بخشی از مقاله
چکیده
با پیشرفت روز افزون وسایل ارتباطی و تغییر سبک معاملات و نحوه پرداخت، نظام بانکداری نیز لاجرم متاثر از این تغییرات است. گسترش استفاده از پول الکترونیکی یکی از این تغییرات تاثیرگذار بوده است که اقتصاددانان مزایا و معایب متعددی را برای آن برشمرده اند. یکی از مهمترین و چالش برانگیزترین مباحث درباره گسترش استفاده از پول الکترونیک، استفاده از آن جهت پولشویی توسط مفسدان اقتصادی میباشد. لذا در پژوهش حاضر سعی در اندازه گیری تاثیر حجم پولهای الکترونیکی بر پولشویی و حجم پول های کثیف در ایران شده است.
در مقاله پیش رو پس از تعریف پول الکترونیکی و پدیده پولشویی، ارتباط این دو متغیر مورد بررسی قرار خواهد گرفت. روش مورد استفاده روش خود توضیح برداری با وقفه های گسترده - ARDL - بوده و متغیرهای مربوطه دوره زمانی 1357-1390 را برای اقتصاد ایران پوشش میدهند. نتایج نشان از تاثیر مستقیم حجم پول الکترونیک، درآمد و تورم با یک دوره وقفه بر حجم پولهای کثیف داشته که به جز تورم بقیه ضرایب از معناداری برخوردارند.
نتایج حاکی از تاثیر هرچند اندک اما معنی دار و مستقیم حجم پولهای الکترونیکی بر پدیده پولشویی در ایران دارد. این مقدار برای کوتاه مدت 0,019 و برای بلند مدت 0,073 به دست آمده است که نشان از تاثیر بیشتر آن در بلند مدت بر حجم پولهای کثیف دارد. لذا به نظر میرسد که بانک مرکزی جهت صدور کارتهای الکترونیکی باید دقت بیشتری داشته و نظارت بر این روند را با وسواس بالاتری دنبال نماید.
-1 مقدمه :
شاید به جرات به توان از پول به عنوان یکی از مهمترین ابداعات بشر نام برد. پول با ورود به عرصه زندگی انسان ها نقش بی بدیلی در تسهیل معاملات و افزایش رفاه در جوامع مختلف داشته است. با نگاهی به تاریخچه تغییرات پول می توان مسیری بسیار پر نوسان و متغیر برای این کالای مهم اقتصادی را نظاره کرد. از مبادلات پایاپای به همراه مشکلات بی اندازه خود، تا پذیرش کالاهای متعدد به عنوان کالای واسط و سپس ابداع سکه های فلزی و چاپ اسکناس های کاغذی، همه اشکالی از ابداعات انسان در طول تاریخ برای تسهیل مبادلات خود بوده است.
اما در سالیان اخیر و با توجه به گسترش روز افزون وسایل الکترونیکی و فضای اینترنت، نوع جدیدی از پول، با عنوان پول الکترونیکی وارد مبادلات تجاری شده است. در سالهای اخیر، مصرف کنندگان تمایل چشمگیری برای انجام مبادلات با پول الکترونیکی از خود نشان دادهاند. کاهش هزینه و افزایش سرعت دسترسی به اینترنت و مزایای اقتصادی و اجتماعی تجارت الکترونیکی از دلایل اصلی توجه مردم به اینگونه مبادلات است.
پول الکترونیکی یا پول دیجیتالی، ارزش پول واحدهای پول منتشره از سوی دولت یا بخش خصوصی است که به شکل الکترونیکی بر روی یک وسیله الکترونیکی ذخیره شده است. نشر گسترده پول الکترونیکی آثار تجاری، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قابل توجهی دارد.
