بخشی از مقاله
چکیده
براي تعیین وراثتپذیري و بررسی نحوه عمل ژن و درجه غالبیت ژنها در برخی از صفات مهم زراعی و کیفی خیار از هفت ژنوتیپ والدي و 21هیبریدحاصل از تلاقی والدین به روش هیمن و جینکز استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان دهنده معنیدار بودن صفات طول میوه، قطر میوه ،طول به قطر، سفتی بافت میوه، سفتی گوشت میوه، قطر حفره بذري، طول دم میوه و درصد خاکستر بود.
نتایج حاصل از آزمون اعتبار هیمن و جینکز نشان داد که تنها صفات سفتی گوشت میوه، طول دم میوه و درصد خاکستر شیب خط رگرسیون تفاوت معنیداري با 1 نداشت که حاکی از این موضوع است که فرضیات هیمن و جینکز صادق است.
نتایج بررسی نشان داد اثر فوق غالبیت نقش اصلی در کنترل صفات سفتی گوشت میوه، طول دم میوه و درصد خاکستر دارد. میزان درجه غالبیت براي صفات سفتی گوشت میوه، طول دم میوه و درصد خاکستر به ترتیب برابر 1/171، 1/692 و 2/708 میباشد. والد 34 براي این سه صفت داراي بیشترین ژنهاي غالب میباشد وراثتپذیري خصوصی سفتی گوشت میوه، طول دم میوهو درصد خاکستر به ترتیب 0/387، 0/385 و0/071میباشد.
مقدمه
خیار - Cucumis sativus L. - یکی از مهمترین محصولات بخش سبزیکاري میباشد که میزان تولید آن در کشور ما به دلیل مصرف زیاد آن به صورت یک میوه رومیزي بسیار بالا است بطوریکه ایران پس از چین و ترکیه در مکان سوم از لحاظ تولید قرار دارد . - Fao,2012 - با وجود تولید و مصرف بسیار زیاد این محصول در کشور متاسفانه در زمینه اصلاح و تولید بذور هیبرید اقدامات جدي صورت نگرفته و تمامی بذور هیبرید مورد نیاز کشور از سایر کشورها وارد میشوند.
اولین قدم اصلاحی یافتن والدین مناسب جهت انجام تلاقی و تولید هیبرید میباشد. یکی از مهمترین روشهاي تولید هیبرید استفاده از تلاقی دايالل است که توسط اسمیت 1919 بنا نهاده شد. که با استفاد از این روش میتوان قابلیت ترکیبپذیري عمومی و خصوصی والدین و نتاج حاصل از آنها و همچنین وراثتپذیري و هتروزیس را براي صفات مورد نظر محاسبه کرد.
مطالعات انجام شده بروي طول میوه خیار نشان داد که این صفت به صورت افزایشی و غیر افزایشی کنترل میشود نتایج بررسیهاي انجام شده برروي شکل میوه که ملاك اصلی شکل میوه خیار نسبت طول به قطر میباشد نشان داد که این صفت بهصورت افزایشی غیر افزایشی کنترل میشود .سفتی میوه خیار بصورت افزایشی کنترل میشود
بررسیهاي انجام شده توسط Kanobdee et al.1990 - ؛ الفتی و همکاران، - 1390 نشان داد که اندازه حفرهي بذري تحت تاثیر اثرات افزایشی و غیر افزایشی ژن کنترل میشود.
مواد و روشها
اولین گام در هر برنامه اصلاحی انتخاب والدین مناسب براي انجام تلاقی است براي این منظور در این مطالعه از هفت واریته مختلف که از لحاظ صفات مورد مطالعه با یکدیگر متفاوت بودند استفاده شد که شامل دو ژنوتیپ محلی با نامهاي اصفهان و تبریز و پنچ اکسیشن با نامهاي 89، 211، 34، 114 و 229 که از بانک ژن ملی گیاهی ایران واقع در مؤسسه تحقیقات و اصلاح و تهیه نهال بذر کرج تهیه شد. هفت ژنوتیپ والدي به صورت دايالل با هم تلاقی داده شدند. سپس ژنوتیپهاي والدي و F121 حاصل از تلاقی مستقیم در غالب طرح کاملأ تصادفی با دو تکرار کشت شد در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه تهران پردیس ابوریحان در تابستان .1393 گیاهان بصورت داربستی کشت شدند که فاصله بیین گیاهان در داخل ردیف cm 50 و فاصله آنها در بین ردیفها ١m بود. براي اندازهگیري صفات طول میوه - - L، قطر میوه - - D، طول به قطر - - L/D، سفتی میوه، سفتی گوشت میوه، قطر حفره بذري - - P، طول دم میوه و درصد خاکستر از هفت گیاه موجود در هر ردیف استفاده شد. براي برآورد وراثتپذیري عمومی و خصوصی، درجه غالبیت و نحوه کنترل صفات از روش هیمن وجینکز - - 1954 استفاده شده است.
