بخشی از مقاله
ارزيابي نقش کليدي فرهنگ و آموزش مجازي ترافيک در درک علائم ترافيکي جهت کاهش تصادفات بر اساس سناريوهاي مختلف
چکيده
بر اساس آمارهاي ارائه شده در سال هاي اخير، تعداد وسايل نقليه افزايش چشمگيري داشته و تصادفات ترافيکيکه يکـي از مهم ترين بخش هاي زندگي روزمره را تشکيل ميدهد، از نتايج زيانبار اين افزايش است . علائم ترافيکي يکي از قديميترين ابزار انتقال پيام در جهان است که اخطار، قوانين و راهنماييهايي را براي کاربران راه فراهم مينمايد. اين علائـم ترافيکـي از طريـق فراهم نمودن اطلاعاتي در باره راه و محيط اطراف آن به عنوان ابزار کنترلي جهت دستيابي به اهـدافي نظيـر ايمنـي،تنظـيم و کنترل ترافيک براي کاربران راه استفاده ميگردد و اين مهم تنها در زماني که کاربران درک صحيحي از معاني آن ها دارنـد مـؤثر ميباشد. مطالعات اخيرمرتبط با درک علائم ترافيکي و توجه به نارضايتي رانندگان که مشـکلي متـداول بـراي درک علائـم در بسياري از کشورها است ، در اين مقاله مورد بررسي قرار گرفته و تأثير مشخصات کاربران و ويژگيهاي شناختي علائم بـر سـطح ادراک آن ها، بحث و به اختصار بيان گرديده است . در حالي که ارتباط مثبتي ميان سـطح درک و زمينـه هـاي آموزشـي توسـط بسياري از محققان تأييد شده است ، نتايج تأثيرات عوامل ديگر نظير تفکيک جنسيتي، فرهنـگ و وضـعيت تأهـل داراي نقـاط مشترکي نميباشد. سن ، جنسيت و تجارب رانندگي ممکن است سطح ادراک را تحت تأثير قرار دهد. امـا زمينـه هـاي آمـوزش مجازي فرهنگ ترافيک به طور وسيعي سطح ادراک را تحت تأثير خودقرار داده و اثرات طـولاني مـدت آن کمـک شـاياني بـه فرهنگ ترافيک مينمايد. بنابراين در اين مقاله به عنوان نمونه آماري و سنجش ميزان آشنايي افراد و فرهنـگ ترافيکـي درک علائم ، تعداد ١٥٠ پرسش نامه تهيه شده و بين افراد توزيع شده است . در ابتداي پرسش نامه سوال هـايي نظيـر جنسـيت ، سـن ، وضعيت تأهل ، ميزان تحصيلات و تجارب رانندگي خواسته شده و سؤال کليدي که شامل ميزان آشنايي افراد با هر کدام از علائم ترافيکي که در پرسش نامه تعبيه شده ، پرسيده شده است . با توجه به پاسخ افراد، مشاهده شد کـه نيـاز بـه توسـعه و آمـوزش فرهنگ ترافيکي جدا از پارامترهاي جنسيت ، سن ، سوابق رانندگي و غيره به وضوح محسوس است . لـذا موضـوعات پژوهشـي پيرامون درک علائم ترافيکي و جهت يابي براي تحقيقات آتي جهت پر نمودن شکاف دانـش فعلـي پيشـنهاد شـده و برخـي استراتژيهاي ممکن و مؤثر نظير آموزش مجازي در رشد فرهنگ ترافيک که منجر به درک صحيحي از علائم ترافيکي گشـته و جهت يابيهايي را براي ارتقاي فرهنگ و درک علائم ترافيکي در آينده مشخص مينمايدو همچنين سبب کاهش بروز تصـادفات ترافيکييگردد تحت سناريوهاي مختلف ارائه شده است .