مهمترین اثر گسترش استفاده از پول الکترونیکی بر عرضه پول، سیاستهای پولی و بانک مرکزی اختصاص دارد و در ادامه با توسعه بازارهای پول، سرمایه، کار و کالا ایجاد نسلهای جدید اقتصادی را هدفگذاری کرده است. با توجه به قابلیت پول الکترونیکی برای جایگزینی به جای اسکناس و مسکوک، این امکان وجود دارد که پول الکترونیکی به تدریج جایگزین پول بانک مرکزی شود و بدین ترتیب موقعیت انحصاری بانک مرکزی در زمینههای سیاستگذاری پولی، نظارت بانکی، نظارت بر نظام پرداختها، ثبات نظام مالی و به ویژه استقلال آن با خطر مواجه شود.
یکی از مهمترین و چالش برانگیزترین مباحث درباره رشد استفاده از پول الکترونیک، استفاده از آن جهت پولشویی توسط مفسدان اقتصادی میباشد. از این رو مطالعه حاضر، سعی در اندازه گیری تاثیر رشد حجم پول الکترونیک بر پدیده پولشویی در اقتصاد ایران دارد. لذا پس از تعریف پول الکترونیکی و پدیده پولشویی، ارتباط نظری این دو متغیر مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در انتها نیز با معرفی الگو و متغیرهای مورد نظر به برآورد مدل و تحلیل نتایج مربوطه پرداخته میشود.
-2 ادبیات موضوع :
-1-2 جایگاه پول الکترونیکی در ادبیات اقتصادی :
پول الکترونیکی عبارت است از هر رسانه، ماده، ابزار یا سیستمی که از طریق انتقال اطلاعات ذخیره شده، بتواند بهصورت الکترومغناطیسی عمل پرداخت را انجام دهد - شیرانی،. - 1384 پول الکترونیکی در زبان انگلیسی با کلماتی نظیر E-Cash، Digital Money و E-Money و در فارسی با عباراتی نظر »پول بر پایه اطلاعات، پول غیر قابل لمس، پول رقمی و پول الکترونیکی« شناخته شده است. هویت پول الکترونیکی از لحاظ ساختاری، عبارت است از بیتهای موجود در حافظه رایانه، که دارای ارزشی برابر با ارزش پول نقد است
یکی از مهم ترین تحولاتی که مدت زیادی از ظهور آن در صنعت بانکداری نمیگذرد، خلق پول الکترونیکی است. ترکیب تجارت و الکترونیک از سال 1970 آغاز شد. طبیعتا در این میان، نقش بانک ها و مؤسسات اقتصادی در نقل وانتقال پول بسیار حیاتی است . هنگامی که در سال 1994 اینترنت قابلیتهای تجاری خود را علاوهبر جنبههای علمی و تحقیقاتی به نمایش گذاشت، مؤسسات تجاری و بانکها در کشورهای پیشرفته اولین نهادهایی بودند که تلاش جدی خود را برای استفاده هرچه بیشتر از این جریان بهکار انداختند.
محصول تلاش آنها نیز همان بانکداری الکترونیک امروزی است. سپس به سرعت مشخص شد که اینترنت، می تواند بستر بسیار مناسبی برای انواع فعالیتهای بانکداری و اقتصادی بهشمار برود. با توجه به پیشرفت روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات، گسترش استفاده از پول الکترونیکی از اواسط دهه 1990، آغاز شده و شاید بتوان دوره کنونی را نیز دوره اقتصاد اینترنتی نامید.
بههمین جهت هرچند که معرفی پول الکترونیک در ابتدا به وسیله شرکت های فناوری انجام شد، اما پس از مدتی با توجه به گستره آن، بانکداری توجه ویژهای به نقش و جایگاه آن در سیاستهای پولی مبذول داشت - شیرانی، . - 1384 به رغم اهمیت پول نقد در مبادلات، پرداخت الکترونیکی بهتدریج گسترش یافته و فرایندها و عملیات سنتی بانکی و مالی را متحول نموده، فرصتهای جدیدی را برای بازیگران بخشهای مالی و بانکی ایجاد کرده و باعث ارتقای رقابت و بهرهوری و کاهش هزینه عملیاتی شده است
پول الکترونیکی در یک تقسیمبندی به دو نوع تقسیم میشود
1. پول الکترونیکی شناسایی شده؛ این نوع پول الکترونیکی، حاوی اطلاعاتی درباره هویت مالک آن ها بوده و هویت دارنده ی آن قابل شناسایی است. قابلیت استفاده از این پول در دو روش پیوسته و ناپیوسته امکانپذیر است.
