بخشی از مقاله
اثرات فقر، بیکاري و شهرنشینی بر جرایم علیه
مقدمه: اقتصاد جرم از موضوعات بـین رشـتهاي اسـت و از مباحـث پـر چـالش در اکثـر کشورها محسوب میشود. فعالیتهاي مجرمانه، بـهعنـوان پدیـدة ناخوشـایند اجتمـاعی، معلول عوامل اقتصادي و اجتماعی متعددي است. با توجه بـه اهمیـت موضـوع جـرم در کشورهاي مختلف، مطالعات گوناگونی در تبیین عوامل اصلی وقوع جـرایم انجـام گرفتـه است.
روش: در این تحقیق سعی شده است با استفاده از داده هاي ترکیبی براي 30 استان ایـران براي دورة سه ساله 1385 تا 1387، و با بهکارگیري روششناسی اقتصادسنجی پانلی، تأثیر برخی از عوامل اقتصادي نظیر فقر، بیکاري و شهرنشینی بر جرایمـی ماننـد صـدور چـک بلامحل، سرقت، اختلاس و ارتشاء نخست به صورت مجزا و سـپس در قالـب شاخـصی ترکیبی متشکل از میانگین این سه جرم بهعنوان نمایندة جـرایم امـوال و مالکیـت، مـورد بررسی قرار گیرند.
یافته ها: نتایج برآورد مدلهاي انتخابی در این تحقیق نشان میدهند که میزان تأثیر هر سـه متغیر توضیحی فقر، بیکاري و شهرنشینی بر متغیر وابـسته جـرایم علیـه امـوال در ایـران، معنادار و مثبت هستند.
نتایج: از میان سه متغیر توضیحی فقر، بیکاري و شهرنشینی، متغیر بیکاري داراي بیشترین تأثیر قابل ملاحظه بر متغیر جرایم علیه اموال است. پس، براي کاهش جرایم علیه اموال در کشور باید در تصمیم گیري سیاست هاي اقتصادي میبایدعمدتاً معطوف به کاهش میـزان بیکاري در کشور شود.
مقدمه
مباحث اقتصاد جرم و جنایت، بهعنوان یکی از موضوعات بـین رشـتهاي، از سـال 1966 میلادي با تلاش افرادي همچون گـري بکـر(1968) 1، اسـتیگلر(1970) 2 و ارلیـک(1973) 3بهطور جدي وارد علم اقتصاداقتـصاديشد،تا بتوان از جنبههاي ، فعالیـتهـاي مجرمانـه را تجزیه و تحلیل کرد. همچنین، محققین نامبرده تلاش کردند تا مجموعـهاي از ابزارهـاي فنـی را، جهت فراهم کردن تئوريهاي واقعی اقتصاد جرم، که مبتنی بر سودمندي فعالیت مجرمانـه بهنفع مجرم است، در اختیار پژوهشگران اقتصادي قرار دهنـد. بـرك(2006) 4 جـرم شـناس سوئدي بررسی وضعیت جرم را از مرحله شروع تا ارتکاب آن بـا اهمیـت تلقـی مـیکنـد و معتقد است وضعیتهایی وجود دارند که قبل از ارتکاب جرم میتوان آنها را شناسایی کـرد.
