بخشی از مقاله
بررسي وضعيت ارگونوميک کيف و کوله پشتي دانش آموزان دختروپسر مقاطع مختلف تحصيلي
چکيده
امروزه بشرباتوجه به پيشرفت تکنولوژي ودراختيارقرارگرفتن زندگي ماشيني وبه حداقل رسيدن تحرک وفعاليت درمعرض بسياري ازمشکلات جسماني ، رواني مي باشد که اين عدم توجه به آمادگي عضلاني و جسماني در بشر امروزي مشکلات اپيدميک را در سطح جوامع مختلف پديد آورده است .بطوريکه در پژوهش انجام شده بر روي ٧٠٠ هزاردانش آموزبيش ازيک ميليون وسيصدهزارموردبدشکلي قامتي واسکلتي ومشکلات عضلاني رانشان داد.ازآنجاکه دانش آموزان درهرسال تحصيلي حدود٩ ماه رابه حمل کيف و کوله پشتي همراه با کتب خود ازمدرسه تا خانه و برعکس مي پردازند لذا اين امر نيزمي تواند يکي ازدلايل مشکلات ساختار قامتي دانش آموزان باشد لذاپژوهش حاضر بر روي ٨٧٥٣نفراز دانش آموزان دختروپسر ازمقاطع تحصيلي و به صورت انتخاب تصادفي [(ابتدايي ٨٤٠ دخترو٩١٠ پسر) ، (راهنمايي ١٧٠٠ دختر و٢٠٨٥ پسر) ، (دبيرستان ١٥٠٠ دختر و ١٧٢٨ پسر)] انجام شد.
در اين پژوهش وزن افراد و وزن کيف يا کوله پشتي جامعه آماري توسط وزنه توزين اندازه گيري شد ودر فرمهايي ثبت گرديد و در نهايت با استفاده از ميانگين ميانگينها در هر پايه و مقطع ، وزن و وزن کيف و کوله ها محاسبه گرديد و در آخر با استفاده از مقايسه درصدي به تجزيه و تحليل آنها پرداخته شد که نتايج نشان داد که سنگين ترين کيف و کوله پشتيها را دانش آموزان پسر ابتدايي در پايه اول حدود (١٠.٣٤ درصد) وپايه چهارم(١٣.١١ درصد)نسبت به وزن خود و دانش آموزان دختر ابتدايي در پايه اول (١٠ درصد)و سوم(٩.٦٧ درصد) نسبت به وزن خودحمل مي کنند و در مقطع راهنمايي پسران پايه اول (٦.٤١ درصد)و دختران پايه اول (٧.٧٥ درصد) وزن خود سنگين ترين کيف و کوله ها را حمل مي کنند و در نهايت درمقطع متوسطه نيز پسران پايه اول (٤.١٥ درصد )وزن خود و دختران پايه اول با(٤.٥ درصد)وزن خود بيشترين بار را حمل مي کنند. نتايج به دست آمده از اين پژوهش بيانگر يک بار زياد در مقطع ابتدايي با توجه به ميانگين وزن دانش آموزان مي باشد.ازآنجاکه دانش آموزان در اين مقطع با توجه به ويژگي هاي جسماني ودر حال رشد بودن وعدم هماهنگي رشدوزني و طولي مستعد بدشکليهاي قامتي مي باشند که حمل بار زياد توسط کيف يا کوله پشتي نيز اين امر را موثرتر ساخته و کودکان در اين دوره دچار دردهاي اسکلتي -عضلاني خواهند شد بطوريکه پژوهشهاي انجام شده در سال ٢٠٠٣و٢٠٠٤ ميلادي بر روي دانش آموزان نوجوان نشان داد که ٤٥ درصد مشکلات آنان در ناحيه گردن و شانه وپشت و در ارتباط با حمل کيف و کوله سنگين مي باشد.لذا با توجه به نتايج پژوهش ،اجراي برنامه هاي آمادگي جسماني و عضلاني در مقاطع ابتدايي جهت افزايش قدرت و استقامت عضلاني و تدوين برنامه هاي درسي ارگونوميک هفتگي و فراهم آوردن امکاناتي در کلاسهاي درس جهت پيشگيري از حمل زياد کتب درسي در مسير خانه و مدرسه مي تواند گام موثري در پيشگيري از اين مشکلات ساختار قامتي در بين دانش آموزان باشد.
مقدمه
ارگونومي در کشورهاي توسعه يافته علي رغم کشور ما بسيار وسيع و گسترده است .
