بخشی از مقاله
مقاله ارزیابی سیستم نگهداري و تعمیرات مبتنی بر قابلیت اطمینان(RCM )با رویکرد(ELECTRE) (مطالعه موردي:پمپ هاي صنعتی ایران)
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر شناسایی عوامل و شاخص هاي ارزیابی نت مبتنی بر قابلیت اطمینان در شرکت پمپ هاي صنعتی ایران با رویکرد الکتره می باشد. جامعه آماري پژوهش حاضر را 150 نفر از خبرگان شرکت که با استفاده از فرمول کوکران تعداد اعضاي نمونه 85 نفر می باشد.ابتدا سه عامل اصلی در ارزیابی نت مبتنی بر قابلیت اطمینان که عبارتند از: -1عامل مدیریتی؛-2عامل فنی،-3عامل نیروي انسانی، شناسایی شدند.سپس با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون به وزن دهی شاخص ها يبعد مدیریتی، فنی و نیروي انسانی پرداختیم. آنگاه با توجه به اوزان محاسبه شده حاصل از آنتروپی، به وسیله ي تکنیک الکتره به رتبه بندي وتعیین نفوذ این عوامل پرداختیم. نتایج نشان می دهد که عامل نیروي انسانی بیشترین تاثیر را نسبت به عامل مدیریتی و عامل فنی نشان می دهد.
کلمات کلیدي: نگهداري و تعمیرات مبتنی بر قابلیت اطمینان، شرکت پمپ هاي صنعتی ایران، تکنیک آنتروپی شانون، تکنیک الکتره.
١
.1 مقدمه
امروزه سیستم هاي نگهداري و تعمیرات (نت) نقش بسیار مهمی در فرآیند تولیدي و حفظ و نگهداري ماشین ها و تجهیزات مرتبط در شرایط قابل قبول و استاندارد ایفا می کنند. عمدتاً فعالیت هاي نت را می توان به نت پیشگیرانه و نت اصلاحی دسته بندي کرد. در نت پیشگیرانه هدف نگهداري ماشین ها و تجهیزات مربوطه در شرایط مناسب عملیاتی از طریق برنامه ریزي بازدیدهاي دوره اي و تعمیرات منظم می باشد. در نقطه مقابل، هدف از نت اصلاحی تعمیر و راه اندازي مجدد ماشین هاي از کار افتاده و معیوب است. پرواضح است که نت پیشگیرانه به مراتب با اهمیت تر از نت اصلاحی است، چرا که علاوه بر جلوگیري از توقف روند تولید(بسیار حیاتی به ویژه در سیستم هاي تولید انبوه نظیر خط تولید) داراي هزینه هاي کمتري نیز است. مهم تراز آن حفظ مشتري و رضایت وي است که در نتیجه عدم توقف ناگهانی تولید حاصل می شود. به علاوه، براي تعیین میزان اثربخشی یک برنامه نت پیشگیرانه، می بایستی عوامل مختلف اثرگذار در آن شامل انواع هزینه ها، زیان هاي ناشی از توقف تولید، بهره روي و موارد مشابه دیگر در نظر گرفته شوند. جهت سهولت، شاخص هاي متعددي بدین منظور تهیه شده اند. یکی از رویکردهاي رایج جهت کنترل شاخص ها از طریق مقایسه مقادیر فعلی آن ها با مقادیر قبلی آن ها می باشد. در این روش مقادیر شاخص ها طی زمان روي نموداري موسوم به نمودار روند ترسیم می شوند.[1]
براي موفقیت و ادامه حیات سازمان ها، باید روش ها اصلاح شده و در روند انجام امور بهبودي حاصل گردد. نت یکی از ارکان اصلی هر سازمان پویا محسوب می شود که با در اختیار داشتن نیروي انسانی متخصص و کارآمد، مانع از وقفه یا رکود در بخش هاي مختلف می شود. سیستم نگهداري و تعمیرات بر بودجه و سود دهی سازمان به طور مستقیم تاثیر می گذارد، ولی عدم برنامه ریزي صحیح نت سبب کاهش عمر تجهیزات می گردد.[2] نت مبتنی بر قابلیت اطمینان1 و یا در اصطلاح علمی نت مبتنی بر قابلیت اطمینانمی تواند تعاملی منطقی بین تعمیرکاران، بهره برداران، مدیران، مهندسین، و اصولاً هرکسی که به نوعی دست اندرکار امر تولید کالاي مرغوب می باشد ایجاد نماید[3] .