بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت موضوع گردشگری به عنوان پدیده ای نوین و منبعی برای توسعه از ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی قابل بررسی است و آن یکی از اصلی ترین منابع درآمد کشورها در حال حاضر است. متأسفانه گسترش جریان های گردشگری با برنامه ریزی نامناسب به همراه ضعف زیرساخت ها و مدیریت گردشگری، اثرات زیست محیطی منفی زیادی در پی داشته است. یکی از روش های ارزیابی اثرات زیست محیطی، روش ماتریس ارزیابی اثرات سریع (RIAM) است که این تحقیق بر اساس این روش با داده های استاندارد از معیارهای مهم ارزیابی انجام گرفته است. هدف از این تحقیق، شناخت و ارزیابی اثرات زیست محیطی ناشی از اماکن اقامتی و پذیرایی توریستی در منطقه ساحلی چاف تا چمخاله با استفاده از روش ماتریس ارزیابی اثرات سریع (RIAM) در فاز بهره برداری بر چهار محیط فیزیکی- شیمیائی، اکولوژیکی- بیولوژیکی، اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی- فنی می باشد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که بر روی تمامی اجزاء محیط به غیر از محیط اقتصادی- فنی، اثرات منفی وجود دارد و اثرات مثبت، بعد از محیط اقتصادی- فنی در محیط اجتماعی- فرهنگی است که تنها اثر منفی ناچیزی در سطح بهداشت و ترافیک دیده می شود.
واژههای کلیدی: گردشگری، ماتریس ارزیابی اثرات سریع((RIAM، منطقه ساحلی چاف تا چمخاله، گیلان
×
1 دانشیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
2 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی توریسم، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
مقدمه
گردشگری در بر گیرنده جریانی از سرمایه، انسان، فرهنگ وکنش متقابل میان آنهاست که در فضاهای جغرافیایی آثار مختلفی بر جای می نهد. رویکرد دیگری که در مورد تعریف گردشگری وجود دارد، این است که به عنوان یک سیستم تلقی می شود. در این رویکرد، گردشگری نه به عنوان صنعت بلکه به عنوان سیستمی پیچیده لحاظ می شود که از عوامل و مؤلفه های مختلفی تأثیر پذیرفته و بر عوامل و مؤلفه هایی مؤثر بوده و افراد وگروه های متعددی در آن نقش ایفا می کنند.(دهقانی نژاد،1390،ص(4 از آنجا که توسعه توریسم می تواند آثار مثبت و منفی بر محیط زیست داشته باشد، از این رو، توسعه و مدیریت توریسم می تواند به گونه ای با محیط سازگار باشد که به افت کیفیت آن نیانجامد. (رنجبریان و زاهدی،1379،ص(73 لذا، در صورت رعایت ضوابط و استانداردهای زیست محیطی و همچنین انجام ارزیابی های مستمر در طول زمان بهره برداری، توسعه گردشگری می تواند به عنوان عاملی در جهت حفاظت از محیط و افزایش کیفیت آن به شمار آید.(فروغی ابری و دیگران،1388،ص(1 برای رعایت ملاحظات زیست محیطی در کلیه فعالیت های اقتصادی و اجتماعی نیاز به یک ابزار مدیریت محیط زیست است. ارزیابی اثرات زیست محیطی((EIA به عنوان چنین ابزاری معرفی شده است. (منوری،1387،ص(39 لزوم بکارگیری مدل )EIA ( Environmental Impact Assessment در زمان معرفی یک پروژه، برای مشخص کردن نوع اثرات و اندازه اثرات و راهکارهایی را برای کاهش اثرات منفی و ناسازگار با محیط زیست ارائه می دهد.
در این تحقیق سعی شده است تا با مطالعه موردی منطقه ساحلی چاف تا چمخاله، تبیینی از نقش توریسم و توسعه آن به لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی به دست آید و عوامل و فاکتورهای متأثر از توسعه گردشگری مورد ارزیابی قرار گیرد. بنابراین می بایست برای ارزیابی از روش هایی بهره جست تا به این موارد دست یافت. روش ماتریس ارزیابی اثرات سریع((RIAM یک روش مناسب به منظور دستیابی به اهداف مذکور می باشد که در چهارچوب گزارشاتEIA تکامل یافته است. این تحقیق، ارزیابی اثرات مثبت و منفی ناشی از امکانات اقامتی و پذیرایی توریستی در فاز بهره برداری بر چهار محیط فیزیکی – شیمیایی، اکولوژیکی – بیولوژیکی، اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی- فنی به وسیله روش نامبرده می باشد.
