بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بررسی اثرات زیست محیطی به روش ماتریس ارزیابی سریع (مطالعه موردی:بندر امیر آباد مازندران)
چکیده
طرح های احداث و بهره برداری بنادر از جمله پروژه هایی می باشند که نیاز به استفاده از فنون ارزیابی اثرات محیط زیستی جهت اطمینان یافتن از اجرای مناسب و صحیح آنها دارند. اهداف ما از ارزیابی اثرات زیست محیطی فعالیت های موجود در بندر امیرآباد، تلاش در جهت محو و ترمیم خسارات وارده بر محیط زیست، شناخت مسائل و مشکلات زیان بار زیست محیطی که احتمال وقوع آنها وجود دارد، پیش بینی بروز اثرات زیست محیطی مهم و پایدار، استفاده از نظرات مجریان و دست اندرکاران بخش بنادر کشور در فرآیند تصمیم گیری، بررسی جوانب زیست محیطی و اثرات و پیامدهای مثبت و منفی مجتمع امیرآباد بر اجزا مختلف محیط زیست (آب، خاک، هوا، صوت، گیاهان و جانوران) و اقتصاد واجتماع و ارائه روشها و راهکارهای مدیریتی و راهنمای کاربردی هماهنگ در این حوزه می باشد.
روش مورد استفاده در انجام این پژوهش، کتابخانه ای و میدانی می باشد که جهت آنالیز اثرات از روش ارزیابی سریع اثرات زیست محیطی(ماتریس پاستاکیا) ،استفاده گردیده است که طی آن آثارزیست محیطی ناشی از احداث و بهره برداری از بندر امیرآباد مورد ارزیابی قرار گرفت.
طبق نتایج حاصل از ماتریس پاستاکیا، فعالیت های بندر در مرحله ساختمانی شامل 4 اثر مثبت و 18 اثر منفی بوده و در مرحله بهره برداری نیز فعالیت های بندر امیرآباد دارای 11 اثر مثبت و21 اثر منفی می باشد. از آنجا که بندر امیرآباد مازندران در مرحله بهره برداری قرار دارد لذا اثرات مثبت فعالیتهای بندر در مقیاس ملی قابل بررسی بوده و ارزش زیادی دارند اما جهت تقلیل و از بین بردن اثرات منفی موجود که طبق نتایج بدست آمده شامل 9 اثر و تغییر منفی ناچیز، 2 اثر و تغییر منفی، 4 اثر و تغییر منفی متوسط و 6 اثر و تغییر منفی مشخص می باشد و همچنین قرار گرفتن این اثرات منفی در دامنه اثرات مثبت، تمهیدات و راهکارهای مدیریتی و اقدامات اصلاحی ارائه گردیده که در نهایت انجام فعالیت های بندر به شرط اجرای طرح های بهسازی برای پارامترهای محیط فیزیکی- شیمیایی، بیولوژیکی- اکولوژیکی، اجتماعی-فرهنگی واقتصادی-فنی درفاز بهره برداری بلامانع می باشد.
واژگان کلیدی :
ارزیابی اثرات زیست محیطی، روش پاستاکیا، پیامدهای مثبت و منفی، بندر امیرآباد مازندران
-1مقدمه
فعالیت های مختلف اقتصادی، صنعتی و به کارگیری تکنولوژی های پیشرفته همراه با رشد فزاینده جمعیت ، موجب به هم خوردن تعادل محیط زیست گردیده است. ارزیابی آثار توسعه بر محیط زیست تکنیک مهمی است برای اطمینان یافتن از این که اثرات احتمالی پروژه های توسعه در محیط زیست کاملا مورد شناسایی و محاسبه قرار گرفته اند .(1) با علم به این که ناگزیر به ایجاد تغییرات در محیط طبیعی خود هستیم، موظف به انتخاب متبحرانه توسعه هایی نیز هستیم که متناسب با توان فعلی و آتی محیط باشد . همچنین در فرآیند برنامه ریزی و مدیریت سرزمین برای توسعه پایدار، پس از ارزیابی توان اکولوژیکی، نیاز به ارزیابی اثرات توسعه بر محیط زیست می باشیم .(2)
طرح ها و پروژه های بنادر ازجمله پروژه هایی می باشند که نیاز به استفاده از فنون ارزیابی اثرات محیط زیستی جهت اطمینان یافتن از اجرای مناسب و صحیح آنها دارند. ارزیابی اثرات محیط زیستی اقدام به شناسایی و ارزیابی سیستماتیک پیامدها و اثرات پروژه ها، برنامه ها و طرح ها براجزای فیزیکی، بیولوژیکی و فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی محیط زیست می نماید .(3)
EIA یک ابزار مدیریت زیست محیطی است که با هدف شناسایی مشکلات زیست محیطی و بدست آوردن راه حل برای آن مشکل و به حداقل رساندن آن می باشد. این مشکلات دارای سطوح مورد پذیرش می باشند و EIA همچنین می تواند برای مدیریت کردن طرح های زیست محیطی مورد استفاده قرار گیرد که شامل برنامه های پایش می باشد(.(4 ارزیابی اثرات زیست محیطی بعنوان یک دستورالعمل ملی و بین المللی برای ثبت جدید پروژه ها مورد نیاز می باشد.