کليد واژه : آموزش مجازي ترافيک ، علائم ترافيکي، فرهنگ ،کاهش تصادفات ،مشخصات کاربران
۱- مقدمه
با توجه به افزايش حجم ترافيک ، کاربران راه (رانندگان ، عابرين پياده و موتورسـواران ) اغلـب زمـان خود را به علت مواجه شدن با تصادفات ترافيکي در ترافيک سپري مينمايند. بـر طبـق آمـار جهـاني سالانه بيش از ١.٢٥ ميليون نفر و روزانه در حدود ١.٠٤٩ نفر در محدوده سني زير ٢٥ سال زندگاني خود را در اثر تصادفات از دست مـيدهنـد [١]. درک نادرسـت علائـم ترافيکـي نيـز قسـمتي از ايـن تصادفات را تشکيل ميدهد. علائم ترافيکي از نمادها با شکل ، رنگ و گاهي کلمات متفاوت جهت ارائه قوانين راه ، استفاده مينمايند و اين علائم ابزارهاي متداول براي کنترل ترافيک است . طراحي متناسب علائم ترافيکي با نمادهاي مشخص ميتواند دستورالعمل ها را به سرعت براي کاربران راه فراهم نمـوده و در نتيجه عکس العمل هاي متناسبي از کاربران مشاهده گردد. لذا مهمترين عامل ، در طراحي مناسب علائم ، درک روشن و صحيح از آن ها است . قابل ذکر است که براي تأثير مثبت علائم ، توصيه هاي زيـر بايد لحاظ گردد:
• نياز کاربران به طور جامع پوشش داده شود.
• معني روشن و ساده اي را منتقل سازد.
• زمان کافي را براي واکنش کاربر فراهم نمايد.
بنابراين براي کاربرد موفقيت آميز، علائم ترافيکي بايد براي کاربران راه به طـور صـحيحي قابـل درک باشد.
مطالعات اخير سطح درک کاربران راه از علائم ترافيکي را مورد ارزيابي قرار داده و اکثـر نتـايج نشـان ميدهد که عملکرد درک عمومي رضايتبخش نميباشد. برخي از مطالعات نشان داده اند که مشخصات کاربران مانند سن ، جنسيت ، سوابق آموزشي و تجربه رانندگي، در درک صحيح علائـم ترافيکـي مـؤثر است اما با وجود سوابق آموزشي مشاهده ميگردد که افـراد داراي گواهينامـه هـاي راننـدگي و حتـي داراي تجربه رانندگي، درک جـامع و درسـتي از برخـي علائـم نداشـته و دچـار سـردرگمي و اشـتباه ميگردند که گاهي اين اشتباهات عواقب جبران ناپذيري را در برخواهد داشت . بنابراين ، در ايـن مقالـه سعي بر آن است که تحت سناريوهاي مختلف ، استراتژيهاي مؤثري جهت گسترش آموزش و فرهنگ ترافيکي پيشنهاد گرددتا بدين وسيله شاهد کاهش تصادفات ترافيکي باشيم .
۲-پيشينه تحقيق
با توجه به اينکه حجم ترافيک در ٨ دهه اخير افزايش يافتـه اسـت ، بسـياري از کشـورها نشـانه هـاي تصويري علائم را براي کمک به افزايش ايمني ترافيک و تسهيل سفرهاي بين المللي که در آن تفـاوت زبان ميتواند موانعي را در فهم علائم ايجاد نمايد، ساده و استانداردسازي نمـوده انـد. چنـين علائمـي نمايشي از نمادها را به جاي حروف که بر مبناي پروتکل بين المللي است استفاده مينمايند. از آنجايي که پروتکل وين ، ميان کشورها مقـرر شـد و يکسـان سـازي علائـم ترافيکـي بـه منظـور ارتقـاي درک بين المللي افراد از علائم ، يکي از اهداف اين پروتکل بود. ايران نيز يکي از امضاکنندگان مـيباشـد کـه اين موضوع داراي مزاياي بسياري براي ترافيک بين المللي بين ايران و سايرکشورها است . اين علائم در ابتدا در اروپا و اکثر کشورها توسعه يافت . دستورالعمل يکپارچه وسايل کنترل ترافيـک (MUTCD) راه و بزرگراه ها قواعد اساسي را براي طراحي و کاربرد علائم و نشانه هاي راه براي عموم مردم در آمريکا مشخص مينمايد [٢]. کشورهاي متعددي در جهان نيز راهنماي وسايل کنترل ترافيـک خـود را کـه شبيه به علائم آمريکا است تهيه نموده اند. يکي از مطالعات جامع در ارتباط با درک رانندگان از علائـم مختلف ترافيکي و نشانه هاي راه در سازمان اتومبيل آمريکا توسط هالبرت و همکارانش در سال ١٩٧٩ انجام شد [٣]. در اين نمونه ٣١٠٠ راننده از سراسر ايالت هاي آمريکا مورد تست قـرار گرفتـه و نتـايج گزارشات درک علائم با توجه به درصد پاسخ هاي صحيح به طور کلي ضعيف و در حـدود ٧٤ درصـد بوده است . آن ها همچنين دريافت نمودند که رانندگان مسن نسبت به رانندگان جوان درک نادرسـتي از علائم دارند.