پیشینه تحقیق
رنجبریان و زاهدی((1379 در کتاب "برنا مه ریزی توریسم در سطح ملی و منطقه ای"به بررسی اهمیت و شیوه های برنامه ریزی توریسم پرداخته و فرایند برنامه ریزی توریسم، ترسیم شده است و چنین نتیجه گرفته می شود که اتخاذ روشی منسجم و حفظ توازن میان عوامل اقتصادی، زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی برای برنامه ریزی در امر توریسم گامی مهم و اساسی است. علیپور و یغمایی((1391 در مطالعه ای تحت عنوان"توسعه گردشگری ساحلی و اثرات زیست محیطی"خسارت های جبران ناپذیر ناشی از رونق گردشگری را در محیط زیست دریای خزر بررسی می کنند. تمرکز اصلی این مطالعه در منطقه بندرانزلی است و ضمن نشان دادن اثرات زیست محیطی توسعه گردشگری ساحلی، مهم ترین پیامدهای ناشی از آن را تخریب پوشش گیاهی، آلودگی آبهای ساحلی و از بین رفتن چشم انداز ساحلی یافته اند. منوری((1383 در کتاب "ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح های گردشگری و طبیعت گردی" در مورد مراحل و گردش کار تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی و سازماندهی و مدیریت و زمان بندی آن به بررسی و پژوهش پرداخته است.
Makoto Nishigaki
فتایی (1389) در مقاله"ارزیابی اثرات محیط زیست (EIA) پروژه دهکده توریستی سولان اردبیل"احداث و بهره برداری اراضی دهکده سولان مورد مطالعه قرار گرفته است. وضع موجود محیط زیست منطقه را از طریق مطالعات میدانی و کتابخانه ای مورد بررسی قرار داده و به شناسایی کلیه فعالیت ها در این زمینه اقدام کرده است. در نهایت با استفاده از روش های انجام ارزیابی محیط زیست، به معرفی اثرات مستقیم و غیر مستقیم، کوتاه مدت و دراز مدت پرداخته و راهکارهایی برای حداقل آثار سوء و حداکثر آثار مطلوب پیشنهاد شده است. فروغی ابری ودیگران (1388) در مقاله ای تحت عنوان "کاربرد روش ماتریس ارزیابی اثرات سریع (RIAM) برای ارزیابی اثرات زیست محیطی شهرک های گردشگری حاشیه زاینده رود، مطالعه موردی: شهرک گردشگری سامان" به بررسی در دو فاز ساختمانی و بهره برداری و اثرات بر محیط های چهارگانه فیزیکی _ شیمیایی، بیولوژیکی _ اکولوژیکی، اجتماعی _ فرهنگی و اقتصادی _ فنی پرداخته اند. نتایج به دست آمده نشان داد که بر روی تمامی اجزاء محیط، اثرات منفی فعالیت های فاز ساختمانی و بهره برداری وجود دارد و تنها آثار مثبت پروژه بر محیط اقتصادی – فنی و تا اندازه ای در محیط اجتماعی – فرهنگی دیده می شود. پژوهش حاصل بیان می کند که ارزیابی پروژه های گردشگری به وسیله روش RIAMمی تواند امکان ارزیابی مجدد، سریع و شفاف تغییرات مهم و مقایسه گزینه های مختلف را فراهم نمایند.Ying-Ming Wongو دیگران((2006 در مقاله ای تحت عنوان " ارزیابی اثرات زیست محیطی با استفاده از رویکرد استدلال مدرکی" عنوان می کنند که مشکلات ارزیابی اثرات زیست محیطی که اغلب توسط تعداد زیادی از شناسایی عوامل کیفی در طبیعت هستند، تنها می تواند بر اساس قضاوت انسان مورد ارزیابی قرار گیرد و شامل پاره ای از ابهامات است که باید الگو برداری شده و با روش ها و مدل های EIA مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. در این مقاله، رویکردی با استدلال مدرکی (EvidentialReasoning) برای انجام تجزیه و تحلیل EIA صورت گرفته و مجموعه ای از ارزیابی