نتایج و بحث
تجزیه واریانس ژنوتیپهاي والدي و ٢١F1 حاصل از تلاقی دايالل اختلاف معنیداري بین ژنوتیپها براي تمامی صفات مورد بررسی نشان داد. نتایج آزمون معتبر بودن فرضیات هیمن وجینکز نشان داد که شیب خط رگرسیون در صفات طول میوه، نسبت طول به قطر، سفتی بافت میوه و قطر حفرهبذري تفاوت معنیداري با صفر نداشت در نتیجه در این صفات فرضیات هیمن وجینکز مبنی بر آنکه هر مکانی ژنی داراي دو الل است، ژنها مستقلأ در والدین توزیع شدهاند و اثر متقابل غیر اللی وجود ندارد صدق نمیکند در مقابل در صفاتی نظیر قطر میوه، سفتی گوشت میوه، طول دم میوه و درصد خاکستر شیب خط رگرسیون تفاوت معنیداري با صفر داشت. از بین این چهار صفت، صفات سفتی گوشت میوه، طول دم میوه و درصد خاکستر شیب خط رگرسیون تفاوت معنیداري با 1 نداشت که حاکی از این موضوع است که فرضیات هیمن و جینکز در این صفات صادق میباشد.
سفتی گوشت: با توجه به نمودار 1- مشخص میشود که خط رگرسیون نمودار Wr را در قسمت منفی ولی نزدیکی مبداء مختصات قطع میکند قطع میکند که این نشان دهنده بزرگتر بودن واریانس غالبیت H1 نسبت به واریانس افزایشی D میباشد این بدان معنا است که این صفت به صورت فوق غالبیت کنترل میشود. میزان درجه غالبیت 1/171= بدست آمد که این خود نیز تاکیدي بر وجود اثر فوق غالبیت در کنترل این صفت میباشد.
با توجه به نمودار 1- والد 34 به مبدا مختصات نزدیکتر بود و در نتیجه داراي بیشترین ژنهاي غالب میباشد و والد 89 که در دورترین نقطه از مبداء مختصات قرار دارد داراي بیشترین ژنهاي مغلوب میباشد و سایر والدین که در بین این دو والد قرار دارند داري ژنهاي غالب و مغلوب میباشند. فراوانی ژنهاي غالب در این صفت کمتر از 0/5 است به دلیل این که حاصلضرب اللهاي غالب و مغلوب uv=0/206 است. میزان وراثتپذیري عمومی و خصوصی براي این صفت به ترتیب برابر با 0/611 و 0/387 بدست آمد که نشان دهنده این موضوع است این صفت به صورت افزایشی و غیرافزایشی کنترل میشود. نتایج مطالعات انجام شد برروي سفتی میوه خیار توسط - .Yoshioka et al.2010 ;Peterson - et al. 1978 نشان داد که این صفت توسط اثرات افزایشی کنترل میشود.
طول دم میوه: همانطور که در نمودار 2- مشاهده میشود ژنوتیپ والدي 89 داراي بیشترین ژنهاي مغلوب میباشد در حالی والدین 34 و تبریز داراي بیشترین ژن غالب و سایر ژنوتیپهاي والدي در اواسط خط رگرسیون بود که نشان دهنده این است که در این ژنوتیپها ژنهاي غالب و مغلوب تقریبأ یکسان است. فراوانی ژنهاي غالب در این صفت بیشتر از 0/5 است به دلیل این که حاصلضرب اللهاي غالب و مغلوب uv=0/261 است.
همانطور که در نمودار-2 مشاهد میشود که خط رگرسیون نمودار Wr را در قسمت منفی مبداء مختصات قطع میکند که این نشان دهنده بزرگتر بودن واریانس غالبیت H1 نسبت به واریانس افزایشی D میباشد که حکایت از وجود اثر فوق غالبیت در کنترل این صفت دارد. میزان درجه غالبیت 1/692= بدست آمد که این خود نیز تاکیدي بر وجود اثر فوق غالبیت در کنترل این صفت میباشد. میزان وراثتپذیري عمومی وخصوصی به ترتیب برابر0/771 و0/385 بدست آمد که نشان دهنده این موضوع است این صفت به صورت افزایشی و غیرافزایشی کنترل میشود.
درصد خاکستر: میزان واریانس افزایشی D و واریانس غالبیت H1 در این صفت به ترتیب برابر 0/005 و0/038بدست آمد همچنین میزان وراثتپذیري عمومی و خصوصی این صفت نیز به ترتیب برابر با 0/622 و0/071 بود که نشان دهند نقش بسیار ضعیف واریانس افزایشی در کنترل این صفت است. با توجه به نمودار-3 والد اصفهان و 89 داراي بیشترین اللهاي مغلوب میباشد و والد 34 و 229 داراي بیشترین الل غالب میباشند.
خط رگرسیون نمودار Wr را در قسمت پائین نمودار Wr قطع میکند که این نشان دهنده بزرگتر بودن واریانس غالبیت H1 نسبت به واریانس افزایشی D میباشد که حکایت از وجود اثر فوق غالبیت در کنترل این صفت دارد هچنین درجه غالبیت 2/708= بدست آمد که تاکیدي بر وجود فوق غالبیت در این صفت میباشد. حاصلضرب اللهاي غالب و مغلوب نیز براي صفت درصد خاکستر برابر است uv=0/218 که نشان دهنده این است که فراوانی اللغالب براي این صفت کمتر از 0/5 میباشد.میزان وراثتپذیري عمومی وخصوصی به ترتیب برابر 0/622 و 0/071بدست آمد که نشان دهنده این موضوع است که در کنترل این صفت اثرات غیرافزایشی نقش دارند و نقش اثرات افزایشی در کنترل این صفت ناچیزاست.
نمودار-1 سفتی گوشت میوه
نمودار-2 طول دم میوه