از نت مبتنی بر قابلیت اطمینان به عنوان بزرگ ترین تغییر در دنیاي نگهداري و تعمیرات نام برده می شود. امروزه استفاده از نت مبتنی بر قابلیت اطمینان به عنوان یک پیش نیاز براي ارتقاء میزان اثر بخشی برنامه هاي نت مطرح بوده و بر همین اساس گرایش سازمان ها به این رویکرد بسیار افزایش یافته است.اما در کنار تمامی نکات نت مبتنی بر قابلیت اطمینان چه چیزي باعث شده که فرآیند اجراي این روش در صنایع مختلف با مشکلات زیادي هنگامی طراحی و پیاده سازي مواجه شود؟
شروع نت مبتنی بر قابلیت اطمینان در مقیاس کلی کاري پیچیده و طاقت فرساست. با توجه به این که نت مبتنی بر قابلیت اطمینان تغییرات گسترده اي در سازمان ایجاد می کند در راه شروع نت مبتنی بر قابلیت اطمینان موانع متعددي وجود دارد.بعضی از شرکت ها در تطبیق نت مبتنی بر قابلیت اطمینان به واسطه ي هزینه هاي اولیه بالاي آن دچار مشکل شده اند و موجب شده است تا پروژه نت مبتنی بر قابلیت اطمینان پشتیبانی خود در قسمت هاي مدیریتی را از دست بدهد.همچنین عدم تخمین هزینه هاي اولیه و یا عدم ارزیابی میزان بازگشت سرمایه می تواند منجر به وجود آمدن مخالفت در سطوح مدیریتی شرکت گردد. بسیاري از شرکت هایی که از دهه((1990 به بعد به اجراي نت مبتنی بر قابلیت اطمینان پرداختند مواردي همچون طولانی بودن زمان اجراي این روش و هزینه گروه هاي کاري اولیه در پروژه را به عنوان چالش هاي پیش رو بر شمرده و برخی نیز از ادامه کار منصرف گردیدند، این گزارش هاي باعث شد تا بسیاري از صنایع استقبال خوبی از این روش نداشته باشند.[4]
٢
نت مبتنی بر قابلیت اطمینان، از نظر اغلب متخصصین نگهداري و تعمیرات به عنوان اثربخشترین روش نسبت به هزینههایش، براي ایجاد و توسعه استراتژيهاي نگهداري و تعمیرات در سطح جهانی شناخته میشود. بهرهگیري مناسب از این روش با دستیابی سریع به بهبودي پایدار در زمینه هاي گوناگون همراه است. افزایش دسترسپذیري و قابلیت اطمینان تجهیزات، بهبود وضعیت کیفی محصولات، کاهش سوانح با پیامدهاي ایمنی و زیست محیطی از جمله دستاورد هاي مهم بکارگیري نت مبتنی بر قابلیت اطمینان است. کاهش 40 تا 70 درصدي خرابی تجهیزات از جمله اهداف مورد انتظار از پیاده سازي آنالیز نت مبتنی بر قابلیت اطمینان بوده که تحقق آن در گروي اجراي صحیح و درك مفاهیم عمیق و کلیدي آن است. [5] علی رغم اهمیت بالاي ارزیابی نت مبتنی بر قابلیت اطمینان در دنیا، تحقیقات اندکی در این خصوص (به خصوص در شرکت هاي ایران) صورت پذیرفته است. تاکنون تحقیقات زیادي در باره نت مبتنی بر قابلیت اطمینان انجام شده است، ولی متاسفانه تحقیق جامعی که به، شناسایی شاخص هاي اهم و به کار گیري چندین رویکرد تصمیم گیري چند معیاره و ارزیابی نت مبتنی بر قابلیت اطمینان پرداخته باشد، انجام نپذیرفته که همین امر بر اهمیت و ضرورت این تحقیق می افزاید.
سوال کلیدي پژوهش حاضر این است که:چه شاخص هایی جهت ارزیابیRCM پمپ هاي صنعتی ایران باید مورد توجه قرار گیرد؟
هدف از انجام این تحقیق، شناسایی عوامل کلیدي در ارزیابی نت مبتنی بر قابلیت اطمینان در شرکت پمپ هاي صنعتی ایران با استفاده از تکنیک الکتره2، روش آنتروپی شانون3 جهت وزن دهی به شاخص ها، و در نهایت ارائه پیشنهاداتی جهت استقرار RCM در شرکت پمپ هاي صنعتی می باشد.
