بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
اثرات بانکداری الکترونیک بر پدیده پول شویی مطالعه موردی: اقتصاد ایران
چکیده
با رشد روزافزون معاملات تجارت الکترونیک در سطح جهان و نیاز تجارت به حضور بانک جهت نقل و انتقال منابع مالی، بانکداری الکترونیک به عنوان بخشی تفکیک ناپذیر از تجارت الکترونیک بوده و دارای نقشی اساسی در اجرای آن است. پیدایش و گسترش فناوری پول و بانکداری الکترونیک انجام بررسی های کارشناسانه و توجه به مسائل و خطرات مرتبط با آن از جمله پول شویی را ضروری ساخته است. تمامی عملیات مجرمانه یا غیر قانونی سودآور از قبیل اخاذی، قاچاق اسلحه و مواد مخدر در نهایت به پول شویی ختم می شود. پدیده پول شویی به مرور زمان رشد و تکامل یافته و هر روز در چهرههای جدیدی ظاهر شده است، به نحوی که ممکن است در طول زمان از لحاظ ماهیت تفاوت چندانی نکرده باشد، ولی از لحاظ نحوه ارتکاب دچار تحولاتی شده باشد که برای جامعه بسیار خطرناکتر از پیش جلوه کند. آنچه در اینجا مورد بررسی قرار میگیرد، چهره بسیار خطرناکتری از جرم پول شویی است . از آنجا که این جرم از مختصات بسیار پیچیده وبعضاً قدرتمندی برخوردار است تحقق هدف مبارزه با آن با مشکلات عدیدهای همراه است؛ به ویژه آنکه مرتکبین این گونه جرم همواره پیشرفتهترین و روزآمدترین فناوریها را به خدمت میگیرند تا علاوه بر تسهیل فعالیت مجرمانه خود، امکان رویارویی با مجریان قانون یا شکست از آنها را به حداقل برسانند. در این مقاله ، در قالب یک مدل اقتصادسنجی رابطهی بانکداری الکترونیک و تاثیر آن بر پدیدهی پول شویی در ایران با سه روش OLS، GLS و GMM تخمین زده شده و نتایج نشان می دهد اثر سه شاخص بانکداری الکترونیک(تعداد دستگاه های خودپرداز،کارت خوان ها و تعداد تراکنش های الکترونیک) اثر مثبت و معناداری بر شاخص پولشویی در کشور داشته اندل
واژگان کلیدی: بانکداری الکترونیک، پول شویی، دستگاه های خودپرداز، کارت خوان ها، تعداد تراکنش های الکترونیک.
طبقه بندی: JEL Classification: E44, E52, G21
-1مقدمه
توسعه شگفت انگیز فناوری اطلاعات و گسترش آن به بازارهای پولی و بانکی جهان، علاوه بر تسهیل امور مشتریان بانکها، روشهای جاری بانکداری را متحول و دگرگون ساخته است. با رشد روزافزون معاملات تجارت الکترونیک1 در سطح جهان و نیاز تجارت به حضور بانک ها جهت نقل و انتقال منابع مالی، بانکداری الکترونیک به عنوان بخشی تفکیک ناپذیر از تجارت الکترونیک، دارای نقشی اساسی در اجرای آن است. به جرأت می توان گفت، بدون بانکداری الکترونیک، تجارت الکترونیک نیز محقق نخواهد شد. سرعت توسعه صنعت انفورماتیک، باعث ایجاد تغییرات عمدهای در شکل پول و سیستمهای انتقال منابع در عرصه بانکداری گردیده و مفاهیم جدیدی را به عنوان پول الکترونیک و
انتقال الکترونیکی آن ارائه نموده است. این دو مفهوم ایجاد کننده نوع جدیدی از بانکداری، تحت عنوان "بانکداری الکترونیک" می باشند(صادقی عمروآبادی و همکاران،.(1391
با گسترش شبکه اینترنت و قابل دسترس بودن آن برای همگان، شیوه عرضه خدمات در بانکها متحول شده و این تحولات زمینه پدیدههایی مانند: بانکداری از طریق موبایل2 ، بانکداری اینترنتی3، بانکداری در فضای سایبر و ... را فراهم نموده است. به طورکلی می توان گفت، بانکداری الکترونیکی استفاده از فناوری های پیشرفته نرم افزاری و سخت افزاری مبتنی بر شبکه ومخابرات برای تبادل منابع و اطلاعات مالی به صورت الکترونیکی است که می تواند باعث حذف نیاز به حضور فیزیکی مشتری در شعب بانک ها شود(شهبازی،.(1388