اکنون اين علم خود به شاخه هاي گوناگوني تقسيم شده است ، که مهمترين آنها بر تطبيق شرايط محيط زندگي با انسان و فاکتورهاي انساني ، انتخاب افراد مناسب براي هر شغل ، تعيين توانايي و ظرفيت کاريي افراد، طراحي محيط کار مطابق با فاکتورهاي انساني و تلاش در تصحيح مشکلات موجود در حرکات کارگران که به آرايش طبيعي استخوانها و شکل طبيعي ستون فقرات آسيب مي رسانند تکيه دارد[٤]و از آنجا که مداخله هاي ارگونومي يا مهندسي عوامل انساني بايستي يک فرآيند محلي باشد که به نيازهاي خاص يک موقعيت زماني و مکاني پاسخ مي گويد. کمک به کساني که از اين منبع جديد مي توانند بهره گيرند (مديريت ها، کارکنان، دانش آموزان و...) و توانا ساختن آنها به درک و دريافت آن به عنوان يک ابزار ارزشمند جديد امري حياتي است [ ٢] بنابراين انجام پژوهش هاي گوناگون و بررسي وضعيت امکانات و وسايل با تناسب فاکتورهاي جسماني در مراکز تحصيلي و توليد علم مي تواند منشأ اجراي طرح هاي استراتژيک ارگونوميک نوآورانه براي مراکز آموزشي باشد باشد لذا طرح حاضر با بررسي توصيفي وضعيت ارگونوميک کيف و کوله پشتي دانش آموزان دختروپسر مقاطع تحصيلي شهرستان قائن در اين راستا تلاش مي کند.
روش شناسي پژوهش
اين پژوهش از نوع نيمه تجربي مي باشد که تعداد ٨٧٥٣ نفر از دانش آموزان دخترو پسر مقاطع تحصيلي شهرستان قاين در کليه پايه ها مورد بررسي قرار گرفتند. خصوصيات بدني دانش آموزان هر پايه جداگانه در هرمقطع با وزنه توزين اندازه گيري گرديد و سپس ميانگين ، ميانگين هاي و وزن هر پايه محاسبه گرديد.. وزن کيف و کوله هاي دانش آموزان در هر پايه نيز باوزنه توزين اندازه گيري گرديد و سپس با استفاده از آمار توصيفي ميانگين ، ميانگين هاي وزن کيف و کوله هر پايه جداگانه محاسبه گرديد.
پس از جمع آوري کليه اطلاعات ميانگين وزن دانش آموزان هر پايه و وزن کوله ها مقايسه گرديد. و در مقايسه ميانگين وزن کوله ها با ميانگين وزن افراد وزن کيف و کوله پشتي هر فرد ٥-٣ درصد وزن بدن ملاک قرار گرفت (١٦) در پايان پس از جهت مقايسه و بررسي ابعاد و اندازه هاي بدني با ابعاد و اندازه هاي تجهيزات از آمار توصيفي و نمودارها و جداول استفاده گرديد.
يافته هاي پژوهش (مباني مقاله مروري )
ارگونومي نقش مهمي در تطبيق انسان با تکنولوژي و سيستم وارد و موجب کاهش اثرات جانبي کاربرد تکنولوژي در عصر فني جديد مي شود. از جمله مهمترين اثرات جانبي سوء مي توان از حوادث، آسيب هاي بهداشتي ، تنش و خستگي ، عدم رضايتمندي از کار و ضايعات نام برد. بنابر آمار سازمان بين المللي کار هر سال ٢٥٠ ميليون حادثه در جهان رخ مي دهد (به استثناء حوادث رانندگي ، طبيعي و جنگي ) که جمعا اين حوادث ٣٣٠٠٠٠ مورد فوت مي شود [٤] بنابراين نقش ارگونومي در جلوگيري از حوادث بسيار مهم است . درواقع بر طبق نظر فر علل اصلي حوادث را بايد در زمينه فاکتورهاي انساني جستجو کرد وي معتقد است که فشار بيش از حد تحمل فرد به لحاظ عوامل خارجي يا داخلي منجربه خطاي وي مي شود که مسئول اکثر حوادث است . زياد بودن بار کاري نظير بار شغلي ، بار محيطي ، بار دروني و بار وضعي را از عوامل موجبات خطاي انسان مي باشند [٤]. آمار سازمان بين المللي کار هر سال قريب ١٦٠ ميليون مورد بيماري ناشي از کار را نشان مي دهد با توجه به اين آمار بيماريهاي شغلي در ايران ساليانه ١.٢ ميليون مورد مي باشد که رقم قابل توجهي است بنابراين با اجراي تدابير لازم از جمله بازرسي ، اندازه گيري، قرار دادن استاندارد و کنترل مي توان بطور مؤثر از ابتلاي افراد به بيماريهاي شغلي کاست با توجه به اهميت و جايگاه ارگونومي و بهداشت محيط کار توجه و بررسي هاي زيادي در محيط هاي آموزشي نيز صورت گرفته است چرا که وضعيت بدني افراد در اين مکانهاي آموزشي و وسايل و تجهيزات آموزشي و رفاهي در اين محيط ها نقش مهمي در بازده مفيد اين مراکز خواهد داشت .