براي پیشگیري از وقوع جرایم بررسی وضعیت در جرایم قریب الوقوع، ضروري است، زیـرا این وضعیتها افراد را تحت فشار قرار داده و قدرت و مقاومـت را از آنهـا سـلب کـرده و بهطرف ارتکاب جرم سوق میدهد. بهعبارت دیگر، کاراترین سیاستها جهـت جلـوگیري از ارتکاب جرم، شـناخت مطلـوب عوامـل تأثیرگـذار بـر جـرم مـورد نظـر و تـلاش در ارائـه توصیههاي سیاستی و بهکار بردن نتایج این مطالعات جهت کنترل بر این عوامـل و در نتیجـه کاهش میزان وقوع جرایم میباشد. با این حال، متخصصین جرم شناسی براي تحقیق، مراحـل مختلف وقوع جرایم از مرحله تخیل تا مرحله ارتکاب جـرم را تحـت تـأثیر محـیط، زمینـه، شخصیت و وضعیت موجود قلمداد مینمایند. پذیرش ارتباط ساختار اقتصادي و جرم به این صورت میباشد که »فرض بر این است که افـراد در شـرایط مـشابه روشهـاي یکـسانی را« اتخاذ میکنند. بهعبارت دیگر، »رفتار افراد تـا حـدود زیـادي بـا بررسـی شـرایط محیطـی و اجتماعی قابل پیشبینی است و رفتار نابههنجار و غیر عادي در بحثهـاي جـرم شناسـی بـه عنوان یک عنصر اجتماعی تلقی میشود نه عنصر زیستشناسی« (نتلر5، .(1984 مطابق با آمار منتشره از پروندههاي مختومـه برحـسب موضـوع، از دادگـاههـاي عمـومی کشور براي سالهاي 1385 تا 1387، نسبت تعداد جرایم علیه اموال حـدوداً دو برابـر تعـداد جرایم علیه اشخاص گزارش شده است و تعداد بیش از دو سوم از جرایم علیه امـوال را سـه جرم: سرقت، صدور چک بلامحل و اختلاس و ارتشاء تشکیل میدهـد. نمـودار یـک تعـداد جرایم در یکصد هزار نفر را در سال 1385 براي استانهاي مختلف کشور، نشان میدهد.
با توجه به این مطالب، شناخت عوامل اقتصادي مؤثر بر جرم اهمیت دو چنـدانی پیـدا کرده که به تبع آن سیاستگذاران میبایست با شناخت میزان تأثیر هر یک از ایـن عوامـل، بهترین و مؤثرترین سیاست را با توجه بهنتایج تحقیق در اولویت داشته و بهتعبیر مـصطلح در علوم جزایی، به سیاست جنایی و سیاست کیفري کارآمدي دست یافته و در عملکار به بندند. بنابراین، بهدلیل اهمیت مبحث جرم و جرمشناسی در کـشور ایـران، و بـا توجـه بـه اینکه براي سالهاي 1385 تا 1387، در ایرن، مطالعهاي در خصوص عوامل مؤثر بر جرایم علیه اموال مانند بیکاري، فقر و شهرنشینی بهشکل جداگانـه صـورت نگرفتـه اسـت، ایـن مطالعه با بررسی سه پرسش زیر سعی دارد رابطه هرکدام از این متغیرها را با انـواع جـرایم علیه اموال ـ هم بهصورت تفکیکی و هم در قالب شاخصی ترکیبی متشکل از میانگین ایـن سه جرم ـ تبیین کند.
الف) رابطه معنادار و مثبتی بین میزان بیکاري و انواع جرایم علیه اموال وجود دارد.
ب) رابطه معنادار و مثبتی بین شاخص شهرنشینی و انواع جرایم علیه اموال وجود دارد.
ج) رابطه معنادار و مثبتی بین شاخص فقر و انواع جرایم علیه اموال وجود دارد.
سازماندهی مقاله چنین است که در بخش دوم به اختصار مبانی نظري و پیشینه تحقیق ارائه میشوند. در بخش سوم، دادهها و روش تحقیق معرفیچهارموتبیین میشوند. بخش نتایج مدلها را ارائه و مورد بحث قرار میدهد. در پایان، جمعبنـدي و نتیجـهگیـري آورده شده است.