پیدایش و گسترش فناوری پول و بانکداری الکترونیک انجام بررسی های کارشناسی و توجه به مسائل و خطرات مرتبط با آن از جمله پول شویی را ضروری ساخته است. تمامی عملیات مجرمانه یا غیر قانونی سودآور از قبیل اخاذی، قاچاق اسلحه و مواد مخدر در نهایت به پول شویی ختم می شود. این در حالی است که پدیده پول شویی به مرور زمان رشد و تکامل یافته و هر روز در چهرههای جدیدی ظاهر شده است، به نحوی که ممکن است در طول زمان از لحاظ ماهیت تفاوت چندانی نکرده باشد، ولی از لحاظ نحوه ارتکاب دچار تحولاتی شده باشد که برای جامعه بسیار خطرناکتر از پیش است(صادقی عمروآبادی و همکاران،.(1391
فناوری پول و بانکداری الکترونیک4 که چند سالی است پا به فضای تبادل اطلاعات5 گذاشته و به واقع جلوه بینالمللی پیدا کرده است، نسبت به پول و بانکداری فیزیکی از مزایایی برخوردار است که به جدّ دولت ها را بر آن داشته هرچه سریعترنسبت به جایگزینی آنها اقدام کنند. مضافاً این که، در توسعه و بهرهبرداری از فعالیتهای درآمدزا نظیر تجارت الکترونیک، از جنبه زیرساختی و زیربنایی برخوردار است و در حال حاضر کمتر کشوری حاضر است از منافع بیشمار اقتصادی فضای تبادل اطلاعات چشمپوشی کند.
از این رو، با توجه به اهمیت موضوع، در ادامه به ویژگیهای پول و بانکداری الکترونیک پرداخته میشود. سپس ارتباط بانکداری الکترونیک و پول شویی در قالب یک مدل اقتصادسنجی تخمین داده شده و در پایان نیز اقدامات موثر بر کنترل پول شویی در بانکداری الکترونیک بیان می شود.
-2 ادبیات و پیشینه تحقیق
.1-2 پول و بانکداری الکترونیک
بهطورکلی، در سالهای گذشته تحولات چشمگیری در نظام بانکداری جهان ایجاد شده که در مجموع میتوان آن را در 4 دوره بررسی نمود. - دوره اول : عملیات پشت باجه6
این دوره نخستین کاربرد رایانه در بانکداری است. با استفاده از رایانه های مرکزی7 اطلاعات و اسناد کاغدی تولید شده در شعب به صورت بسته بندی شده به مرکز ارسال و پردازش روی آنها انجام می شود. در این دوره کاربرد اصلی رایانه محدود به ثبت دفاتر و تبدیل کاغذ به فایلهای رایانه ای است. این فناوری که در دهه 1960 رواج داشت این امکان را فراهم نمود تا دفاتر و کارتها از شعب حذف و گردش روزانه حسابها در پایان وقت هر روز به رایانه های مرکزی برای به روز شدن ارسال گردد. در این دوره اتوماسیون بانکها تاثیری در جهت رفاه حال مشتریان بانکها نداشت و تاثیر رقابتی چندانی نیز بین بانکها ایجاد نکرد. تنها تاثیر اتوماسیون در این دوره ایجاد سرعت و دقت در موازنه حسابها و حذف دفاتر حساب بود(رضا، (1386
-دوره دوم : عملیات جلوی باجه8 این دوره از زمانی آغاز شد که کارمند شعبه در حضور مشتری عملیات بانکی را به صورت الکترونیکی ثبت و دنبال می کرد .از اواخر دهه 1970
امکان انتقال لحظه ای اطلاعات از طریق به کارگیری پایانه ها در جلوی باجه فراهم آمد. این پایانه ها که شبیه به رایانه های امروزی بودند از طریق شبکه های کامپیوتری به رایانه های بزرگ مرکزی متصل می شدند، امکان انتقال اطلاعات به صورت موثر را در بین شبکه های بزرگ رایانه ای و پایانه های ورودی و خروجی به وجود آورند. در این دوره کارمندان بانکها قادر شدند به صورت آنلاین9 به حسابهای مشتریان دسترسی داشته و عملیات نقل و انتقال پول را در حضور مشتری و به وسیله رایانه های موجود انجام دهند، اما کماکان به روزرسانی حسابها و تهیه گزارشهای مربوطه توسط پردازشگرهای مرکزی، به صورت