در يک بررسي و مطالعه ٥ ساله معاونت تربيت بدني و تندرستي بررسي ساختار قامتي دانش آموزان دختر نشان داد که هر دانش آموز دختر دو يا سه ناهنجاري چون گودي کمر، شانه افتاده، کف پاي صاف دارد و در اين بررسي کيف هاي سنگين و ميز و نيمکت هاي غيراستاندارد را يکي از عوامل بروز اين ناهنجاريها ذکر کرده اند. [١٦]
بسياري از کارشناسان ارگونومي معتقدند که وسايل سنگيني که تا مدرسه بر پشت بچه ها حمل مي شود مي تواند منجربه آسيب هاي بالقوه اي شود. رئيس انجمن کميته بين المللي ارگونوميکهاي محيطي - تحصيلي بچه ها شرايط محيطي و تحصيلي را اصلا براي بچه ها ارگونوميک نمي داند [٥]. مجلس دولت نيوجرسي اخيرا لايحة قانوني اي را تصويب کرده تا به مسئله ارگونوميک در حين تحصيل توجه نشان داده و نيازهاي بهبود ارگونوميک در مدارس دولت را ارزيابي کرده و برطرف کنند.
نيوجرسي اولين دولتي در ايالات متحده آمريکا بود که به موضوع ارگونوميک در طول تحصيل توجه کردو پس ازآن کاليفرنيا قانوني را براي وزن استانداردوقابل حمل کتابها صادرکرد[٧].
مطالعات و پژوهشها نشان داده است که جايگاه خوب و مناسب ، يادگيري را در بچه ها بهتر مي کند و زمان کمتري را صرف مي کند اجراي آن ممکن است کند شود ولي قابل تعديل است و يا يک طرح ارگونوميک مي تواند به تدريس معلمان و يادگيري دانش آموزان اثر گذاشته و باعث مي شود که از مدرسه به خانه پرمحتوي و با انرژي برگردد [٦]. همچنين يک مطالعه بر روي ٣٥٠٠ نفر از دانش آموزان بين سنين ١١ تا ١٥ سال در چگونگي استفاده آنها از کوله پشتي نشان داد که ٢١ درصد بچه ها براي مدت طولاني درد را تحمل کرده و يا زماني که آنها را حمل مي کنند احساسا ناراحتي کرده اند [٧].
مطالعات آماري نشان داده است که بيش از ٤٠ ميليون دانش آموز از کوله پشتي استفاده مي کنند که اين ممکن است موجب رنجش و ناراحتي و درد و آسيب هاي جدي براي سيستم اسکلت بندي بدن شود بطوري که تحقيقات نشان داده که بچه هايي که يک کوله پشتي در حدود ٥ درصد وزن بدنشان را حمل مي کنند نسبت به بچه هايي که ٢٠ درصد وزن بدنشان را حمل مي کنند وضعيت و شرايط بهتري دارند [٩].
از طرفي ديگر بيشتر ميز و صندلي هاي شخصي در اداره ها و مدارس بدليل غيراستاندارد بودن وضعيت بدني را ببار مي آورند که باعث پهن شدن ستون فقرات و مهره هاي کمر و نيز تغيير در وضعيت مهره هاي سر مي شود به مرور زمان اين عمل ممکن است منجربه دردهاي مزمن در ناحيه مهره هاي پائين کمر، دردهاي خفيف ماهيچه هاي شکمي و مشکلات گردني که اغلب باعث سردردهاي شديد مي شود گردد [٨].
پروفسور جاکوب مسئول انجمن کار درمانان آمريکايي و محقق بر روي مسائل ارگونوميکي مدارس مي گويد چنانچه کوله ها و کلاس ها متناسب با وزن و ابعاد جسماني بچه ها نباشد ممکن است باعث بروز يک درد کهنه اپيدميک و همه گير در ناحيه پشت شود [١١].
مطالعه ديگري نيز حاکي از آن است که بيشتر مردم از درد پشت رنج مي برند و اينگونه برآورد شده که در سال ٢-٢٠٠١ ميلادي حدود ٥.٧ ميليون نفر به بي نظمي در سيستم عضلاني - اسکلتي دچار شده اند که اکثريت اين دردها با کار کردن بدتر شده و بطور متوسط هر فرد در هر ١٢ ماه ١٨٩ روز از اين درد رنج مي برد
[١٧]. همچنين اينگونه برآورد مي شود که ٤.١ ميليون نفر در سال ٢-٢٠٠١ ميلادي در نتيجه کار سخت روزانه دچار اختلال هاي اسکلتي - عضلاني و بيشتر در نواحي اعضاي بالاي بدن و سر و گردن شده اند [١٧].
