بخشی از مقاله
گياه شناسي خيار
خیار گیاه بومی هندوستان است و از آنجا به نقاط دیگر جهان راه یافته است . حدود بیست قرن قبل از میلاد مسیح مصریان قدیم از آن استفاده می کرده اند .
ایالت فلوریدا مهمترین تولید کننده خیار در آمریکا است و حدود یک سو م خیار کل آمریکا را تولید می کند
خیار گیاهی است علفی و یکساله دارای ساقه خزنده وپوشیده از خارهای نازک و خشن است . برگهای آن بزرگ و دارای زاویه و دندانه دار است . گلهای آن زرد رنگ که به دو صورت نر و ماده روی یک پایه قرار دارند میوه آن سبز رنگ و بسته به نوع و نژادهای مختلف ممکن است کوچک و یا دراز باشد .
نام علمي : خيار با نام علمي Cucumis sativus از خانواده كدوئيان مي باشد.
تاريخچه محصول :
به احتمال قوي خيار بومي آسيا و افريقاست و هزاران سال كاشت مي گرديده است شواهد موجود نشان مي دهد كه كاشت خيار در قسمت غربي آسيا در سه هزار سال پيش انجام ميگرفته است. دكاندول عقيده دارد كه خيار بومي آسياست و شايد هندوستان مركز اولي آن باشد ولي بطور كلي عقيده بر اين است كه مركز آن جنوب آسيا باشد. در هندوستان حداقل سه هزار سال كاشت مي گرديده و روميها و يونانيان قديم نيز از آن استفاده مي نموده اند.
بنابر نظر دكاندول مركز اولي خيار هندوستان است، دليل اين موضوع كشف گياهي خيار مانند به اســم Royle Cucmis hard wickii در دامــنه-هاي كــوههاي هــيمالياست. از چــند نــظر گــونه C.hard wickii شبيه خيار است با اين تفاوت كه پوست ميوه صاف است و گوشت آن بــسيار تلخ. بنابر اظهار دكاندول و نظريه گياه شناس مشهور انگليسي سرژوزف هوكر كه نمونه هاي اين خيار وحشي را در دامنة هيماليا جمع نمود مي توان گفت كه در حقيقت اين گونة وحشي در حوزه تغييرات ارثي و آميزشي خيار اهلي بوده و جزئي از آن است و تا بحال شواهدي كه عكس اين ادعا را ثابت كند به دست نيامده است.
دكاندول معتقد است كه خيار حداقل بمدت سه هزار سال در هندوستان كشت مي شده است از هندوستان خيار به چين برده شد و شايد هم زودتر از رفتن به چين خيار وارد روم و يونان قديم گرديده است .بنابر اظهارات شارپ در زبان پهلوي كلمه خيار وجود دارد. در كتيبه هاي ميخي ذكري ازخيار نيست¬ولي بطور مسلم خيار در ايران حداقل 1000 سال پيش از ميلاد وجود داشته است.
بررسي وضعيت توليد درجهان :
طبق آمار فائو سطح زير كشت جهاني اين محصول در سال 2005، 2488600 هكتار با عملكرد متوسط 7/16 تن درهكتار و توليد 41743840 تن مي باشد كه بالاترين توليد متعلق به كشور چين با 26559600 تن ( 5/63% ) بوده كه از سطحي معادل 1553100 هكتار بدست مي آيد متوسط¬عملكرد اين كشور 1/17 تن ميباشد. ايران باتوليد 1400000 تن حدود 3/3% از توليد را در اختيار داشته كه از سطحي معادل 80000 هكتار بدست مي آيد .
اقليم :
خيار در مقابل سرما حساس و طالب گرما ست. چنانچه دماي شب پائين¬تر ازc0 5 باشد ميوه ها بحد كافي تشكيل نمي شوند و يا اينكه اختلالات فيزيولوژيكي در آنها ظاهر مي گردد.
دماي بالا براي جوانه زني، مرحله رويشي و مراحله زايشي لازم است حداقل دما براي جوانه زدن بذر خيار c0 12 و براي رشد و نمو بالاي c0 10 است گلها ابتدا در دماي c0 15 به بالا و گرده ها در دماي c0 17 به بالا باز مي شوند عمل لقاح در دماي 26 تا 29 درجه سانتي گراد انجام مي گيرد.
بررسي وضعيت توليد درايران :
سطح زير كشت: طبق آخرين آمارنامه منتشره در سال 83، سطح زير كشت خيار در ايران 78197 هكتار و بيشترين سطح زير كشت متعلق به منطقه جيرفت و كهنوج بوده كه در سطحي حدود 15000 هكتار كاشته مي شود كه حدود 20% از سطح كل كشور را شامل مي شود. ايران حدود 2/3 از سطح زير كشت جهان را بخود اختصاص داده است.