مبانی نظري و پیشینه تحقیق
مبانی نظري
براي اولین بار شخصی بهنام ادوین چادویک( 1829) 1 مطالعاتی را در رابطه با اقتـصاد جرم آغاز کرد. پس از آن، افرادي همچـون فلیـشر( 1963) 2، گـري بکـر (1968)، ارلیـک (1973) مطالعات خود را در مورد اقتصاد جرم شروع کردند. در این میان، ابتکار دستیابی به تجزیه و تحلیل اقتصاد جرم و جنایت از آن گريبکر است. الگوي اقتصاد جـرم وي بـر این فرض استوار است که اگر مطلوبیت انتظاري یک فـرد از مطلـوبیتی کـه مـیتوانـد بـا استفاده از وقت و سایر منابعش در دیگر فعالیتها بهدست آورد بیشتـر باشـد، آنگـاه بـا احتمال زیادي این فرد مرتکب جرم خواهد شد. بهعنـوان مثـال، در نمـودار (1) بـا انتقـال منحنی امکانات تولید یک فرد (یا یک گروه) ازU1 بهU0 بهدلایل متعددي ماننـد بیکـاري، تورم، فقر درآمدي و مانند آنها، دسترسی به منحنیهاي بیتفاوتی بالاتر براي فرد یا گـروه بهتدریج کاهش یابد، این فرد با قرار گرفتن بر روي منحنی امکانات پایینتر، قادر به تأمین خواستههاي خود در منحنیU1 نخواهد بود. بهاین ترتیب، بـراي دسترسـی بـه مطلوبیـت انتظاري بالاتر ازU0 ، احتمالکهاین فرد دست به فعالیت مجرمانه بزند افزایش مییابد.
بنابراین، الگوي اقتصادسنجی مورد نظر براي معرفی مدل مورد استفاده در این تحقیـق، از الگوي بکر (1968)، که براي اولین بار از این مدل استفاده کرد، تبعیت میکند:
نمودار .1 منحنی بیتفاوتی فرد
در مدل بالا عبارت other، اشاره به متغیرهاي کنترلی که بر جرم تأثیرگذار اسـت، دارد.
متغیرهاي I ، P و U بهترتیب نماینده شهرنشینی، فقـر و بیکـاري و متغیـر Crime نماینـده جرایم علیه اموال، هستند. بنابراین، الگوي خطی سـادهاي کـه بتـوان مـدل را بـرآورد کـرد بهشکل زیر خواهد بود که در آن متغیرها بهصورت لگاریتمی وارد شدهاند:
در این معادله، دیگر متغیرهاي تأثیرگذار other در عبارت پسماند ε، در نظر گرفته شده است. i، نمایندة مقطع مورد نظر (شامل 30 استان) و t نشان دهنـدة دورة زمـانی (از سـال 1385 تا (1387 میباشد.
در ادامه، مدل دیگري نیز براساس شاخص ترکیبی از جرایم علیـه امـوال (CI) کـه بـا میانگینگیري ساده از سه جرم چکبرگشتی، سرقت و اختلاس بهدست میآید به صـورت زیر در نظر گرفته میشود:
همچنین، متغیر جرایم علیه اموال Crime، به سه متغیر سرقت، صدور چک بلامحـل و اختلاس و ارتشاء، تجزیه شده است. پس معادله بـالا را مـیتـوان بـهصـورت سـه معادلـه مجزاي زیر در نظر گرفت:
در معادله (4) متغیر وابسته سرقت است؛ در معادله (5) متغیر وابـسته چـک بـلا محـل است و در معادله (6) متغیر وابسته اختلاس و ارتشاء میباشد. در زیر توضیحی مختصر از ارتباط متغیرهاي بیکاري، فقر و شهرنشینی با جرایم آورده شده است:
1ـ بیکاري: پدیدهاي ناخوشایند و زیانبار بـراي جامعـه محـسوب مـیگـردد. وقتـی نـرخ بیکاري بالاست افرادي که شغل خود را از دست دادهاند و یـا موفـق بـه یـافتن شـغل نمیشوند، افزایش مییابند. همچنین با افزایش نرخ بیکـاري هزینـه فرصـت ورود بـه فعالیتهاي غیر قانونی مانند سرقت، کلاه برداري، قاچـاق و غیـره، افـزایش مـییابـد. مطالعات خارجی و داخلی تجربی زیادي در مورد رابطه بین بیکـاري و جـرایم انجـام شده است که بیشتر آنها به رابطه مثبت بین این دو اشـاره دارنـد (ژاکـوب1981) 1،) وانگ( 1995) 2، ژانگ( 1997) 3، ویت و همکاران( 1998) 4، توشیما( 2000) 5، فطـرس (1375)، صادقی و همکاران .((1384)
2ـ فقر: از دیگر عوامل اقتصادي مهـم در تبیـین جـرم مـیباشـد. بکـر (1968) در نظریـه اقتصادي جرم فرض میکند که افراد زمانی وارد فعالیتهـاي مجرمانـه مـیشـوند کـه هزینه ورود نسبت به منافع به دستباشـد آمده کـمتـر . براسـاس مقالـه بکـر ارتبـاط مستقیمی بین فقر و جرم و جنایت وجود دارد. با افزایش فقر شـانس ورود بـه جـرایم علیه اموال افزایابدش می (کلی( 2000) 1، چیو و مادن.((1998) 2
3ـ شهرنشینی: در کشورهاي در حال توسعه که با مازاد نیـروي کـار در منـاطق روسـتایی مواجه هستند مهاجرتهاي بیرویهاي که از مناطق روستایی به سـمت منـاطق شـهري صورت میگیرد، مناطق حاشیه نشین در اطراف کلان شهرها را به وجود میآورد. ایـن وضعیت باعث میشود میلیونها انسان با وضعیت ناهنجاري در شهرها زنـدگی کننـد.