2. پول الکترونیکی غیر قابل شناسایی - بدون نام و نشان - ؛ این نوع پول دیجیتالی، خصوصیت مخفی بودن هویت فرد دارندهاش را دربر دارد و از این لحاظ، درست مانند پول کاغذی سنّتی است. هنگامیکه پول دیجیتالی از حسابی برداشت شد، بدون باقی گذاشتن هیچ اثری میتوان آن را خرج نمود و با توجه به این نکته که هنگام ایجاد کردن پول دیجیتالی از امضاهای نامشخص استفاده میشود، امکان پیگیری آن در هیچ بانکی وجود ندارد - زمانی،. - 1386
پول الکترونیکی دارای ویژگیهای اساسی است؛ که برخی از آنها عبارتند از
1. ذخیره ارزش پولی - ریالی - ؛ که بر روی قطعه و یا وسیله الکترونیکی و به صورت الکترونیکی ذخیره می شود. محصولات گوناگون نیز از لحاظ اجرای تکنیکی متفاوتند. در پول الکترونیکی مبتنی بر کارت، یک قطعه سختافزاری کامپیوتری مخصوص، قابل حمل بوده و نوعا یک ریزپردازنده، در یک کارت پلاستیکی جای داده شده است؛ در حالیکه در پول الکترونیکی مبتنی بر نرمافزار، از یک نرمافزار تخصصی و مخصوص که بر روی کامپیوتر شخصی نصب شده، استفاده میشود.
2. انتقال ارزش پولی؛ ارزش موجود در پول الکترونیکی به چند طریق و به صورت الکترونیکی منتقل میشود. برخی از انواع پول الکترونیکی، امکان انتقال موازی الکترونیکی را مستقیما از یک مصرفکننده به دیگری و بدون دخالت شخص ثالث - همانند صادرکننده پول الکترونیکی - فراهم میآورند. تنها پرداختهای مجاز و ممکن که بیشتر متداول و مرسوم است عبارتند از: پرداخت از مصرفکننده به تاجر و همچنین امکان بازخرید ارزش پول الکترونیکی برای تجار.
3. ثبت انتقال؛ قابلیت انتقال، محدود به معاملاتی است که سابقه آنها ثبت و ضبط شده باشد. در اکثر روشها و رویههای موجود، برخی از جزئیات معاملات بین تاجر و مصرف کننده در یک پایگاه داده مرکزی ثبت و ضبط میشود؛ که قابل نمایش و ارائه هستند. در مواردی که معاملات به طور مستقیم بین مصرفکنندگان امکانپذیر باشد، این اطلاعات بر روی دستگاه شخصی مصرفکننده ضبط میشود و تنها هنگامی می تواند از طریق دستگاه مرکزی نمایش داده شده و ارائه شود که مصرف کننده از طریق اپراتور - عامل طرح - پول الکترونیکی، قرارداد بسته باشد.
4. تعداد شرکا؛ تعداد شرکا و طرفینی که به نحو کارکردی و مؤثر در معاملات پول الکترونیکی دخیل و درگیر هستند، بسیار بیشتر از معاملات قراردادی است. عموما در معامله پول الکترونیکی، چهار دسته از افراد دخیل هستند: صادرکننده ارزش پول الکترونیکی، اپراتور شبکه، فروشنده سختافزارها و نرم افزارهای خاص و ویژه، نقل و انتقال دهنده و تسویه کننده معاملات پول الکترونیکی. صادرکننده پول الکترونیکی مهم ترین شخص در این میان است. در حالی که اپراتور شبکه و فروشنده، ارائه کنندگان خدمات فنی هستند و نهادهای انتقال دهنده و تسویه کننده پول الکترونیکی، بانکها و یا شرکتهایی با ماهیت بانک هستند که خدماتی مشابه با خدمات دیگر ابزارهای پرداخت بدون پول نقد ارائه میدهند.
