بخشی از مقاله
چکیده
انگیزش پیشرفت و انگیزش تحصیلی مهمترین مولفههای موفقیت تحصیلی به حساب میآیند، به طوری که بهبود هر کدام از آنها نقش مؤثری در موفقیت تحصیلی و شغلی ایفا میکند. بنابراین، هدف این پژوهش بررسی اثربخشی مشاوره شغلی گروهی به روش یادگیری کرومبولتز بر انگیزش پیشرفت و انگیزش تحصیلی دانشآموزان مقاطع متوسطه شهرستان مشهد میباشد. این تحقیق نیمه تجربی و بر اساس طرح پیشآزمون، پسآزمون با گروه کنترل و گمارش تصادفی اجرا شده است. در این پژوهش، دانشآموزان پسر مقطع متوسطه شهرستان مشهد - محدوده قاسم آباد - به عنوان جامعه آماری پژوهش انتخاب شدند.
نمونهگیری به روش خوشهای چند مرحلهای انجام شد کهجمعاً تعداد 86 دانشآموز مشخص شدند . با توجه به نوع و روش تحقیق، ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه انتخاب گردید. برای تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش از دو روش آمار توصیفی و استنباطی بهره گرفته شد. آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف معیار نمرات و آمار استنباطی شامل تحلیل کواریانس چند متغیری میباشد. نتایج به دست آمده نشان داد که مشاوره شغلی گروهی به شیوه یادگیری کرومبولتز بر انگیزش پیشرفت و انگیزش تحصیلی دانشآموزان پسر مقطع متوسطه شهرستان مشهد - محدوده قاسم آباد - مؤثر است.
کلمات کلیدی: مشاوره شغلی گروهی، انگیزش پیشرفت، انگیزش تحصیلی، دانشآموزان مقاطع متوسطه.
.1 مقدمه
پژوهشها نشان دادهاند که پیشرفت تابعی از تأثیر مشترک »مهارت« و »انگیزش« است - استوری و همکاران، . - 2009 مککللند - 1989 - به عنوان یکی از نظریهپردازان مطرح انگیزش پیشرفت معتقد است که آیندهی هر جامعهای وابسته به سطح انگیزش پیشرفت فعلی دانشآموزان آن جامعه است. بنابراین ارتقاء و بهبود سطح انگیزش پیشرفت دانشآموزان میتواند در نهایت موجب بهبود شرایط آن جامعه گردد - رایکمن، . - 2008 مککللند در جریان بسط و توسعه نظریه انگیزش پیشرفت نشان داد که میتوان به کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان یاد داد که در خود نیاز به پیشرفت را افزایش دهند. یافته های پژوهشی ضمن تأیید اهمیت انگیزش پیشرفت در رشد و موفقیت جوامع، از این ایده حمایت میکنند که میتوان از طریق ارائه الگوها و آموزشهای مناسب انگیزش پیشرفت را بهبود بخشید - احمدی و همکاران، 1382؛ هارت و آلبرسین، . - 2009
انگیزش تحصیلی نیز از جمله عوامل مهم و تعیین کننده موفقیت در نظام آموزشی است. علیرغم این که الگوها و نظریههای متعددی جهت تبیین انگیزش تحصیلی ارائه شده است، لیکن امروزه دیدگاه شناختی نسبت به سایر دیدگاه ها از حمایت پژوهشی بیشتری برخوردار است. در دیدگاه شناختی فرض بر این است که جنبههای شناختی مهمترین عامل تعیین کننده انگیزش تحصیلی هستند - بروس و تاکمن، 1999؛ استوری و دیگران، . - 2009 مونه - 1950 - نیز در طبقهبندی خود که از مشکلات نوجوانان به دست داده است، به مشکلات تحصیلی، اقتصادی و اجتماعی آنان اشاره کرده است - به نقل از گالوتا و آدامز، . - 2005
از آنجا که انگیزش بر پایه ارزشها و نگرشهای شخصی موفقیتآمیز استوار است و سایقهای درونی یا نیازها بر نحوه انتخاب شغل تأثیر میگذارند، لذا مداخلههای روانشناختی نیز میتوانند بر کیفیت آن تأثیر مثبت بگذارند. نتایج پژوهشها نشان دادهاند که ازطریق مداخله میتوان انگیزش پیشرفت، انگیزش تحصیلی، مشکلات تحصیلی و شغلی، باورهای ناکارآمد شغلی، تحصیلی و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان را بهبود بخشید - اریک، . - 2003 این مداخلهها بسیار متنوع بوده و میتوان آنها را بر روی یک پیوستار فرضی در نظر گرفت. به طوری که یک سوی این پیوستار روشهای آموزشی و تحصیلی مانند برنامهریزی عصبی- کلامی است که اثربخشی آن بر انگیزش پیشرفت و انگیزش تحصیلی - فلر، - 2003 تأیید شده است.