.2 مبانی نظري و پیشینه ي پژوهش
ریشه هاي تاریخی RCM به دهه 70 میلادي و برنامه هاي نت صنایع هواپیمایی آمریکا بر می گردد. زمانی که هواپیماي بوئینگ 747 طراحی شد، یک تیم مهندسی مأمور شدند تا برنامه جامع نت پیشگیرانه را براي این هواپیما تدوین نمایند. پس از تدوین برنامه نت پیشگیرانه، ارزیابی انجام شده نشان داد که هزینه انجام این فعالیت ها بسیار بالا و قابل مقایسه با هزینه ساخت هواپیما می باشد. لذا تردیدهاي جدي درباره لزوم انجام فعالیت هاي PM مفصل بوجود آمد و گروهی تحت عنوان MSG تشکیل شد تا برنامه بهینه اي را براي نگهداري و تعمیرات این هواپیما طراحی نماید. مطالعات تخصصی که
توسط این گروه انجام شد، نهایتاً منجر به تدوین برنامه اي شد که به نام MSG3مشهور گردید.[6]
نت قابلیت اطمینان
نت قابلیت اطمینان تعاملی منطقی بین تعمیرکاران، بهره برداران، مدیران و مهندسین و دست اندر کاران تولید کالاي مرغوب ایجاد می کند.نت مبتنی بر قابلیت اطمینان فرآیندي است براي تعیین نیازمندي هاي نت هر دارایی فیزیکی در یک زمینه عملیاتی، به عبارتی فرآیندي است که تعیین می کند چه کارهایی باید انجام شود تا این اطمینان حاصل گردد که یک ماشین وظایف خود را به درستی انجام خواهد داد. [7]
در طی این سال ها کاربرد RCM در صنایع دیگر و کشورهاي مختلف گسترش یافت.از جمله صنایع دیگر بهره مند از این روش می توان صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، صنایع تولید فلزات، صنایع شیمیایی، نیروگاه ها و معادن و بسیاري از صنایع دیگر
٣
نام برد. این روش هم اکنون به عنوان استانداردي براي نگهداري و تعمیرات با عنوان (1999) IEC60300 مطرح می باشد.روش RCM توسط ساندتروف و اسوند، نولان و هیپ و مویبري، تکامل یافت و کاربرد آن از صنعت هواپیمایی فراتر رفت.RCM تاکنون در صنایع نیروگاهی و هسته اي، صنایع تولیدي، پالایشگاهی و حمل و نقل به کار گرفته شده است.در راه آهن انگلیس اجراي برنامه RCM و مهندسی قابلیت اطمینان از سال((1975 آغاز و توسعه آن تا به حال ادامه پیدا کرده است.هدف از اجراي این برنامه در راه آهن انگلیس بالا بردن قابلیت اطمینان، قابلیت دسترسی، قابلیت تعمیر پذیري و ایمنی بیش تر ماشین آلات بوده است.[8] اما در داخل کشور نیز با توجه به توسعه برنامه هاي نت شاهد تحقیقاتی در زمینه RCM بوده ایم که برخی از آن ها به مشکلات پیش از پیاده سازي و همچنین زمینه هاي آماده سازي جهت استقرار RCM پرداخته اند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مقایسه استاندارد هاي نت مبتنی بر قابلیت اطمینان، مکان یابی اجزاء سیستم ها بر مبناي RCM، بررسی تطبیقی میان دانش هاي RCM و TPM در نت، نتایج اجراي RCM در صنایع سیمان کشور، اجراي RCM بر مبناي رویکرد شش سیگما و...