عملكرد:
متوسط عملكرد خيار در ايران 22 تني و بيشترين عملكرد مربوط به استان كهكيلويه و بوير احمد بميران 5/35 تن مي باشد.
توليد :
كل توليد خيار در كشور 1715024 تن و استانهاي مهم توليدكننده منطقه جيرفت و كهنوج، لرستان ، خوزستان وايلام مي باشند منطقه جيرفت و كهنوج 26% از توليد كشور را در اختيار دارد.
ارقام زراعي:
ارقام كشت شده در ايران عبارتند از: هيبريد سوپرميراكس،757 و سوپردومينوس داما، سوپر هيدارس، ارلي گرين ديوومين گرنيديو، وايت مكتي دومينوس، خيارهاي هيبريد و گلخانه اي ( دومينوتن جي آرسي، جي آراچ، پريموكا 9811، كا 8756 ميني بار، كا 9825 و فرسكو.)
مكانيزاسيون :
كاشت، داشت و برداشت خيار در ايران بصورت سنتي بوده و در برخي مناطق براي زودرس نمودن محصول و افزايش درآمد اقدام به زير كشت نمودن آن در زير پلاستيك نموده و تاريخ كاشت را حدود يك تا يك و نيم ماه جلو مي كشند و محصول زودرس به بازار عرضه مي دارند.
آفات و بيماريها:
آفات و بيماريهاي مهم خيار عبارتند از :
سفيدك دروغي Pseudoperonospora cubensis
لكه زاويه اي Pseudomonas syringae pv. Lachrymans
بوته ميري Phytophthora drechsleri Pythium aphanidermatum
سفيدك سطحي Phytophthora capsic
آفات مهم :
ـ تريپس
ـ كنه تار عنكبوتي
ـ شته
مسائل بازرگاني :
طيق آخرين آمار منتشره توسط دفتر آمار و خدمات ماشيني در سال 82، 26467 تن از اين محصول بصورتهاي مختلف از كشور صادر شده كه عمده كشورهاي مقصد، آذربايجان، ارمنستان، افغانستان، سوئد، كويت و هلند ميباشند ارزش ريالي محصولات صادره شده 72533303490 ريال معادل 9158253 دلار بوده است.
صنايع فرآوري:
صنايع فرآوري آن عمدتاً بصورت خيار شور و تا اندازه اي بصورت خيار ترشي درآمده و قسمت مهمي از صادرات نيز بصورت فرآوري شده مي باشد.
عرضه سرانه : با توجه به توليد حدود 1700000 تن با كسر ميزان 26000 تن صادرات و 10% ضايعات و با در نظر گرفتن جمعيت 66000000 نفري، عرضه سرانه خيار در ايران 8/22 كيلوگرم برآورد مي شود
کاشت خيار در گلخانه
انتخاب زمان کشت
قبل از هر اقدامي در مورد کشت خيار ابتدا بهتر است اطلاعاتي از قبيل آمار هواشناسي منطقه نظرات و تجربيات مهندسين کشاورزي و کشاورزان با تجربه و مهمترين مورد قيمت اين محصول در بازار کسب کرده و آنگاه زمان کشت را انتخاب نماييد زيرا زمان کشت در بهره برداري محصول تاثير مستقيم داشته و باعث بالا رفتن روحيه کار و تلاش مي گردد. مثلا در مناطق جنوبي کشور زمان کشت از اوائل مهرماه شروع
مي شود و در خرداد ماه سال بعد برداشت محصول پايان مي يابد. و در مناطق شمالي و مرکزي کشور که در آذر ماه و دي ماه داراي هواي ابري و سرد مي باشند زمان کشت را به نحوي انتخاب مي کنند که اين زمان يا آخر فصل برداشت و يا آغاز کشت باشد . به طور کلي زمان هايي که شرايط جوي نامساعد است بايد از دوره کشت حذف گردد و اگر چنين کاري صورت نگيرد و زمانهاي نامساعد در ميان زمان برداشت قرار گيرد کشت با مشکلات عديده اي روبرو مي شود.