شبانه انجام می شد. در این دوره، تعداد کارکنان بانکها کاهش یافت چرا که هنوز نیاز به افرادی که پاسخگوی مراجعان به بانکها باشند، وجود داشت و مشتریانی هم بودند که هنوز با این سیستم آشنایی نداشتند. در این دوره بعضی نرم افزارها کماکان غیریکپارچه و پراکنده بودند و به رغم امکان دسترسی لحظه ای کارکنان بانکها به حسابهای مشتریان ، محصولات مختلف بانکها ، اعم از انواع حسابهای بانکی ، وامها، خدمات بیمه و نقل و انتقال وجوه، مستلزم مراجعه مشتری به شعب بانکها بود و بانکها نمی توانستند به صورت شبکهای به ارائه خدمات بانکی بپردازند(صادقی عمروآبادی و همکاران ،.(1391
-دوره سوم: متصل کردن مشتریان به حسابهایشان در این دوره که از اواسط دهه 1980 آغاز شد امکان دسترسی مشتریان به حسابهایشان فراهم شد. آن ها می توانستند با استفاده از تلفن و یا
دستگاههای خودپرداز10 و استفاده از کارتهای هوشمند یا مغناطیسی و رایانه های شخصی به حسابشان دسترسی داشته باشند و عملیات دریافت و پرداخت ، نقل و انتقال وجوه رابه صورت الکترونیکی انجام دهند. به طور کلی می توان گفت در این دوره هنوز وجود نیروی انسانی در شعب بانکها مورد نیاز بودو مشتریان احساس می کردند که خدمات بهتری را دریافت می کنند . همچنین پول کاغذی هنوز در جریان بود و واریز و دریافت پول یکی از فشارهای کاری روزانه بود. در کل مهمترین ویژگیهای دوره سوم که آن را از دوره های قبل و بعد متمایز می سازد، توسعه جزیره ای سیستمهای ماشینی در جلوی باجه و پشت باجه و همچنین توسعه سیستمهای ارتباطی مشتریان با حساب های خود مثل سیستم خودپرداز اتوماتیک و تلفن بانک و فاکس بانک است. از مشکلات این دوره می توان به عدم یکپارچگی سیستم ماشینی و جزیره ای بودن آن و ناهماهنگی برای ارائه خدمات به مشتریان، عدم وجود تعامل در خطوط مخابراتی مطمئن و نبود پروتکلهای ارتباطی لازم برای متصل نمودن مشتری به شعب بانک عامل خود و شعب بانکهای دیگر اشاره کرد.
-دوره چهارم: یکپارچه سازی سیستمها و مرتبط کردن مشتری با تمامی عملیات بانکی دوره چهارم زمانی آغاز می شود که همه نتایج بدست آمده از دوره های قبل به طور کامل به سیستم عملیات الکترونیکی انتقال می یابند تا هم
بانک و هم مشتریان بتوانند به طور دقیق و منظم اطلاعات مورد نیازخود را کسب نمایند. ورود به این مرحله به امکانات و تکیه گاه مخابراتی و ارتباطی پیشرفته و مطمئن نیاز دارد. این دوره با جمع بندی بخشهای نرم افزاری و سخت افزاری در دوره های پیشین به صورت واقعی ارتباط بین بانک و مشتریان را به تصویر می کشد. در دوره چهارم می توان به سه نکته زیر اشاره نمود: الف) تلاش برای استانداردسازی نرم افزارها و سخت افزارهای رایانه ای موجود برای رسیدن به یک سیستم یکپارچه ب) تلاش برای تاسیس سیستمهای یکپارچه و صرف نظرنمودن از سیستمهای جزیره ای پیشین ج) بوجود آوردن سیستمهای جدیدی که اساس آنها مشتری است نه حساب مشتری(شهبازی،.(1388
در این دوره بانک ها قصد دارند این امکان را به مشتری بدهند که بدون رویارویی با کارکنان بانک و بدون تلفن زدن یا مراجعه به دستگاه خودپرداز، صرفا با استفاده از رایانه شخصی، خدمات متعارف بانکی را از طریق سیستم الکترونیکی بانک دریافت کند . در این دوره صرفه جویی واقعی در نیروی انسانی ممکن شد و پول کاملا حالت الکترونیکی پیدا نمود و به عنوان ابزار تعامل دو طرف یعنی بانک و مشتری به کار گرفته شد. این دوران در واقع دوره شکل گیری بانکداری نوین یا بانکداری الکترونیکی به شمار می آید.