در سال ١٩٩٥ اتووکس و همکارانش ، ٤٣ ابزار ترافيکي را براي درک معاني اطلاعات علائم و نشانه هاي راه مورد ارزيابي قرار دادند. گزارشات اين تست بيان نمود که درک نادرستي از مفاهيم و معاني علائـم ميان رانندگان ايالت کانزاس آمريکا وجود دارد. از اين رو، توصيه هاي عمـومي نيـز جهـت بهبـود ايـن شرايط ارائه گرديد [٤]. مدني و همکارانش در سال ٢٠٠٠ در تحقيق خود، تأثير درک علائم ترافيکـي و بستن کمربند ايمني توسط رانندگان بر تصادفات را بررسـي نمودنـد. مـدني و همکـارانش در سـال
٢٠٠٢، تأثير خصوصيات کاربران در درک ٢٨ علائم اخطاري و بازدارنده را مورد بررسـي قـرار دادنـد.
نمونه ها شامل ٩٠٠٠ راننده مقيم بحرين ، کويت ، امان و قطر بودند. نتايج نشـان داد کـه راننـدگان در حدود ٥٦ درصد از علائم را به صورت کامل درک کرده اند. همچنين امتياز راننـدگان مـرد نسـبت بـه رانندگان زن در درک علائم بيشتر بوده اما وضعيت تأهل و سن در مقايسه با سوابق آموزشي و تجارب رانندگي در درک علائم درصد ناچيزي را به خود اختصاص داد [٦].
بنابراين ، به طور کلي با بررسي پيشينه مطالعات محققان نتيجه ميشود که نياز بـه سيسـتم آمـوزش جامع فراگير جهت ارتقا فرهنگ درک علائم ترافيکي در جلوگيري از تصـادفات ، تـأخيرات ، ترافيـک و ماندگاري اثرات آموزش درک علائم قبل از کسب گواهينامه رانندگي براي مدت طولاني و حتي پس از آن براي ممارست بيشتر حائز اهميت است .
٣- اهداف مسئله و روش تحقيق
با توجه به افزايش حجم ترافيک ، ميزان تأخيرات و تصادفات ترافيکي که درک نادرست ، بي توجهي بـه علائم ترافيکي، آموزش اندک و انتقال ندادن فرهنگ صحيح ترافيکي از عوامل اساسي پديد آمدن اين پيامدهاي منفي است ، نياز به آموزشي جامع و فرهنگي مؤثر در ترافيک و درک صحيح علائم و قوانين به وضوح احساس مي گردد. اگرچه عواملي مانند خصوصيات کاربران در درک قوانين و علائم ، تأثيرگذار ميباشند، اما در مقايسه با آموزش و انتقال فرهنگ ، چنين تأثيراتي قابل چشم پوشي است . قابـل ذکـر است که اثرات مثبت و طولاني مدت آموزش ترافيک و اشائه فرهنگ صحيح ترافيکـي نيـاز جامعـه را مرتفع و پيامدهاي شگرف آن شامل حال تمام جامعه مي گردد.