برای انجام یک EIA با ارزش می بایست ارزیابی با جنبه های مرتبط با پروژه در مراحل اولیه طرح همخوانی داشته و هماهنگ باشد(.(5
در این تحقیق اثرات محیط زیستی ناشی از احداث و بهره برداری از بندر امیرآباد مازندران به روش ماتریس سریع مورد ارزیابی قرار گرفته است.
روش ماتریس سریع یک روش نوین برای ارزیابی اثرات محیط زیستی محسوب می شود که درکشورهایی مانند دانمارک، مالزی و نپال در پروژه های مختلف استفاده شده است. یافته های آنها موید آن است که استفاده از روش ماتریس سریع برای ارزیابی اثرات محیط زیستی پروژه ها، به عنوان یک روش مقرون به صرفه و سریع جهت کمی نمودن اثرات ناشی از اجرای پروژه، قابل قبول می باشد .(6)
روش ارزیابی سریع اثرات اساسا روشی مقدماتی و مورد استفاده برای مسائل مدیریتی منابع آب بوده که برای ارزیابی اثرات زیست محیطی مورد استفاده قرار گرفته است. ماتریس ارزیابی سریع اثرات (RIAM) برای مقایسه آبشن ها یا گزینه ها مورد استفاده قرار می گیرد و این روش برای توسعه کلی و تولید مناسب و مضاعف جهت مقایسه و شناسایی اثرات عمده و گزینه های مختلف در پروژه ها می باشد(.(7این روش نشان
دهنده سیستمی از پایش بین ماتریسی است که در آن موضوع مورد قضاوت ما به صورت کمی ثبت گردیده و سپس هر دو مورد ارزیابی اثرات و ثبت داده ها را که به عنوان یک پیش فرض یا پیش داوری درمورد آینده است نشان می دهد و این سیستم زمانی ایده آل است که یک تیم منظم چند بعدی در دسترس باشند .(8)
در سال های اخیر در ارتباط با توسعه بنادر در مناطق مستعد شمال کشور نیز همچون بخش جنوبی کشور توجه خاص مبذول گردیده است. از دیگر سو بنادر نقش مهمی نیز در برقراری ارتباط تجاری میان کشورهای شمال و جنوب و به تبع آن فراهم نمودن امکان صادرات و کالاهای تجاری و تولیدات صنعتی از کشورهای اروپائی با کشورهای آسیایی و شبه جزیره هند ایفا می نمایند. بنابراین احداث و بهره برداری از منطقه ویژه اقتصادی یا بندر آزاد امیرآباد، در اراضی ساحلی بخش شرقی شهرستان بهشهر ، که نقش مهمی در برقراری این ارتباط بصورت مستمر بر عهده داشته و به لحاظ تأًثیر مثبتی که از این طریق بر توسعه اقتصاد کشور، استان و منطقه ، بر جای می گذارد، ، به عنوان یک نیاز اساسی در برنامه های توسعه اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی کشور و در سیاست های کلان اقتصادی کشور ، حائز اهمیت ویژه ای بوده و از جمله مهمترین ضروریات این برنامه محسوب می گردد و به همین جهت نیز توسعه فعالیتهای این بندر در سیاست های کلی
مملکت از جایگاه بالایی برخورداربوده ودر همین راستا نیز، بویژه از سالهای اخیر بندر امیرآباد نیز با نام منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد/ خزری به جمع دیگر بنادر آزاد کشور موجود در کشور مانند چابهار و...
اضافه شده است.
براساس تقسیم بندیهای موجود بین المللی، بنادر با توجه به اهداف و ظرفیت، نوع کاربری و تعداد و ظرفیت کشتی هایی که به آنها تردد می نمایند، درسه گروه عمده شامل، بنادر تجاری، مسافری، شیلاتی یاماهیگیری طبقه بندی می شوند که بندر امیرآباد جزو بنادر چند منظوره طبقه بندی گردیده یعنی همه گروههای موجود در این طبقه بندی را در خود جای داده است.