که از مزایاي پیاده سازي آن می توان به موارد زیر اشاره نمود:
افزایش قابلیت دسترسپذیري دستگاهها و ظرفیت تولید ؛
کاهش هزینههاي نت، عملیاتی و خرابی دستگاهها ؛
کاهش چشمگیر حوادث صدمه زننده به ایمنی و محیط زیست ؛
افزایش طول عمر تجهیزات ؛
کاهش قابل توجه فعالیتهاي اضطراري سازمان ؛
ایجاد فرهنگ همکاري در بین همه گروهها و همچنین فضاي برنامهریزي و عملکردي پیشاقدام.[9]
تکنیک ELECTRE
از زیر گروه هماهنگ به جاي رتبه بندي گزینه ها از مفهوم جدیدي معروف به مفهوم غیر رتبه اي استفاده می کند وحتی در صورت عدم ارجحیت ریاضی دو گزینه نسبت به یکدیگر، تصمیم گیرنده بر اساس تحلیل ریسک عمل می کند.[11]
پیشینه ي پژوهش
گاندوسی و سیمولا((2013، تحقیق را در خصوص ارزیابی عملکرد واحد نگهداري و تعمیرات شرکت LKAB سوئد، که یکی از شرکت هاي فعال در حوزه ي اتوماسیون فرآیند هاي معدنی است انجام دادند.محققین از ابعاد: مالی، زمانی، نیروي انسانی، ایمنی و عملیاتی به ارزیابی عملکرد خطوط اتوماتیک بخش نت استخراج معادن پرداختند.محققان به بعد کیفیت در حوزه ي نت توجه نموده و با توجه به نوع فرآیند مورد بررسی که تولید – خدماتی است، تنها انطباق با استاندارد را معیار قضاوت خود براي کیفیت محصولات تولید خود معرفی نمودند.خو و زي (2012)، از نمودار هاي کنترلی براي پایش سیستمی که به طور منظم نت روي آن اعمال می شود بهره گرفته اند.با این رویکرد این امکان فراهم می شود که بتوان در خصوص ادامه اقدامات نت تصمیم گیري نمود.سلویک و آون((2011، چارچوبی را براي ترکیب تعمیر و نگهداري مبتنی بر
٤
قابلیت اطمینان و ریسک با مطالعه موردي در صنایع نفت و گاز ارائه دادند. درآن پژوهش نقطه ضعف نت RCM در نظر نگرفتن فاکتور ریسک بیان شده و بر اساس آن مدلی ارائه شده که ریسک را نیز در نت مبتنی بر قابیلت اطمینان در نشر می گیرد.ژیگانگ و همکاران (2011)، در پژوهشی به بررسی شیوه بهینه سازي نت مبتنی بر قابلیت اطمینان، براي سیستم هاي تولید برق بادي تحت مانیتورینگ مداوم پرداختند.با بهره گیري از اطلاعات منیتورینگ وضعیت که از اجزاي توربین هاي بادي جمع آوري شده و براي کاهش هزینه عملکرد و تعمیر و نگهداري سیستم هاي تولید برق بادي، استراتژي نگهداري و تعمیرات مبتنی بر وضعیت براي اجرا انتخاب شده است.یونگ و همکاران((2010، به یکپارچه سازي کنترل کیفیت آماري و نت پیشگیرانه با هدف حداقل سازي هزینه هاي مربوط به اقدامات نت، نمونه گیري و کیفیت پایین خدمات (محصول) کرده اند. مدل نت آن ها جایگزینی فرآیند با طول عمر مفید اتمام یافته(علی رغم این که می تواند کار کند)، می باشد.
هاشم زاده و واحدي آزاد((1391، در مقاله اي با عنوان: تعیین شاخص هاي ارزیابی سطح کیفیت فرآیند هاي نگهداري و تعمیرات ماشین آلات، پرداختند.محققین با تاکید بر عامل زمان و هزینه به عنوان معیار هاي کنترلی، شاخص هایی را براي ارزیابی سطح کیفیت خدمات نت ارائه نمودند. در این تحقیق شاخص هاي پیشنهادي اثر گذار در سطح کیفیت فرآیندهاي نت از سه منظر مطابقت با خواسته هاي مشتري، شاخص هاي فرآیند نت و شاخص هاي خروجی هاي فرآیند مورد توجه قرار گرفته است و نتیجه به کارگیري آن در فرآیند نگهداري و تعمیرات شرکت پارس خودرو، مبین کارایی این روش جهت ارزیابی سطح کیفیت فرآیند نگهداري و تعمیرات می باشد.توکلی مقدم، آسیان و همتی((1390، در پژوهشی با عنوان:استفاده از تصمیم گیري چند معیاره فازي در مدل کارت امتیازي متوازن براي بهبود عملکرد صنایع فولادي ایران، پرداختند.