.2-2 پیشینه تحقیق
در رابطه با پول شویی و بانکداری الکترونیک در داخل کشور کم کار شده است و در کمتر مقاله ای از یک مدل سنجی برای تحلیـل اثرات استفاده شده است. حبیب زاده و میرمجیدی (1389) در مقاله ی خود با عنوان "نقش بانکداری الکترونیک در پول شویی و روشهای مقابله با آن" با روش تحلیلی و از دیدگاه حقوقی به تبیین ابعاد بانکداری الکترونیک و پولشویی و راه های مبارزه باآن پرداخته اند. نتایج ایـن پـژوهش حاکی از آن است که فناوری اطلاعات در بستری ناامن زمینه مناسبی برای پولشویان می باشد . در مقاله قضـاوی((1387 بـا عنـوان "بررسـی پیامدهای پولشویی و آثارآن بر امنیت اقتصادی ایران" پس از بررسی مفهوم پولشویی و همچنین مراحل، زمینهها و آثار اقتصـادی آن، ارتبـاط پولشویی با سایر متغیرهای اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته و آثار پولشویی برای ایران تخمین زده شده است. در ادامه این مقاله زمینـههـای جرم پولشویی در ایران مورد بررسی قرار گرفته و در قسمت نهایی تحقیق نیز پـس از بررسـی اشـکالات لایحـه فعلـی، لایحـه و آئـین نامـه پیشنهادی مبارزه با پول شویی ارائه گردیده است. در این مقاله رشد اقتصادی به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. برای دخالـت دادن اثر متغیرهای مربوط به پولشویی، از سه متغیر جانشین تعداد پرونده های مختومه، تعداد پروندههای مربوط بـه اخـتلاس و قاچـاق مـواد مخـدر استفاده شده است. نتایج این مقاله که از مدلهای اقتصاد سنجی استفاده کرده است، نشان میدهد که شاخصهای پولشویی همچون اختلاس صرفنظر از اینکه مصرف بخش دولتی در مدل حضور داشته باشد یا حذف شود معنیداری آماری و ارتباط منفی ( معنیداری تئوریک ) بـا متغیـر وابسته(تولید) در ایران دارد.
مروری بر تحقیقات خارجی صورت گرفته بر موضوع پول شویی نشان می دهد، در آمریکا و مالزی بین جرائم و بیکاری یک ارتباط منطقی وجود دارد.((Loayza, 1996 همچنین هاستون11 یک مدل نظری برای پیوندهای سیکل تجاری، مالیات و سیاست پولی با اقتصاد زیرزمینی ارائه داده است. با عنایت به ارتباط بین پول شویی و اقتصاد زیرزمینی می توان مدل نظری فوق را برای پول شویی نیز مورد استفاده قرار داد. از نظر هاستون اقتصاد زیرزمینی و مبادلات پنهان فراگیر موجب افزایش آثار تورمی، سیاستهای انبساطی پولی و مالی میشود. هاستون یکی از عوامل بروز تورم رکودی اواخر دهه 1970 و اوایل دهه 1980 را افزایش در میزان رشد جرایم میداند (ouston, 1990) .همچنین فیشتن باوم12 استدلال میکند که کند شدن رشد بهرهوری آمریکا طی دهههای 1970 و 1980 به میزان قابل توجهی بیش از حد برآورد شده که دلیل عمده آن را میتوان در نادیده گرفتن رشد سریع اقتصاد زیرزمینی جستجو کرد.(. (Fichten baum , 1989 آثار کلان اقتصادی پول شویی بصورت کمی موردرآوردب قرار نگرفته و به عنوان اولین کار کوِرک13 ارتباط بین پول شویی و رشد اقتصادی را بررسی نموده است. البته همانطور که خود کوِرک اشاره میکند کارهای تجربی بارو14 مبنای مدل او قرار گرفته است. او میزان جرایم را به عنوان یک جایگزین برای پول شویی؛ با رشد اقتصادی مرتبط میکند. نتایج تخمین او نشان میدهد که به ازای هر 10 درصد افزایش در پول شویی رشد اقتصادی به میزان 0/1 درصد کاهش خواهد یافت. این میزان آثار مستقیم و غیر مستقیم را نشان میدهد؛ اما آثار اجتماعی و رفاهی در آن دیده نشده است و میتوان گفت آثار پول شویی حداقل بلحاظ نظری وسیعتر از تخمین فوق است.(( Quirk ,1996
.3-2 بانکداری الکترونیک و پول شویی
یکی از پدیدههایی که بشر از بدو تولد با آن همراه بوده و به اشکال گوناگون تجربه کرده است، جرم یا بزه میباشد. به همین علت است که دورکهیم، جامعهشناس معروف، آن را به هنجار 15 میدانست(نجفی ابرندآبادی، .(435 :1384 این پدیده به مرور زمان رشد و تکامل یافته و هر روز در چهرههای جدیدی ظاهر شده است، به نحوی که ممکن است در طول زمان از لحاظ ماهیت تفاوت چندانی نکرده باشد، ولی از لحاظ نحوه ارتکاب یا تعداد مرتکبین دچار تحولاتی شده باشد که برای جامعه بسیار خطرناک تر از پیش جلوه کند. در سال 1924، جامعهشناس امریکایی پروفسور ادوین ساترلند در کتاب اصول جرمشناسی خود، برای اولین بار آنها را جرایم سازمانیافته نامید و از آن زمان چنان توجه جهانیان به این طیف از جرایم جلب شده است، و محافل ملی و بینالمللی مختلف به آن پرداخته اند که از مهمترین آنها میتوان به کنوانسیون بینالمللی مبارزه با جرایم سازمانیافته فراملی16 اشاره کرد.