و سوی دیگر آن الگوهای مختلف روانی درمانی قرار دارند که تأثیر آنها بر کاهش مشکلات تحصیلی و سازگاری، تغییر سبک اسناد، کاهش افکار ناکارآمد حرفهای گزارش شده است - لیم و همکاران، . - 2010 در این بین، نقش روشهای مختلف مشاوره شغلی نیز بر رشد شغلی و مولفههای مرتبط با انتخاب شغل مورد تأیید قرار گرفته است - طالب، عارف و صالح، . - 2010 با توجه به این که مشاوره شغلی روشها و اطلاعات مفیدی از تواناییها، ویژگیها، رغبتها و خواستههای دانشآموزان را در اختیار آنان قرار میدهد، موجب افزایش انگیزش تحصیلی و پیشرفت میگردد.
دلیل اصلی این موضوع مربوط به ایجاد بینش و به دست آوردن اطلاعات خاص در مورد ویژگیهای فردی و یا شغلی در حین انجام آموزش یا مشاوره است - زونکر، . - 2006 در واقع، نظام آموزشی جامعه در شکلدهی عوامل تربیتی، فرهنگی و اجتماعی و ایجاد آمادگیهای لازم برای کمک به جوانان در تصمیمگیری و برنامهریزی زندگی تحصیلی- شغلی آنان نقش بسیار مهمی را ایفا میکند. از این رو، برخی مانند پاین و دیگران - 2002 - تأکید ویژهای بر آموزش و پرورش شغلی زودهنگام دارند - به نقل از زندیپور، . - 1385به طور کلی، هدف اصلی مشاوره شغلی آن است که فرد پس از شناسایی خصوصیات خویش و آشنا شدن با ویژگیهای مشاغل، دست به انتخاب شغل مناسب بزند - آمونسون، هریس- بولسبی و نایلز، . - 2009
یکی از مقاطع بسیار حساس که لزوم مشاوره شغلی را محرز میسازد، دوره متوسطه است. راهنمایی و مشاوره شغلی در این دوره دو هدف اصلی را دنبال میکند: - 1 فراهم آوردن امکانات و موقعیتی که دانشآموز با خودشناسی و حرفهشناسی کاملتر و دقیقتر طرحریزی شغلی و حرفهای را دنبال نماید. - 2 در این دوره اطلاعات دقیقتری در باب نتایج آزمونهای روانی، شناساییی مشاغل متعدد، امکانات و فرصتهای استخدامی در دسترس دانشآموزان قرار میگیرد - شفیع آبادی، . - 1383لزوم هماهنگی تحصیلی با مشاغل مورد نیاز جامعه پساصنعتی و پسامدرن همواره موجب افزایش اهمیت مشاوره شغلی و تغییر در شیوهها و الگوهای آنان شده است.