لذا در اين مقاله خصوصيات کاربران به اختصار بيان و ارزيابي مي گردد و ٣ سـناريو کـه در آن ، تعـداد ١٥٠ پرسش نامه تهيه و بين افراد مختلف به عنوان جامعه آماري توزيع گرديده است ، ارائه شده است .
در پرسش نامه ، خصوصيات افراد، به عنوان سؤال و علائم ترافيکي بدون توضيحات متني با پاسخ هـايي در زير آن تعبيه شده اند. پس از جمع آوري، درصد ميزان آشـنايي افـراد سـنجيده شـده و بـه صـورت درصد نسبت به کل نمونـه بيـان شـده اسـت . پـس از مشـخص شـدن نتـايج در سـناريوهاي بعـدي، استراتژي هايي جهت گسترش فرهنگ و آموزش صحيح علائم ارائه مي گردد.
٤- مشخصات کاربران راه
اين حقيقت که سطح درک ميان افراد، متفاوت است غير قابل انکار بوده و خصوصيات افـراد مختلـف ، تفاوت در سطح ادراک را نمايان تر ميسازد. عواملي نظير سن ، جنس ، تجارب رانندگي، فرهنگ ، سوابق آموزشي و وضعيت تأهل بايد در ارزيابي سطح ادراک در نظر گرفته شود. در حالي که ارتبـاط مثبتـي ميان سطح درک و زمينه هاي آموزشي توسط بسياري از محققان تأييد شـده ، نتـايج تـأثيرات عوامـل ديگر نظير تفکيک جنسيتي، فرهنگ و وضـعيت تأهـل داراي نقـاط مشـترکي نمـيباشـد [٧]. سـن ، جنسيت و تجارب رانندگي ممکن است سطح ادراک را تحت تأثير قرار دهد اما زمينه هـاي آمـوزش و فرهنگ ترافيک به طور وسيعي سطح ادراک را تحت تأثير خود ميگذارد.
سن
يکي از عوامل مؤثر در درک علائم ترافيکي، سن است که بـه طـور مسـتقيم مـرتبط بـا آمـوزش نيـز ميباشد. درک مفاهيم اوليه ترافيکي براي کليه سنين با زبان هاي مختلف ممکن است [٨]. بايد توجـه شود که انتقال مفاهيم و درک علائم ترافيکي به چه صورت و مطابق با سن افراد آموزش داده شود. در ايران ، افرادي که به سن ١٨ سال تمام رسيده اند، پس از گذرانـدن آزمـون راننـدگي قـادر بـه کسـب گواهينامه بوده و با افزايش سن ، تجارب رانندگي بيشتري را کسـب مـينماينـد. امـا بـه دليـل اينکـه آموزش علائم ترافيکي در يک مقطع و در يک سن خاص و در مدت کوتاهي انجام ميشود، با افـزايش سن ، ناخودآگاه به دست فراموشي سپرده ميشود. همچنين از جنبه توجه بـه علائـم ترافيکـي، افـراد جوان تمرکز و توجه بيشتري به علائم داشته در حالي که افراد ميان سال نسبت به آنها توجه کمتـري را به دلايل مختلف از جمله سالخوردگي، فشار زندگي، عدم تمرکـز و بيمـاريهـاي مختلـف ، از خـود نشان ميدهند.
تجارب رانندگي
کسب تجربه يکي ديگر از عوامل مؤثر در شناخت علائم ترافيکي است . اي ن موضوع بـه تکـرار مشاهده علائم باز مي گردد. البته به شرط ي که درک صحيحي از علائم طي ساليان متوالي همراه شخص باشد و به اشتباه برخي مفاهيم در ذهن وي نقش نبسـته باشـد. امـا بـه طـور کـلي تجـارب رانندگي ، شناخت اي ن عوامل را ساده تر ساخته و به کاهش شراي ط بحراني و تصادفات تـرافيکي کمک مي نمايد.
جنسيت
تفکيک جنسيتي در دقت افراد مؤثر بوده و قدرت درک آن ها را افـزايش يا کـاهش مي دهـد.