انتخاب بذر: بعد از انتخاب زمان کشت بايد بذر مناسب و خوبي انتخاب کنيم که بر اساس تقسيم بندي اقليم هاي مناسب صورت مي گيرد.مثلا براي مناطق جنوبي که زمان کشت از اوائل مهرماه شروع مي شود و تا آخر خرداد سال بعد مي توان برداشت محصول داشت و يا مناطق شمالي و مرکزي که کار کشت از اوائل دي ماه شروع مي شود بذرهاي تک گل پيشنهاد مي شود که داراي برگ هاي کوچک و مقاوم به سرما بوده و جهت دوره هاي طولاني مناسب مي باشد ولي در اقليم هاي که دو فصل کشت دارند بهتر است از واريته هاي
پرگل که محصول زيادي در زمان کوتاه دارنداستفاده گردد. شايان ذکر است که بسياري از کشاورزان بدون توجه به نوع واريته و زمان کشت آن و تنها به علت پر گل بودن آن اقدام به کشت در فصولي مي نمايند که مناسب حال آن بذر نيست در نتيجه با مشکلاتي مواجه مي شوند که براي آنها اندکي ناشناخته و غريب مي نمايد.کشاورزاني که آشنايي با خواص واريته هاي مختلف ندارند اشتباه عمده اي را مرتکب مي شوند و آن اين است که واريته هاي پر گلي را که براي فصول بهاره کشت نموده اند و محصول خوب و زيادي برداشت کرده اند
مجددا براي کشت پائيزه انتخاب مي کنند. با شروع فصل سرما و کوتاه شدن طول روز تعداد زيادي ميوه هاي کوچک در هر بوته مشاهده مي کنند که به علت ريز ماندن ميوه ها بر روي ساقه محصولي برداشت نمي کنند و با تصوراتي که دارند کود و سم را به گياه تحميل مي کنند در حالي که بذر هاي تک گل بوده و از آن ميوه کمتري مشاهده مي کنند اما محصول بيشتري برداشت مي شود.
نحوه کشت :
پس از انتخاب بذر بايد فکر نحوه کشت باشيم به طور کلي در مقابل ما دو راه براي کشت بذر قرار دارد. يکي کشت مستقيم و کشت به صورت خزانه که از اين دو راه به خاطر صرفه جويي در استفاده از امکانات گلخانه اي و مراقبت بيشتر و بهتر تا جوانه زدن? بهتر است از کشت در خزانه بهره گيري کرد. براي کشت مستقيم زمين بايد رطوبت کافي داشته و به اصطلاح گاورو باشد و بهتر است زير و روي بذر به مقدار مورد نياز بيته موس ريخته شود.
بهترين خاک براي کشت در گلدانهاي نشاء ماده اي طبيعي به نام بيته موس مي باشد که در بازار انواع خارجي و ايراني آن يافت مي شود.اگر محل قرار گرفتن سيني نشاء داراي درجه سانتي گراد مناسب باشد و نور و رطوبت کافي وجود داشته باشد چنانچه شرايط مناسب نبوده و عوامل نور و گرما و رطوبت به صورت دلخواه نباشد اولا در زمان جوانه زني تاخير ايجاد مي شود و ثانيا در جريان رشد گياه نيز اختلالاتي پديدار خواهد شد. توصيه مي شود اين نوع بذرها را به علت گراني آنها ?? ساعت قبل از کاشت در زمين و يا گلدان در يک پارچه نخي و يا پنبه اي در دماي ?? درجه سانتي گراد نگهداري کرد. بايد دقت کرد قبل از اين کار بذرها ابتدا در آب ولرم خيسانده شوند از طرفي بايد مراقبت هاي لازم را به عمل آورد تا گياه جوان بدون آفت و بيماري به زمين منتقل شود.
انتقال نشاء به زمين اصلي:
وقتي بذرها سبز شدند و رشد کافي نمودند بايد آنها را به زمين گلخانه منتقل کنيم.بدين منظور حفره هايي که با فاصله معين و بر اساس تراکم بوته در متر مربع محاسبه شده است بر روي بسترها تعبيه مي کنيم که دقيقا به اندازه حجم خاک گلدانهاي سيني نشاءمي باشد. آنگاه با احتياط کامل نشاء را همراه با خاک گلدان از گلدانها جدا کرده و در حفره ها قرار مي دهيم.در اينجا بايد مراقب باشيم تا به ريشه ها آسيبي وارد نيايد. بعد از انتقال نشاء به زمين آبياري را شروع مي کنيم . به ياد داشته باشيم مدت قرار گرفتن نشاء در گلدان نبايد از حد معمول تجاوز کند زيرا در اين صورت است که ريشه به علت حجم کم خاک دچار مشکل شده و از رشد طبيعي باز مي ماند.
ترکیبات شیمیایی
خیار دارای ساپونین و آنزیم های مختلفی مانند پروتئولی تیک و غیره و ویتامین ها و مواد معدنی مختلف می باشد .