انقلابی که به وسیله رایانهها و اینترنت رخ داد، اثرات عمیقی بر زندگی اجتماعی و اقتصادی افراد گذاشته است. زمانیکه مردم به فضای اینترنتی و شبکهها دسترسی می یابند، این امکان برای افراد پولشو نیز یک فضای مطمئن را ایجاد می کند. در حال حاضر، یکی از مسائل جدید ضد پولشویی این است که چگونه از طریق بانکداری الکترونیک میتوان از پولشویی جلوگیری و آن را کنترل نمود. برای مثال در هنگکنگ، پرداختهای نقدی یک امر متداول است و اگرچه بانکها خدمات بانکداری آن لاین را ارایه میدهند، با این حال عموم مردم ترجیح میدهند از خدمات دستگاههای خودپرداز استفاده کنند یا حتی علاقه مند به تعامل مستقیم با مؤسسات مالی هستند. در فنلاند،تقریباً نیمی از جمعیت به اینترنت دسترسی دارند و 85 درصد دستور پرداختهای جزیی بهصورت الکترونیکی انجام میشود. در آمریکا تقریباً 16 درصد خانوادهها به خدمات مالی اینترنتی دسترسی دارند و این رقم یک سوم حسابهای شهروندان را پوشش میدهد. در چین کمتر از یک دهم درصد خانوادهها از خدمات مالی اینترنت استفاده میکنند. این رقم کمتر از یک دهم حسابهای اینترنتی شهروندان را پوشش میدهد. ایت در حالی است که، تخمین زده میشود که هر ساله حدود 50 میلیارد دلار پولشویی در اینترنت انجام شود(مرتضوی،.(1385
به طور کلی می توان گفت پولشویی از طریق بانکداری الکترونیکی به دلیل ویژگیهای خاص آن آسانتر انجام میشود. سه ویژگی، یعنی دسترسی آسان، نامشخص بودن تماس بین مشتری و مؤسسه و سرعت انجام معاملات، سبب ایجاد برخی شیوه های متعارف پول شویی شده است. اگر چه این عوامل، افزایش سطح کارایی و کاهش هزینه خدمات مالی را در پی دارند، شناسایی مشتری و نظارت پیگیر بر حساب ها، معاملات مؤسسه های مالی را دشوارتر می سازند، زیرا، در بانکداری اینترنتی با شیوه های معمولی به سختی میتوان هویت مشتریان را احراز و اطلاعات را ثبت و نگهداری کرد و تراکنشهای مشکوک را گزارش داد. همانطوریکه مشخص است، در اولین گام تعامل بین مشتری جدید و مؤسسه مالی یک ریسک بالقوه وجود دارد، لذا ساز و کارهای جاری ضد پولشویی در اغلب کشورها حداقل در آغاز روابط تجاری بر احراز هویت مشتری تأکید دارند. بنابراین، مؤسسات مالی بدون به کار گیری شیوه های خاص راهی برای مظنون شدن به تبادلات عادی نداشته و بهطور کلی معیارهای خاصی را برای ارایه گزارش نسبت به اینگونه تراکنشهای مشکوک ندارند. مسئله مهم دیگر، نظم یا حوزه قضایی رسیدگی است که ممکن است شامل بازرسی و در نهایت تحت پیگرد قرار دادن تخلفات بالقوه پولشویی باشد. بانکداری اینترنتی مانند دیگر فعالیتهای بازرگانی آن لاین، توانایی بالقوه شکستن موانع و مرزهای ملی را دارد. یک جستجوی سریع در فهرست خدمات مالی قابل دسترس در اینترنت نشان میدهد که تعدادی از آن ها خدماتشان را بدون توجه به موقعیت مکانی نگهدارنده حساب ارایه میکنند.چنانچه این یک جرم باشد، مشخص کردن مکان جرم پولشویی بسیار پیچیده است. شخصی که پولشویی را انجام میدهد، در کجا قرار دارد؟ حسابها در کجا نگهداری میشوند؟ چه کسی قدرت قانونی برای رسیدگی و تحت پیگرد قرار دادن جرایم معاملاتی را دارد؟
.4-2 اقدامات موثر بر کنترل پول شویی در بانکداری الکترونیک
یکی از بهترین شیوههای مبارزه با جرایم سازمان یافته، جلوگیری از ورود درآمدهای نامشروع آنها به حوزههای مختلف سرمایهگذاری است که موجب میشود آنچه را که آنها از ارتکاب جرایمشان دنبال میکنند بیحاصل ببینند و به این ترتیب میتوان امیدوار بود پیشگیری مؤثر و مبارزه قاطعی با این جرایم به عمل آمده است. اما ناگفته پیداست که درآمدهای هنگفت حاصل از این جرایم که با تولید ناخالص داخلی قدرتهای اقتصادی دنیا برابری میکند، مسألهای نیست که به راحتی بتوان از آن گذشت و به همین خاطر این تشکلها تصمیم گرفتند اموال نامشروع خود را از طرق دیگری وارد چرخه های مشروع اقتصادی کنند که این کار آنها خود فرایند مجرمانه دیگری را به نام پولشویی را رقم زد و مجدداً سیاستگذاران را بر آن داشت به وضع مقررات ضد پولشویی نیز مبادرت ورزند.
پول و بانکداری الکترونیک برای پولشویان، ابزارهای بسیار ارزشمندی محسوب میشود، زیرا با کمترین هزینه بیشترین منفعت را از بدست می آورند. این در حالی است که این فناوری ها به لحاظ مزایای مشروع بیشماری که برای جوامع به همراه دارند، قابل حذف یا چشمپوشی نیستند. لذا تنها راهی که باقی میماند این است که سیاستهایی دنبال شود که از سوء استفادههای کلان نظیر پولشویی جلوگیری شده و در عین حال به فعالیتهای مشروع و قانونی که موجبات پیشرفت و سازندگی جوامع را فراهم میآورند لطمهای وارد نیاید.
توجه به این گونه مسایل زیربنایی علاوه بر این که موجب بهرهبرداری مشروع و زمینههای رشد و پیشرفت را برای آحاد جامعه فراهم میآورد و از سوء استفادههایی که میتواند پیامدهای مخرب سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به دنبال داشته باشد جلوگیری میکند، اعتبار جامعه را در عرصه بینالمللی نیز ارتقا میبخشد. با این اوصاف متأسفانه اقدامات کمی در مورد چالشهای جدید ایجاد شده به وسیله فناوری های جدید و به خصوص بانکداری الکترونیک در سطح ملی و بینالمللی انجام شده است. با این حال، کارشناسان FATF برخی پیشنهادهای اساسی را مطرح کردهاند.
یکی از مهمترین مسئولیتهای بانک مرکزی صیانت از سلامت مالی شبکه بانکی و انطباق با معیارها و ضوابط پرداخت بین المللی است. با توجه به اینکه در حال حاضر مبارزه با پول شویی به یکی از اولویتهای اصلی شبکه مالی بینالمللی تبدیل شده است، انطباق با معیارهای جهانی به عنوان تنها گزینه ممکن برای شبکه بانکی متصور میباشد. مطابق با این معیارها شبکه بانکی در سطح ملی باید تراکنشهای مشکوک به پولشویی را ردیابی و گزارش نموده و از انجام تراکنشهای مظنون خودداری بعمل آورند. از سوی دیگر از آن جا که پولشویی معمولاً طی فرآیند پیچیده و گذر از نهادهای مختلف پولی و مالی صورت می پذیرد، بهترین محل برای کشف و ردیابی تراکنشهای مذکور، محل اتصال اجزا شبکه بانکی به یکدیگر در نظام جامع پرداخت محسوب میشود. همچنین با توجه به این که ردیابی عملیات پیچیده پول شویی به صورت دستی ممکن نیست، لازم است تا با نصب سیستمهای نرمافزاری مبتنی بر فناوریهای شبکههای عصبی و هوش مصنوعی تراکنشهای مشکوک به پول شویی شناسایی و در سطح شبکه بانکی گزارش گردند.
-3 الگوی تحقیق
باسانی و همکاران(2007)17 در یک کار تحقیقاتی با عنوان"جرم و جنایت، خشونت و توسعه :روندها، هزینه ها، و گزینه های سیاسی در کارائیب" برای بانک جهانی از مدل زیر برای بیان عوامل موثر بر پول شویی استفاده کردند:
ML=f(edu,yage,Gini,pGdp,gGdp,t)
کهMLشاخص پولشویی، edu نشاندهنده متوسط سالهای تحصیلات افراد جامعه، yage تعداد افراد جوان15تا34 سال، Gini ضریب جینی به عنوان شاخص نابرابری درآمدی، pGdp تولید ناخالص داخلی سرانه،gGdp رشد تولید ناخالص داخلی سرانه وtزمان می باشد.
در این مطالعه با استفاده از مدل باسانی و همکاران، به علت اهمیت و تاثیرگذاری بانکداری الکترونیک بر پولوشویی، این متغیر نیز در سه حالت، تعداد عابر بانک ها (ATM) ، تعداد دستگاه های فروش الکترونیک (POS) و میزان تراکنش های الکترونیک به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته می شود.