بر اساس پیشبینی بعمل آمده بندر امیرآباد بعنوان یکی از پایانههای ترانزیتی ایران عمل خواهد کرد. در سناریوی پیشنهادی طرح جامع، برای بندر امیرآباد در پایان برنامه پنج ساله چهارم 1388 حدود 7 میلیون تن تخلیه و بارگیری 8/1) درصد از کل کشور) در نظر گرفته شده است که تا پایان سال 1394 به 12 میلیون تن 8/4) درصد از کل کشور) خواهد رسید که رتبه اول را به لحاظ ترانزیت کالا در بنادر شمال ایران به خود اختصاص خواهد داد. نمودار 1 سهم عملکرد بندر امیرآباد را در مقایسه با سایر بنادر کشور در آینده نشان میدهد.
نمودار شماره : 1 سهم عملکرد بندر امیرآباد در مقایسه با مجموع عملکرد بنادر بازرگانی در سالهای 88-94
هم اکنون منطقه ویژه اقتصادی امیرآباد ضمن اتصال به بنادر شهید رجایی و امام خمینی (ره) در جنوب کشور از طریق شبکه راه آهن سراسری، آماده جابجایی کالاهای ترانزیت از این مجتمع بندری به مقاصد مختلف در سواحل شمالی خلیج فارس می باشد.
-2مواد و روش ها
از لحاظ جایگاه استقرار و موقعیت، اراضی تحت پوشش بندر امیرآباد در حدود 25 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان بهشهر و بین طولهای جغرافیایی 52 درجه و 33 دقیقه و 39 ثانیه تا 52 درجه و 38 دقیقه و 6 ثانیه و عرض جغرافیایی 36 درجه و 2 دقیقه و 31 ثانیه تا 36 درجه و 8 دقیقه و 16 ثانیه و با ارتفاع -21 متر از سطح دریا قرار دارد. از نظر تقسیمات سیاسی، محدوده مطالعاتی مورد بحث در محدوده شهرستان بهشهر و در نزدیکی پناهگاه حیات وحش میانکاله قرار گرفته که دارای شکل هندسی خطی و کشیده در امتداد غرب به شرق می باشد . مساحت زمین مورد نظر جهت انجام فعالیتهای بهره برداری از این بندر، در حال حاضر برابر 1000 هکتار استکه تماماً در تملک بندر امیرآباد قرار دارد.
نقشه شماره :1 موقعیت منطقه مطالعاتی و مناطق چهارگانه بر روی نقشه ایران
روش مورد استفاده برای جمع آوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه ای و میدانی و در نهایت جهت آنالیز اثرات از روش ارزیابی سریع اثرات زیست محیطی(ماتریس پاستاکیا) استفاده شده است.
در روش کتابخانه ای، بررسی های مقدماتی و انجام مطالعات مختلف درخصوص نحوه ارزیابی اثرات بنادر صورت گرفته و همچنین از نظرات کارشناسان، کتب، نشریات و اینترنت و گزارشات، پایان نامه ها و داده های اطلاعاتی استفاده گردیده است.
در روش میدانی نیز نسبت به بازدید محلی و منطقه ای و کسب اطلاعات از موقعیت زمین از قبیل محدوده، همسایگی، وسعت، منظر و تأسیسات موجود در زمین، عوارض طبیعی مشهود، آثار زیست محیطی، جمعآوری اطلاعات مربوط به امکانات منطقه اقدام گردیده است.
پس از اینکه فعالیتهای مجتمع بندر امیرآباد شناسایی شد آنگاه اثرات و مخاطرات زیست محیطی حاصل از فعالیتهای بندر با استفاده از متد ماتریس ارزیابی سریع در مرحله بهره برداری ارزیابی می گردد. EIA یا ارزیابی اثرات زیست محیطی حاصل یا بازده ماتریس ارزیابی اثرات سریع است.(9و.(7
مفهوم ماتریس سریع توسط پاستاکیا درسال 1998 تدوین شده است . این روش براساس یک تعریف استاندارد از معیارهای مهم ارزیابی قرار دارد(.(10در این روش، عناصر محیط زیستی در یکی از چهار دسته فیزیکی- شیمیایی، بیولوژیکی- اکولوژیکی ، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی – عملیاتی قرار می گیرند(.(7 روش RIAM برای پایش اثرات از اجزای زیست محیطی بوده که در مقابل معیارهای از پیش تعریف شده قرار می گیرد و باعث انتقال پایش به رنج تشریحی از اعداد مثبت و منفی از اثرات می باشد. در این روش هر کدام از اجزای زیست محیطی موجود در مقابل معیارها و ارزشها در ماتریس ثبت می گردد.