مردان در مقايسه با زن ها قدرت بيشتري در درک مفاهيم علائم ترافيکي دارند و نماد هريک از علائم را مي توانند به وضوح تشخ يص دهند. اما در مقابل ، زنان دقت بي شتري نسبت به مردان در رانندگي دارند و براي مدت طولاني نيز مي توانند مفاهيم را به خـاطر بسـپارند. دقـت در علائـم ترافیکی مي تواند بروز تصادفات را در زنان نسبت به مردان کاهش دهد ولي در برخي مواقع ، دقت بيش از حد زنان و آهسته رانندگي کردن آن ها با توجه به علائم نيز ميتواند منجـر بـه ايجـاد ترافيک هاي سنگين گردد. لذا آموزش صحيح به هر دو جنسيت مي تواند گامي مؤثر در جهت احترام به قوانين ، درک صحيح و کاهش پي امدهاي منفي باشد.
سوابق آموزشي و فرهنگ
محتوا و جنبه هاي آموزش رانندگي که از اهميت زيادي برخوردار است در سيسـتم هـاي برنامـه ريـزي درسي ملي و در سيستم اخذ گواهينامه ملي در کشورهاي اروپايي تعريف شده است .
آموزش هايي که نميتواند بطور کافي در آزمون اخـذ گواهينامـه ارزيـابي شـوند نيـز از طريـق دروس اجباري مطرح مي گردند. اين دروس شامل موارد تئوري و عملياتي و نيـز دروس ارزيـابي عمليـاتي در سرتاسر فرآيند يادگيري مي شوند. بنابراين ، مدارس رانندگي حرفه اي، برنامه هاي اجباري و اختياري را در کشورهاي اروپايي و ايالت آمريکا فراهم مي نمايد [٩].
آموزش ترافيک به صورت بنيادي و فرهنگي بهتر است از گروه هاي سني پايين و از سطوح کودکستان و دبستان و سپس مدارس راهنمائي و دبيرستان شروع شود تا اين فرهنگ از کودکي در خميـر نسـل آينده حک گردد. بايد توجه داشت که آموزش مداوم و مستمر کاربران راه ، نقش بسيار حساسـي را در ترافيک شهرها به عهده دارد. در مطالعه اي که در آن ٢٥٠ نمونـه از افـراد کشـورهاي فنلانـد، کانـادا، عربستان و هلند شرکت داشته اند، مشاهده گرديد که راننـدگان اروپـا و آمريکـا نسـبت بـه راننـدگان کشورهاي عربي و آسيايي درک صحيحي از علائم را به علـت آمـوزش هـاي نـوين و ايجـاد بسـترهاي مناسب فرهنگي دارند [١٠و١١]. البته ميزان درک علائـم در جوامـع مختلـف آسـيا متفـاوت اسـت و نميتوان نتيجه کلي را از اين مطالعه مشاهده نمود. اما به طـور کلـي گسـترش فرهنـگ ترافيکـي در کشورهاي توسعه يافته نسبت به کشورهاي در حال توسعه بيشتر است .
٥- سناريوهاي مختلف جهت بررسي نقش آموزش و فرهنـگ ترافيـک در درک علائـم ترافيکي
سناريو ١: ١٥٠ نمونه پرسش نامه به صورت تصـادفي ميـان کـاربران راه (راننـدگان ، عـابرين پيـاده و موتورسواران ) جهت ارزيابي درصد درک افراد از علائم ترافيکي بر اساس خصوصيات شخصـي کـه بـه تفکيک در جدول ١ ارائه شده است ، توزيع شده و درصد هر گروه نسبت به جامعه آماري نيـز در ايـن جدول مشخص شده است .
سناريو ٢: از آنجايي که توجه به علائم بازدارنده و حکم دهنـده ، علائـم اخطـاري و علائـم محـدوديت سرعت حائز اهميت است ، به عنوان نمونه آماري و سنجش ميزان آشـنايي افـراد و فرهنـگ ترافيکـي درک علائم ، در ابتداي پرسش نامه اي که به طور تصادفي ميان افراد توزيع گرديده اسـت ، سـوال هـايي نظيرجنسيت ، سن ، وضعيت تأهل ، ميزان تحصـيلات و تجـارب راننـدگي