در ادامه به معرفی شاخص مرتبط با پولشویی پرداخته میشود.
- شاخص اقتصادزیرزمینی(غیر رسمی)
جهت اندازه گیری بخش غیر رسمی در اقتصاد به عنوان جایگزین متغیر پول شویی از شاخص های مختلف استفاده میشود. از جمله:
الف-آمارگیری خانوار
اگر هدف تعیین میزان اشتغال در بخش غیر رسمی بر حسب تعداد و ویژگیهای افراد شاغل در آن و شرایط کاری آنها باشد، آمارگیری-های موجود از جمعیت فعال اقتصادی و آمارگیریهای مشابه از خانوار ابزار مفیدی در این زمینه است.(اشرف زاده،(1387 برای این منظور کافی است که در پرسشنامه این آمارگیریها سوالات مربوط به اقتصاد غیر رسمی گنجانده شود. این سوالات باید در مورد کلیه افراد شاغل در دوره آمارگیری و شغل در دوره آمارگیری و شغل اصلی و فرعی آنها پرسیده شود تا از این طریق امکان جمع آوری داده های جامع در زمینه اشتغال بخش غیر رسمی و اطلاعاتی در خصوص شرایط کار کلیه گروههای شاغل در بخش غیر رسمی از جمله کارکنان فامیلی و سهم آنها فراهم شود.
ب- آمارگیری کارگاهی
همچنین داده های بخش غیر رسمی را می توان از طریق انواع مختلفی از طرح های کارگاهی با توجه به هدف اندازهگیری، نوع استفاده از داده، ساختار سیستم آماری کشور و دسترسی به چارچوبهای نمونه گیری جمع آوری نمود.
به این ترتیب پیش فرض استفاده از این نوع آمارگیری وجود یک چارچوب نمونه گیری کارگاهی بخش غیر رسمی است. لذا آمارگیری کارگاهی از واحدهای بخش غیر رسمی تنها می تواند در ارتباط با سرشماری کارگاهی بخش غیر رسمی و یا ترجیحا سرشماری عمومی صورت گیرد تا بتوان کلیه کارگاهها و فعالیتهای اقتصادی و اقلام مورد نیاز را برای شناسایی واحدهای بخش غیر رسمی پوشش داد.( همان)
ج-آمارگیری تلفیقی خانوار و بنگاه
اساس آمارگیری تلفیقی خانوار و بنگاه این است که یک چارچوب نمونه گیری از بنگاههای غیر رسمی با استفاده از آمارگیری خانوار ایجاد شود. اگر مولفه آمارگیری خانوار به درستی طراحی شود امکان شناسایی بنگاههای بخش غیر رسمی را فراهم می آورد و از این طریق می توان واحدهای این بخش را صرفنظر از اندازه، نوع فعالیت و نوع محل کار تحت پوشش قرار داد. این آمارگیری در دو مرحله صورت می گیرد . ابتدا فهرست برداری از خانوارها، بنگاههای بخش غیر رسمی و صاحبان آنها که در محدوده آمارگیری قرار گرفته اند مورد شناسایی قرار می گیرد. در مرحله دوم به منظور بدست آوردن اطلاعات تفصیلی تر، کلیه و یا نمونه هایی از صاحبان مشاغل شناسایی شده، مورد مصاحبه قرار می گیرند.
د-روش غیر مستقیم
معروف ترین روش از بین روشهای غیر مستقیم روش نسبت نقد است که نخستین بار در سال 1958 توسط کاگان18 برای اندازهگیری میزان درآمد گزارش نشده بکار رفت. بر اساس این روش هر نوع افزایش غیر معمول در تقاضای پول نقد با افزایش فعالیتهای اقتصادی در بازار غیر رسمی ارتباط دارد. در این روش فرض بر این است که بخش نامنظم در مبادلات خود فقط از پول نقد استفاده می کند و هرگاه
تقاضای برای پول نقد به صورت غیر معمول افزایش یابد نشانه این است که بر حجم فعالیت بخش غیر رسمی افزوده شده است(نورمن و لویزا).19 متغیرهای تحقیق از مرکز آمار ایران و شاخص های منتشر شده بانک مرکزی ایران استخراج شده است.