استفده از روش RIAM برای نمایش هر کدام از اجزاء جداگانه می باشد .(7)
پس از انجام ارزیابی براساس معیارهای یاد شده و محاسبات ساده ریاضی مورد نیاز، دامنه اثرات از مفید و مثبت زیاد تا منفی زیاد، مشخص می شود و در نهایت یا استفاده از جداول و نمودارهای مربوط به اجزای محیط و اثرات پیش بینی شده، مقایسه بین گزینه های مختلف پیشنهادی صورت می پذیرد.
معیارهای مهم در ارزیابی از دو طبقه بندی برخوردار می باشند :
الف) معیارهایی که از نظر اهمیت، مهم محسوب می شوند و می توانند از نمره یا امتیاز برخوردار شوند.
ب) معیارهایی که ارزش وضعیت و یا شرایط را آشکار می سازند اما به طور مستقل نمره دهی را تحت الشعاع قرار نمی دهند.
رابطه یا فرمول قابل کاربری، نمره ها را برای اجزای مستقل تعریف شده معرفی می نماید. فرآیندی که در روش ارزیابی اثرات مورد استفاده قرار می گیرد در رابطه زیر خلاصه شده است:
در رابطه فوق هر یک از معیارها به شرح زیر انتخاب می گردند :
در یک فاصله، معیارهای ارزیابی که در روش RIAM استفاده شده شامل -1 اهمیت اثر((A1، -2 دامنه اثر (A2)، -3 مدت اثر((B1، -4 سازگاری اثر((B2، -5 تجمعی بودن اثر((B3 می باشد.
در جدول سیستم نمره دهی، به تفکیک برای هر یک از معیارها، نمره ارائه می شود و مشخصات هر نمره نیز بیان می گردد و ارزش های هر یک از نمرات با استفاده از رابطه فوق در جدولی ارزیابی می شود. در این جدول شاخص های دامنه نمرات مشخص گردیده است. با استفاده از ماتریس، اجزای محیط زیست نیز در چهار طبقه با نمادهای زیر تعیین می شوند :
فیزیکی- شیمیایی : PC بیولوژیکی- اکولوژیکی : BE اجتماعی- فرهنگی : SC اقتصادی- فنی : EO
یکی از امتیازات روش ماتریس سریع پاستاکیا زمان کم مورد نیاز برای انجام این روش می باشد. همچنین ارائه نتایج به صورت گرافیکی امکان مقایسه راحت تر گزینه ها را از این طریق میسر می سازد که این امر یکی دیگر از نقاط قوت روش پاستاکیا می باشد.
همانطور که اشاره شد ابتدا فعالیت های پروژه انتخاب می گردند که انتخاب فعالیت های مهم منشأ آثار و عوامل تاثیرپذیر مبتنی بر دید کارشناس است، سپس اثرات فعالیتهای پروژه بر اجرای محیط های فیزیکی-شیمیایی، بیولوژیکی- اکولوژیکی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی- فنی مورد ارزیابی قرار گرفته و معیار ارزیابی نیز اهمیت اثر، دامنه اثر، مدت اثر، برگشت پذیری و تجمعی بودن اثر می باشد. پس از انجام ارزیابی
براساس معیارهای یاد شده و محاسبات ساده ریاضی مورد نیاز، دامنه اثرات از مفید و مثبت زیاد تا منفی زیاد، مشخص می شود و در نهایت با استفاده از جداول و نمودارهای مربوط به اجزای محیط و اثرات پیش بینی شده، مقایسه بین گزینه های مختلف پیشنهادی صورت می پذیرد.
نتایج:
فعالیت های طرح جامع بندر امیرآباد بطورکلی شامل فعالیت های بندر در مرحله ساختمانی ودوره بهره برداری می باشد که قبل از ارائه و انجام این فعالیت ها ابتدا لازم است تا پارامترهای محیط زیست منطقه(جدول شماره (1 مورد شناسایی قرار بگیرد.
در این قسمت ارزیابی اثرات محیط زیستی فعالیت های بندر امیرآباد مازندران بر پارامترهای محیطی تحت تاثیر در منطقه به روش ماتریس ارزیابی سریع پاستاکیا صورت می پذیرد:
2 -1اثر فعالیت های بندر امیرآباد بر عوامل محیطی در مرحله ساختمانی