از جمله مدلهای جدید و کاربردی در مشاوره شغلی که به پیشرفت، موفقیت تحصیلی و شغلی دانشآموزان کمک میکند، مدل یادگیری است که بر اساس نظریه یادگیری برای مشاوره شغلی طرحریزی شده است و ضمن اهمیت به موضوع یادگیری، دانشآموزان را در تصمیمگیری بهتر یاری میدهد - براون و لنت، . - 2008 کرومبولتز به عنوان مبدل این نظریه، تجارب یادگیری بیهمتای هر فرد در گستره زندگی را به عنوان عامل اصلی انتخاب شغلی معرفی کرده است. بنابراین، یادگیری یک عامل کلیدی در مشاوره شغلی به حساب میآید. در این مدل، دانشآموز تشویق میشود تا فعالیتهایی را انجام دهد که موجب پیشرفت تحصلی و حرفهای در وی گردد و در نهایت رضایتمندی از زندگی را برای او به دنبال داشته باشد - کرومبولتز، میشل و جلات، 1975، به نقل از زونکر، . - 2006
در این مدل، فرض بر این است که همان طوری که افراد پیش از این که به مشاوره شغلی مراجعه کنند دارای یک رشته رفتارها و مهارتهایی هستند هک قبلاً فرا گرفتهاند، لذا از این به بعد هم میتوانند رفتارها و مهارتهای جدیدی را یاد بگیرن. بنابراین مهمترین نفش مشاور این است که برای مراجح فرصتهای یادگیری ایجاد کند و او را به سوی رفتارهای اکتشافی، آموزش مهارتهای جدید و تسهیل تجربههایی که میتوانند منجر به یادگیریهایی جدید شوند هدایت نمایند - آرلمانی و آرلمانی، . - 2004 بر این پایه، برای دانشآموز محیطی فراهم میشود که میتواند علایق، مهارتها و ارزشها، عادات کاری و بسیاری دیگر از ویژگیهای فردیاش را از طریق تجربههای جدید و تخیل هدایت شده - تصویرسازی ذهنی از یک فرد موفق یا فردی که در رشته خاصی تحصلی کرده یا کار میکند - توسعه دهد و بر اساس آن دست به انتخاب شغلی و تصمیمگیری بزند.
ضمناً پس از این که دانشآموز مهارتهای جدید را فرا گرفت، در خصوص نقش باورها و افکار در نحوه و کیفیت تصمیمات، و مشکلات مربوط بهآن مانند افکار ناکارآمد حرفهای از طریق مدل A - ABC موقیعت یا موضوع، B افکار و باورهی فرد در خصوص موضوع، C واکنشهای هیجانی و رفتاری فرد به رویداد یا موضوع - آموزش داده میشود - لنت و براون، . - 2005به هر حال، چون انگیزش پیشرفت و انگیزش تحصیلی مهمترین مولفههای موفقیت تحصیلی به حساب میآیند، لذا بهبود هر کدام از آنها نقش مؤثری در موفقیت تحصیلی و شغلی ایفا میکند. لذا هدف این پژوهش بررسی اثربخشی مشاوره شغلی گروهی به روش یادگیری کرومبولتز بر انگیزش پیشرفت و انگیزش تحصیلی دانشآموزان مقاطع متوسطه محدوده قاسم آباد شهرستان مشهد میباشد.