پژوهشگران هدف از انجام تحقیق را، توسعه رویکردي نوین از کارت امتیازي متوازن بر اساس روش تاپسیس فازي، به منظور ارزیابی استراتژي و بهبود عملکرد صنایع فولادي مورد مطالعه در ایران اعلام نمودند.نتایج پژوهش آنان نشان می دهد روش هاي تصمیم گیري چند شاخصه فازي، از قبیل تاپسیس فازي، می تواند توسط یک روش ساختارمند، در طراحی کارت امتیازي متوزان با موفقیت به کار گرفته شوند. به علاوه، مدل پیشنهادي آن ها با ارائه راهکار هاي اصولی حاصل از سیستم بازخور، تقریباً تمام شاخص هاي تعریف شده را بهبود بخشیده و بر عملکرد سازمان هاي مورد مطالعه در تمامی ابعاد تاثیر مثبتی
داشته است.خاکباز،سجادي و کرباسیان((1390، در مقاله اي با عنوان:برنامه ریزي نت مبتنی بر قابلیت اطمینان، آنالیز حالات خرابی و رویکرد کارت امتیازي متوازن(مخابرات مناطق عملیاتی شرکت نفت)، پرداختند.در این پژوهش الگویی جدید براي اجراي استانداردهاي نت مبتنی بر قابلیت اطمینان ( (RCM ارائه شده است. در شروع کار دیاگرام اجزاي تشکیل دهنده تجهیزات ترسیم و آنالیز حالات خرابی براي آن ها انجام می شود. پس از آن با تحلیل نتایج و با استفاده از الگوریتم ارائه شده ، مناسب ترین شیوه نت مبتنی بر قابلیت اطمینان براي اجرا انتخاب می شود و براي سنجش میزان اثربخشی آن ، با استفاده از رویکرد کارت امتیازي متوازن شاخص هدف و سنجه هاي مناسب، تعریف شده است. با اجراي الگو در ایستگاه هاي مخابراتی یکی از مناطق عملیاتی شرکت نفت که قبلاً از روش نت پیشگیرانه مبتنی بر زمان استفاه می شد، نتایج حاکی از
بهبود در کلیه جنبه هاي کارت امتیازي متوازن بوده است.
.3روش شناسی و مدل پژوهش
با توجه به این که هدف تحقیق حاضر ارزیابی RCM در شرکت پمپ هاي صنعتی ایران می باشد لذا از تحقیق پیمایشی براي بخش اول این تحقیق استفاده می شود.از مهم ترین مزایاي این تحقیقات، قابلیت تعمیم نتایج حاصل از آن می باشد.بنابراین باتوجه به این مزیت تحقیقات پیمایشی، می توان به نتایج این تحقیق اطمینان بیش تري نمود.همچنین به دلیل استفاده از روش هاي تصمیم گیري چند معیاره (MCDM) که خود یک روش ریاضی و کمی است، لذا به نتایج این تحقیق بیش تر از نتایج تحقیقات صرف آماري می توان استناد کرد و از نکات آن بهره مند شد.با درنظر گرفتن هدف، انگیزه و
٥
فایده این تحقیق، آن را از نوع تحقیقات کاربردي قرار می دهیم زیرا که نتایج آن جهت تنظیم برنامه هاي آتی سازمان(شرکت پمپ هاي صنعتی ایران)، قابل استفاده خواهد بود. جامعه آماري پژوهش حاضر را 150 نفر از خبرگان شرکت که با استفاده از فرمول کوکران تعداد اعضاي نمونه 85 نفر می باشد.در پژوهش حاضر براي تعیین روایی از، روایی محتوایی(تایید کمیت و کیفیت سوالات از نظر خبرگان واساتید مرتبط با حوزه پژوهش) استفاده شده است. براي تعیین پایایی پرسش نامه ازضریب آلفاي کرونباخ استفاده شده است.ضریب آلفاي کرونباخ براي پرسش نامه شماره یک و دو به ترتیب: (0.897) و((0.856، می باشد. زمانی که این مقدار بیش تر از (0.7) باشد، پرسش نامه ها از پایایی قابل قبولی برخوردار است، درنتیجه پرسش نامه ها داراي پایایی قابل قبولی است.بررسی کامل یک پدیده مدیریتی، نیازمند داشتن یک الگوي مفهومی مناسب می باشد.چهار چوب یا یک مدل مفهومی، روابط تئوریکی میان متغیر هاي مهم مورد بررسی را نشان می دهد[12]همان طور که در مراحل انجام این تحقیق اشاره شد پس از مطالعات کتابخانه اي و استخراج شاخص هاي ارزیابی عملکرد نت مبتنی بر قابلیت اطمینان از تحقیقات پیشین(مطابق جدول(1، 10شاخص شناسایی شدند.نمودار((1، مدل مفهومی تحقیق را نشان می دهد.
جدول :1 شاخص هاي استخراج شده ارزیابی نت مبتنی بر قابلیت اطمینان در ادبیات موضوع
