظر جغرافیایی در ایران محدود به شهرستان سرخس میباشد که در کشور افغانستان، پاکستان و ترکمنستان نیز وجود دارد - رستگار پویانی و همکاران، . - 1385 تاکنون یک گزارش از وجود این گونه در ایران در شهرستان سرخس در مجاورت رودخانه مرزي تجن بین ایران افغانستان و ترکمنستان در دستر س بود اما در مطالعه حاضر در تپههاي مجاور دریاچه بزنگان در فاصله100 کیلومتري رودخانه تجن یک نمونه یافت شد.با امعان نظر به اینکه دشت سرخس به وسیله رشته کوههاي بینالود و هزار مسجد از فلات مرکزي جدا شده و فون آن مشابهت بالایی با فون پالئارکتیک شرقی دارد و پراکنش برخی گونههاي پستاندار مانند سنجاب ناخن دراز زمینی و نیز خزندگانی مانند E.taeniolatus و پرندگانی چون