-4 نتایج تحقیق
.1-4 مانایی متغیرهای تحقیق
در داده های سری زمانی، قبل از آنکه به تحلیل و تخمین معادلات الگو پرداخته شود، باید آزمون ریشه واحد برای تعیین مانایی سریهای زمانی متغیرها انجام شود. با توجه به انتقادهای پرون از روش آزمون ریشه واحد دیکی فولر، در زمانی که شکست ساختاری در سری های زمانی وجود دارد، بررسی شکست ساختاری و آزمون ریشه واحد پرون ضروری است. وجود شکست ساختاری با توجه به تحولات اقتصادی ایران، در اوایل انقلاب و با توجه به تغییرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و تغییرات شگرف که در متغیرهای اقتصاد کلان کشور ایجاد نمود قابل دفاع است. در این شرایط نتایج آزمون های ریشه واحد دیکی فولر تردید آمیز بوده و برای اطمینان کامل از غیر ساکن بودن متغیرها ضروری است که از آزمون فیلیس پرون نیز استفاده شود.
جدول :(1) نتایج آزمون ریشه واحد برای متغیرهای مدل بر اساس آماره فیلیپس پرون و دیکی فولر
متغیر نماد متغیر آماره فیلیپس پرون آماره دیکی فولر تعمیم یافته نوع مانایی
شاخص پولشویی(اقتصاد زیرزمینی) ML -2.537560 -2.929477 I(1)
تحصیلات Edu -3.654355 -3.594242 I(1)
رشد تولید ناخالص داخلی YGDP -4.940214 -3.984572 I(0)
شاخص نابرابری GiNi -3.818560 -3.818560 I(0)
تولید ناخالص داخلی سرانه PGDP× -2.301821 -1.889882 I(1)
تعداد افراد جوان15تا34 سال Yage -3.234975 -3.001232 I(1)
تعداد دستگاههای خود پرداز ATM -2.9991355 -2.094202 I(1)
تعداد دستگاه های کارت خوان POS -4.010755 -3.756242 I(1)
تعداد تراکنش های الکترونیک Tr -3.001050 -2.97842 I(1)
ماخذ: یافته های تحقیق
نتایج آزمون ریشه واحد برای متغیرهای مدل بر اساس آماره فیلیپس پرون و دیکی فولر تعمیم یافته به گونه ای است که اکثر متغیرها با یک
تفاضل مانا شده اند و متغیر ضریب جینی و رشد تولید در سطح مانا است.
.2-4 آزمون تعیین درجه هم انباشتگی
قبل از تفسیر نتایج به بررسی درجه هم انباشتگی بین متغیرهای الگو پرداخته می شود. در این تحقیق از آزمون دوربین- واتسون رگرسیون
همجمعی(CRDW) 20 برای تعیین درجه انباشتگی بین متغیرها استفاده شده است. یک روش ساده و سریع برای بررسی همجمعی دو متغیر
Xtو Yt ، استفاده از آزمون دوربین- واتسون رگرسیون همجمعی است. در این آزمون در فرضیه صفر، فرایند جملات اخلال رگرسیون (Ut)
گام تصادفی و ناپایا است، یعنی:
(4) Ut=Ut -1+VtVt~IN (0,σ2)
و فرضیه مقابل عنوان می کند که جملات اخلال دارای فرایند خود توضیح مرتبه اول و پایا است.
(5) Ut=ρUt-1+VtVt~IN (0, σ2) ρ˂1
حال اگر کمیت آماره آزمون D.W مربوط به رگرسیون همجمعی کمتر از مقادیر بحرانی باشد، فرضیه صفر پذیرفته
می شود، یعنی جملات اخلال Ut ناپایا و گام تصادفی است. در نتیجه متغیرهای الگوی مورد نظر همجمع نیستند و یک رابطه تعادلی یا
مفهومی بین آن ها در بلند مدت برقرار نیست (نوفرستی، .(1378
جدول :(2) مقادیر بحرانی آزمون CRDW
سطح معنی دار بودن کمیت بحرانی
%1 0/511
%5 0/386
%10 0/323
ماخذ: یافته های تحقیق
به منظور انجام این آزمون، ابتدا مدل تحقیق به روش حداقل مربعات معمولی مورد تخمین قرار گرفت. با توجه به نتایج بدست آمده، آماره آزمون D.W بزرگتر از ضریب تعیین R2 است (1/69>0/89)، که احتمال وجود رگرسیون کاذب رد می شود. برای انجام آزمون فرضیه d=0، آماره دوربین-واتسون محاسبه شده در رگرسیون تخمین زده شده با کمیت های بحرانی ارایه شده توسط سارگان و بارگاوا مقایسه می شود. نتایج نشان می دهد، مقدار آماره D.W=1/69 از کمیت های بحرانی ارایه شده حتی در سطح %10 بزرگتر است. پس فرض صفر رد می شود. یعنی جملات اخلال پایا هستند. در نتیجه می توان چنین استنباط کرد که یک رابطه تعادلی بلند مدت بین متغیرهای الگوی مورد نظر به گونه ای که در این الگو تصریح شده است وجود دارد.