بهدنبال این رویداد هزینه ورود به جرایم کاهش یافته و ورود به آن تسهیل میشود. هدف اصلی در این تحقیق بررسی اثر عواملی مانند بیکاري، فقر و شهرنشینی بر جرایم علیه اموال است. در معادله (2)، متغیر وابسته بهشکل مجموع کل جرایم (سرقت، چک بلا محل و اختلاس و ارتشاء) و در سه معادله 3، 4 و 5 متغیرهاي وابسته شامل اجزاي جرایم (سرقت یا چک بلا محل و یا اختلاس و ارتشاء) میباشد.
پیشینه تحقیق
در این بخش مطالعات انجام شدة داخلی و خارجی به شکل خلاصـه در جـدول زیـر آورده شده است.
دادهها و روش تحقیق
در مطالعه حاضر، روش برآورد مدل براساس دادههاي تلفیقی3 است. این روش ترکیبی از اطلاعات سري زمانی1385) 4ـ(1387 و دادههاي مقطعی30) 5اطلاعاتاستان)میباشد. مورد استفاده از آمارهاي منتـشر شـده توسـط مرکـز آمـار ایـران و مرکـز آمـار و فنـاوري اطلاعات قوهاستقضائیه ایران جمعآوري شده . در یک مدل متغیرهاي توضـیحی شـامل شهرنشینی، بیکاري و فقر و متغیر وابسته شامل مجموع کل جرایم علیه اموال است. سپس، با ساختن شاخصی ترکیبی از جرایم علیه اموال که به صورت میانگین ساده هـر سـه جـرم بهدست آمده است، مدل برآورد شده است. از طرف دیگر، متغیر وابسته مجموع جـرایم در سه مدل جداگانه بهشکل سرقت، چک بلامحل و اختلاس و ارتشاء، برآورد شده استدر.
هر یک از مدلهاي فوق نارساییهایی وجود دارد که در مدل تلفیقی میتوان آن را کـاهش داد. از مزایاي استفاده از این نوع دادهها، میتوان به افزایش حجم نمونه، کاهش همخطـی، افزایش کارآیی، کاهش تورش تخمین، محدود شدن ناهمسانی واریـانس و امکـانپـذیري تفکیک اثرات اقتصادي و غیره اشاره کرد (هشیائو1، .(1986 در مدلهـاي پانـل، برخـی از متغیرها بین واحدهاي مقطعی و یا طی زمان تغییر میکنند. براي لحاظ کردن این تفاوتهـا از دو الگوي اثرات ثابت 2(FEM) و اثرات تصادفی 3(REM) استفاده میشـود. در الگـوي اثرات ثابت، فرض بر آن است که تفاوت میان مقاطع میتواند در جمله ثابت ظـاهر شـود. در الگوي اثرات تصادفی، فرض میشود که تفاوت میان مقاطع میتوانـد در جملـه اخـلال ظاهر شود. در ابتدا لازم است در مورد استفاده از روش پانل براي مطالعـه حاضـر، آزمـون مربوطه انجام پذیرد. بهعبارت دیگر، درصورتیکه مقاطع همگن باشند، میتوان به سـادگی از روش حداقل مربعات معمولی4 استفاده کرد. آمارة آزمون براي آزمون فرضیه به صـورت زیر است:
