بخشی از مقاله
کلمات کلیدي : ارزش افزوده، بانکداري الکترونیکی، پول الکترونیکـی، توسـعه اقتصـادي، رهیافـت داده هـاي تابلویی
1
چکیده
در چند دهه اخیر با گسترش ابزار ارتباطی و اطلاعاتی، حجم تجارت الکترونیکی در رقابت با تجارت سنتی از رشد چشمگیري برخوردار شده است. با توجه به تاثیر گسترده و عمیق تجارت الکترونیکی بر بازارهاي جهانی و همچنین نظر به اهمیت مبادلات پولی و اعتباري در هر فعالیت تجاري - اقتصادي ، تجارت الکترونیکی داراي رشد مناسب و مطلوبی بوده است. در این بـین، بانکهـا نیـز بـراي جـذب مشتریان بیشتر و ایجادگسترش و تنوع در خدمات خود بیکار نبوده اند و به سرعت خود را با فناوریهاي ارتباطات و اطلاعات همگـام و همسو کرده اند. در واقع می توان ادعا کرد یکی از دلایل اقبال عمومی به تجارت الکترونیک توجه مدیران بانک ها به اهمیت و لزوم این پدیده بوده است که در نتیجه به گرایش و توجه جدي آنها براي فراهم کردن ساختار بانکداري با شیوه الکترونیکی انجامیده است.
با پیادهسازي صحیح بانکداري و پول الکترونیکی، امکانفارائه خدمات الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، کسب و کار الکترونیکی، مالیاتف الکترونیکی، مناقصات الکترونیکی و دهها کاربرد دیگر فراهم فمیشود. این امر در سطح ملی منوط به تعریف و تدوین جایگاه بانکداري الکترونیکی، پول الکترونیکی و زیرساختهاي فناوري اطلاعات و در نهایت تعیین ارزش افزوده اقتصادي حاصـل از بکـارگیري خـدمات بانکداري الکترونیکی است.
در مورد بانکداري الکترونیکی و آثار آن بر متغیرها و عملکرد بانکها کارهاي چندانی انجام نشده است، از این رو هدف اصلی در ایـن مطالعه بررسی تاثیر بانکداري الکترونیکی بر رشد ارزش افزوده خدمات صنعت بانکداري (با مطالعه موردي در بانک هاي ایران) اسـت.
در نهایت به این مسئله اساسی که " با سرمایه گذاري در فناوري اطلاعات و در نتیجه رونق فعالیت هاي بانکداري الکترونیکی تـا چـه حدي منجر به افزایش کارائی و نهایتا رشد افزوده اقتصادي خدمات سیستم بانکداري خواهد شـد؟" پاسـخ داده و چهـار فرضـیه را در چهارده بانک دولتی و خصوصی در سه حالت مجزا (تمامی بانک ها، بانک هاي خصوصی و بانک هاي دولتی) در بازه زمانی 1381 تا
1386 مورد آزمون قرار داده ایم. یافته هاي تحقیق، بیانگر تاثیر بیشتر بانکداري الکترونیکی در قالب خدماتی چون کارت هاي صـادره، پایانه ها شعب و شعب سوئیفت، بر بانک هاي خصوصی و تاثیر بسیار ضعیف خدمات بانکداري الکترونیکی در بخش بانک هاي دولتی است. در بکارگیري برخی خدمات هر دو نوع بانکداري نتوانسته اند از کارائی خدمات الکترونیکـی ( از جملـه دسـتگاه هـاي خـودپرداز، پایانه هاي فروش و غیره) بهره مند شوند. سرانجام نتایج کمی و کیفی این تحقیق به طور آشکار تاکید بر این واقعیت دارد که سـاختار غیر رقابتی و سنتی بانک ها در زمینه ارائه خدمات متنوع و با کیفیت الکترونیکی منجر به تاثیر بسیار اندك بانکـداري الکترونیکـی بـر سودآوري آن ها گردیده است و نیاز به تغییرات ساختاري در مدیریت و ساختار نظام بانکی کشور است. نتایج حاصـله از ایـن مطالعـه را می توان در راستاي تخصیص بهینه منابع، ایجاد ارزش افزوده در بانک ها، افزایش ثروت سهامداران و ترغیب بـه سـرمایه گـذاري در این صنعت قرار داد، همچنین معیاري مناسب براي اندازه گیري عملکرد این صنعت تهیه و زمینه هاي ارائه راهکارهاي بهینه سـازي را شفاف می نماید تا با اعمال نظرات اصلاحی بتوان در بالابردن روابط موثر و رضایت بخش میان بانک و مشتریان آن گام برداشت.
-1 مقدمه
سود آوري پائین ، صنعت غیر رقابتی، بالا بودن هزینه تمام شده تولید کالا و همچنین رشـد صـنعت در شـرایط انحصـاري بـه همـراه تصدي گري دولت در اقتصاد ایران از جمله دلایلی هستند که حتی می تواند موجـب تـاخیر در عضـویت در سـازمان تجـارت جهـانی
(WTO) گردد. با این توضیح و با توجه به ساختار دولتی بانک هاي بزرگ کشور که شرایط رقابت را خنثی می کند و همچنـین رشـد نیافتگی فناوري اطلاعات در مدیریت کلان کشور و بالا بودن ریسک سرمایه گذاري در ایران همه از دلایلی هستند که موجـب شـده
2
اند سهم ایران از تجارت الکترونیکی بسیار پایین عنوان شـود. بنـابراین هـدف اصـلی از ایـن مطالعـه، ارزیـابی اثـر توسـعه بانکـداري الکترونیکی بر عملکرد اقتصادي سیستم بانکی ( با مطالعه در بانک هاي ایران ) است، به طوري که به این مساله اساسی که با سرمایه گذاري در فناوري اطلاعات و در نتیجه رونق فعالیت هاي بانکداري الکترونیکی تا چه حدي منجر بـه افـزایش کـارائی و نهایتـا رشـد افزوده سیستم بانکداري خواهد شد؟ پاسخ داده و چهار فرضیه را در چهارده بانک دولتی و خصوصی در سه حالت مجزا (تمـامی بانـک ها، بانک هاي خصوصی و بانک هاي دولتی) مورد آزمون قرار داده ایم. در اولین فرضیه، تاثیر بانکداري الکترونیکـی در قالـب توسـعه شعب الکترونیکی (دستگاههاي ATM ، کارتهاي الکترونیکی و ...) بر رشد ارزش افزوده خدمات بانک هاي دولتی، فرضیه دوم تاثیر بانکداري الکترونیکی در قالب توسعه شعب الکترونیکی (دسـتگاههاي ATM ، کارتهـاي الکترونیکـی و ...) بـر رشـد ارزش افـزوده خدمات بانکهاي خصوصی، فرضیه سوم تاثیر رشد دارایی ها و بدهی هاي سیسـتم بانکـداري و رشـد اقتصـادي در ایجـاد رشـد ارزش افزوده خدمات بانک ها و در فرضیه چهارم تاثیر بیشـتر بکـارگیري بانکـداري الکترونیکـی بـر ارزش افـزوده ي خـدمات بانـک هـاي خصوصی تحلیل می شوند. پس از برآورد و تحلیل نتایج بدست آمده میزان اثر بانکداري الکترونیکی بـر رشـد ارزش خـدمات صـنعت بانکداري مشخص می گردد که معیاري مناسب براي اندازه گیري عملکرد این صنعت است و زمینه هاي ارائه راهکارهاي بهینه سازي را شفاف می نماید. با اعمال نظرات اصلاحی می توان در بالابردن روابط موثر و رضایت بخش میان بانک و مشتریان آن گام برداشت.
از این رو با تصریح اقتصادي یک مدل رگرسیونی، خدمات بانکداري الکترونیکی تاثیرگذار بر ارزش افزوده خدمات بـانکی بـر عملکـرد سیستم بانکی در ایران در بازه زمانی 1381 تا 1386 تاکید خواهد شـد. بـدین ترتیـب در ادامـه مقالـه در بخـش 2 بـه بررسـی مقولـه بانکداري الکترونیکی و آثار آن از بعد نظري پرداخته خواهد شد. سپس در بخش 3 روش و متغیرهاي تحقیق توضیح داده می شـود. در بخش 4 تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها ارائه خواهد گردید و در بخش پایانی نیز پیشنهادهاي اصلاحی با اسـتناد بـه یافتـه هاي تحقیق بیان می شود.
-2 مبانی نظري و پیشینه تحقیق
واژه بانکداري الکترونیکی در جهان عمري کمتر از دو دهه دارد. این واژه پس از ایجاد و توسعه شبکه هاي فراگیر رایانـه اي در جهـان وارد عرصه ادبیات بانکداري بین الملل شده است. بانک ها به عنوان رکنی مهم در ساختارهاي اقتصادي و نظام هاي مالی، می بایستی همگام با تحولات جهانی، خود نیز سر منشا تحولات تازه تري باشند. براي شناخت بهتر، دو تعریف مختلف بانکداري در زیر ارائه شـده است :
بانکداري الکترونیکی، یکی از پدیده هاي مهم حاصل از بکارگیري فناوري اطلاعات و ارتباطات و همچنین مدیریت اطلاعات است که تحولی بس عمیق در سیستم هاي پرداخت و معاملات داشته است، به طوري که افزایش کارایی، اثر بخشی سیسـتم هـاي بـانکی، نحوه خدمات رسانی به مردم و جلب رضایت عمومی در سطح وسیعی است. بانکداري الکترونیکی نوعی خاص از بانکـداري اسـت کـه براي ارائه خدمات خود از یک محیط الکترونیکی مانند اینترنت استفاده می کند. در این نوع بانک تمامی عملیات بانکی اعم از دریافت یا واریز کردن پول، تائید امضا، مشاهده موجودي و دیگر عملیات بانکی، به صورت الکترونیکی انجام می شود.1
"بانکداري الکترونیکی ، ارائه مستقیم خدمات و عملیات بانکی جدید و سنتی به مشتریان از طریـق کانـال هـاي ارتبـاطی متقابـل الکترونیکی است"(سید جوادین، .(1385
١ مجموعه مطالعات برنامه ریزي استراتژیک بانک رفاه، 1384
3
گسترش بانکداري الکترونیکی زمینه هاي لازم را در جهت حذف روش ها و شیوه هاي مبتنی بر نظام هاي بروکراتیک فراهم می کند.
نگرش شعار گونه مشتري مداري که اکثر بانک ها آن را بیان می کنند به واقعیتی عملی تغییر پیدا خواهد کـرد. در واقـع آنچـه انتظـار مشتري از یک بانک پیشرو و پویاست ارائه بهترین خدمات در کوتاهترین زمان است. بانکداري الکترونیکی به مشتري این امکـان را می دهد تا در مقابل تنوع خدمات قادر به گزینش باشد. بانکداري الکترونیکی همانطور که پیشتر اشاره شـد ابزارهـاي مـوثر در فرآینـد تجارت الکترونیکی است. از همین رو گسترش کمی و کیفی در بانکداري الکترونیکی نقش به سزایی در تجارت الکترونیکی بـر جـاي خواهد گذاشت. بانک هایی که گرایش به سمت بانکداري الکترونیکی دارند همیشه در پی یافتن راه ها و روش هاي گسـترش کمـی و کیفی خدمات خود هستند و در این میان از پیشرفت هاي سایر رقبا نیز غافل نخواهند ماند. بانکداري الکترونیکی رقابت تجارتی میـان بانک هاي عامل را گسترش می دهد و این در نهایت موجب رونق اقتصادي بانک و بهره مندي بیش از پیش مشتري خواهـد شـد. در بانکداري الکترونیکی مدیریت این امکان را خواهد داشت که با نظارت دقیقی روند افت و یا افزایش جایگاه بانک را در عرصه تجارت و رقابت به صورت دقیق و آنلاین مورد بررسی و تحلیل قرار دهد (حسنی، .(1386
چنانچه گفته شد، با توجه به جایگاه بانکداري الکترونیکی در تجارت الکترونیکی و تاثیرات مختلف آن بر بخش هـاي مختلـف زنـدگی بشر در سال هاي اخیر مطالعات نسبتا وسیعی پیرامون شناخت، مزایا، معایب و موانع بانکداري الکترونیکی و عوامل تاثیرگذار بر استقرار بانکداري الکترونیکی صورت گرفته است.