اثرات و عواقب اثرات زیست محیطی در ناسازگاری با محیط را مشخص می کند. این رویکرد تحلیل جدیدی را برای تصمیم گیری موقعیت هایی فراهم می کند که دارای طرحی صریح و روشن بوده و نیاز به بهینه سازی در مسائل آن وجود دارد. نسخه های اصلاح شده آن برای نشان دادن روند جزئیات اجرای برنامه های کاربردی بالقوه درEIA بررسی می شوند. (2005)Ali el-Naqa در مقاله ای تحت عنوان "ارزیابی اثرات زیست محیطی با استفاده از ماتریس ارزیابی اثرات سریع (RIAM) برای دفن زباله در الرصیفه اردن" به بررسی مشکلات دفن زباله در این منطقه مانند آلودگی هوا، آلودگی آب های زیرزمینی و بهداشت عمومی می پردازد و سه گزینه برای از بین بردن این اثرات مطرح می کند: ارتقاء دفن موجود، ساخت یک نیروگاه بیوگاز و جابجایی آن. تجزیه و تحلیل آن با استفاده از روش ماتریس ارزیابی اثرات سریع نشان داد که جابجایی برای دفن زباله با طرح جامع مدیریت
می تواند حداقل اثرات منفی زیست محیطی در مجاورت آن را داشته باشد. و دیگران(2005) در مقاله ای تحت عنوان " RIAM، ابزاری تحلیلی در اولویت بندی مشکلات مدیریتی منابع آب در کشور غنا" بیان می کنند که افزایش جمعیت در غنا با کاهش میزان بارندگی در قسمت های زیادی از کشور به طور جدی در تضاد قرار دارد,
(Opoku Ankomah&Amisigo1998)(Gyau-Boakey&Tumblto,2000) و استفاده از روش RIAM به
شکل کاملاً موفقی برای اولویت بندی مشکلات مدیریت منابع آب و بیشترین توجه به آن بیان شده است. این لیست اولویت بندی به عنوان تعمیم انعکاس واقعی از وضعیت موجود و ارائه آن نزد صاحب نظران و
آژانس های درگیر با موضوع پذیرفته شده است. این مطالعه نشان داد که روش RIAM می تواند به راحتی در کشورهایی مثل غنا به عنوان یک ابزار بسیار مفید برای اولویت بندی مسائلی مثل آنچه که در این مقاله به آن پرداخته شده است، قرار گیرد.
منطقه مورد مطالعه
منطقه ساحلی چاف تا چمخاله از مجموعه شهر ساحلی چاف و چمخاله می باشد که از توابع شهرستان لنگرود به شمار می رود. این منطقه به عنوان یک منطقه توریست پذیربه طول تقریباً5 کیلومتر در جهت شمالی- جنوبی و موازی با ساحل دریای خزر قرار دارد.
منطقه چاف در 50 درجه و 13 دقیقه طول جغرافیایی (طول شرقی) و 37 درجه و 16 دقیقه عرض جغرافیایی (عرض شمالی) و منطقه چمخاله در 50 درجه و 15 دقیقه طول جغرافیایی (طول شرقی) و 37 درجه و 13 دقیقه عرض جغرافیایی (عرض شمالی) واقع شده اند
شکل شماره -1 نقشه محدوده مورد مطالعه
داده ها و روش مطالعه
ارزیابی اثرات زیست محیطی، روش انعطاف پذیری است و می تواند از نظر تحلیل و ابعاد بسیار متنوع باشد. روش ماتریس ارزیابی اثرات سریع (Rapid Impact Assessment Matrix) RIAM روشی رتبه بندی با استفاده از ماتریس است که برای مشخص کردن آثار اجرای پروژه به صورت کمّی استفاده می شود و یک رکورد شفاف و دائم از قضاوت ساخته شده ذهنی را فراهم می کند. این روش طرح ها و گزینه های در حال توسعه را می تواند به سرعت ارزیابی کند (Pastakia& Jensen,1998) و قادر به نشان دادن ارتباط رده های بالای اثرات می باشد. بنابراین، سیر تکامل گزارشات در طول زمان قابل ارزیابی مجدد خواهند بود و ارزش مورد استفاده در RIAM می تواند با توجه به وضعیت موجود، باعث تغییر و افزایش کاربرد پتانسیل آن شود.(Markku و دیگران(2010