.2 روش تحقیق
این تحقیق نیمه تجربی و بر اساس طرح پیشآزمون، پسآزمون با گروه کنترل و گمارش تصادفی اجرا شده است. مشاوره شغلی گروهی به روش یادگیری کرمبولتز به عنوان متغیر مستقل، و انگیزش پیشرفت و انگیزش تحصیلی به عنوان متغیرهای وابسته تحقیق بررسی شدند. در این پژوهش، دانشآموزان پسر مقطع متوسطه شهرستان مشهد - محدوده قاسم آباد - به عنوان جامعه آماری پژوهش انتخاب شدند. نمونهگیری به روش خوشهای چند مرحلهای انجام شد. بدین ترتیب که از بین دبیرستانهای شهرستان مشهد - محدوده قاسم آباد - به صورت تصادفی 3 دبیرستان انتخاب گردید، سپس از هر دبیرستان سه کلاس انتخاب و در ادامه از بین دانشآموزان هر کلاس،جمعاً تعداد 86 دانشآموز مشخص شدند و با کسب رضایت دانشآموز و خانواده وی در گروههای آزمایش و کنترل گمارده شدند و طی سه مرحله پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری سه ماهه با تکمیل پرسشنامههای مورد نظر مورد بررسی قرار گرفتند. با توجه به نوع و روش تحقیق، ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه انتخاب گردید. این پرسشنامه عبارتند از:
الف - پرسشنامه انگیزه پیشرفت: این پرسشنامه توسط هرمنس - 1976 - ساخته شده و طی مطالعات مختلفی در ایران هنجاریابی و اعتباریابی شده است - هومن و عسگری، . - 1379 در این پژوهش از فرم 29 سؤالی استفاده شد که سؤال به صورت جملات نیمه تمام بیان شده و به دنبال هر جمله ناتمام چهار گزینه داده میشود که گزینهها بر اساس انگیزه پیشرفت زیاد به کم یا از کم به زیاد اندازه-گیری میشوند و نمرههای 4 تا 1 یا 1 تا 4 به آنها تعلق میگیرد. پایایی پرسشنامه توسط هومن و عسکری - 1379 - با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برابر با 0/8گزارش شده است. ضمناً از طریق تحلیل عاملی 7 عامل مشخص برای پرسشنامه شناسایی شده است: پشتکار، اعتماد به نفس، ادراک پویا از زمان، فرصتطلبی، سختکوشی، توجه به ملاک شایستگی در انتخاب دوست و سطح آرزوی بالا که با بار عاملی مناسب حدود 39 درصد از واریانس پرسشنامه را پیشبینی میکنند. در این پژوهش نیز پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 0/891 محاسبه شد.
ب - مقیاس انگیزش تحصیلی: فرم کوتاه این پرسشنامه که در پژوهش حاضر استفاده شده است، توسط بحرانی - 1372 - در شیراز ساخته شده است. فرم کوتاه پرسشنامه دارای 49 عبارت است که بر اساس مقیاس لیکرت از املاًک مخالفم 1 - - تا کاملاً موافقم - 5 - نمرهگذاری میشود و دارای 11 عامل انگیزش تحصیلی است: 5 ماده آن هدفمداری، 4 ماده رقابتجویی، 3 ماده گرایش به کار و تکلیف، 4 ماده گرایش به پیشرفت، 5 ماده وابستگی اجتماعی، 4 ماده همیاری اجتماعی، 4 ماده شهرت طلبی، 5 ماده پاداش های مادی، 4 ماده قدرت طلبی، 6 ماده عزت نفس و 5 ماده اعتماد به نفس را میسنجند. پایایی فرم 49 سؤالی در این پژهش به روش آلفای کرونباخ 0/813 به دست آمد.
برای تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش از دو روش آمار توصیفی و استنباطی بهره گرفته شد. آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف معیار نمرات و آمار استنباطی شامل تحلیل کواریانس چند متغیری میباشد.
.3 یافتههای تحقیق
.1-3 یافتههای توصیفی
در جدول 1 میانگین، انحراف معیار و خطای معیار میانگین نمرههای انگیزش پیشرفت و انگیزش تحصیلی دانشآموزان گروههای آزمایش و کنترل در سه مرحله پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری سه ماهه ارائه شده است.بر اساس جدول 1 مشاهده میشود که در مرحله پیشآزمون، میانگین نمرههای گروههای آزمایش و کنترل اختلاف بسیار اندکی با یکدیگر داشتهاند.به طوری که میانگین نمرههای انگیزش پیشرفت گروه آزمایش 82/13 و انحراف معیار آن 8/3، و گروه کنترل داری میانگین 76/62 و انحراف معیار 8/03 است.میانگین نمره های انگیزش تحصیلی گروه آزمایش 183/61 و انحراف معیار آن 15/25، گروه کنترل دارای میانگین 175/47 و انحراف معیار 14/66 است.در عین حال، نتایج جدول نشان میدهد که هم در مرحله پسآزمون و هم در مرحله پیگیری سه ماه، میانگین نمرههای انگیزش پیشرفت و انگیزش تحصیلی گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل بهبود پیدا کرده است.
