بخشی از مقاله
چکیده :
»پرداخت خرد«خدمت نسبتاً جدیدی است که میتواند روابط پیچیده بین خریدار و فروشنده را تسهیل نماید. همچنین این خدمت با آسان و سهل نمودن فراید خرید, کاهش هزینه تراکنش، کنترل ریسک می تواند در بسیاری از کسب و کارهای که با مبلغ خیلی خرد مانند حمل و نقل عمومی، فروش محتوا در اینترنت فعالیت می کنند را پوشش دهد.
علی رغم منافع قابل توجه این خدمت، تلاشهای صورت گرفته در این زمینه عموما به نتایج مطلوب و مورد انتظار منجر نشده و بالاخص در سطوح ملی و کشوری مشکلات بسیاری در حین برنامه ریزی و اجرا مواجه می گردد.
با بررسی های انجام شده در ادبیات موضوع و تکنولوژی ها و مدل های کسب و کار چارچوب اولیه تحقیق تدوین گردید. در این چارچوب عوامل و شاخصهای مناسب برای اجرای موفق سرویس پرداخت خرد شناسایی گردید. با استفاده از این چارچوب و روش رویش نظریه، نمونه های واقعی اجرا شده در کشور بررسی گردید و در نهایت پس از بررسی نمونه های انتخابی، با استفاده از روش رویش نظریه، دلایل شکست این پروژه ها مورد تحلیل قرار گرفت و چهارچوب مفهومی برای رفع آنها تدوین گردید. آنچه در این بررسی کسب گردید این بوده است که ارایه خدمت پرداخت خرد توسط موسسات مالی با در نظر گرفتن کاهش هزینه ریسک بازیگران از الزامات آن محسوب می شود که می بایست در هر سرویس پرداخت خرد محقق گردد.
این پژوهش با استفاده از روش رویش نظریه به یک نظریه اصلی و سه نظریه فرعی که لازمه تجاری سازی سرویس های پرداخت خرد است منجر گردید و پیامد آن عواملی چون عناصر وحدت بخشی، یکپارچه سازی و همچنین عوامل رفتاری می باشد که قبل از پیادهسازی باید مورد توجه قرار گیرد تا سرویس پرداخت خروجی موفق و اثر بخش داشته باشد.
-1 مقدمه
سرعت تحولات در عرصه بانکداری الکترونیکی به اندازهای بالاست که تشخیص میزان عقب افتادگی بانکهای کشور به راستی مشکل است. با توجه به این پیشرفتها، نظام بانکداری در ایران به برنامهریزی دقیق، حساب شده و جامع نگر نیاز دارد تا بر آن اساس به اصالح خود بپردازد؛ زیرا با توجه به تحولات جهانی و به ویژه جهانی شدن اقتصاد و تجارت در آینده، رقبای بانک های کشور، تنها بانک های داخلی نخواهند بود؛ بلکه بانک های سراسر جهان نیز می توانند با بهره گیری از مزایای رقابتی - هزینه ها و تنوع خدمات - ، بانک های داخلی را به چالش بکشانند و حتی برای آن ها مشکلات جدی در عرصه رقابت ایجاد کنند
سیستم های پرداخت الکترونیکی، یکی از بخش های بنیادین تجارت الکترونیکی است که نقش تامین اعتبار و جابه جایی وجه را بر عهده دارد. همچنین، گونه های جدید این سیستم ها توان جابه جایی وجه نقد از یک کاربر به کاربر دیگر و بازاریابی و فروش را نیز دارند. سیستمهای پرداخت الکترونیکی از ثمرههای فناوری های مدرن و توسعه ارتباطات است و دانش بشری را به سویی پیش می برد که دسترسیها آسانتر از گذشته باشد. آنچه این سیستم به دنبال آن است، کم کردن حجم و گستره زنجیرههای تأمین است. زنجیره تأمین، مسیری است که مصرف کننده را به تولیدکننده یا تولیدکننده را به تولیدکنندگان دیگر متصل می کند و محصول برای رسیدن به دست مصرف کننده نهایی باید آن را بپیماید
امروزه فراهم نمودن سرویسهای مالی گوناگون از طریق کانالهای مختلف الکترونیکی مورد توجه بانکها و مؤسسات مالی قرار گرفته است. بر این اساس، ایجاد سرویسهای پرداخت الکترونیکی یکی از اولویت های امروزی بانکها بوده و به همین علت راه حلهای بسیاری برای ارائه این سرویسها پیشنهاد شده است. از طرف دیگر، باید توجه نمود که به دلیل متنوع بودن روش های پرداخت، نمی توان انتظار داشت که تنها یک سرویس پرداخت الکترونیکی، کلیه نیازها در این بخش را مرتفع سازد.
درسالهای اخیر فنّاوری های کیف پول که یک روش استاندارد پرداخت خرد برای خریدهای کوچک میباشد، از طرف مؤسسات مالی، شرکتهای ارائه دهنده سرویس های پرداخت، تولیدکنندگان خدمات ازران قیمت، برای پیادهسازی سرویسهای پرداخت الکترونیکی مورد توجه قرار گرفته و راهحلهای مختلفی برای پیادهسازی سیستمهای پرداخت الکترونیکی مبتنی بر پرداخت خرد ارائه شده است
سیستم های پرداخت خرد میتوانند شامل بازیگران متعددی از جمله خریداران ، فروشندگان ، مؤسسات مالی، اپراتورهای تلفن همراه، شرکت های سازنده گوشی، شرکت های ارائه دهنده سرویس های پرداخت، شرکتهای تولیدکننده نرم افزار و نهادهای دولتی باشند.
مقاله حاضر سعی بر آن دارد تا با بررسی نمونه های واقعی انجام شده در پرداخت های خرد و مبتنی بر کیف پول در بانک ها و موسسات داخلی در چند ساله اخیر، عوامل کلیدی و ریشه ای موفقیت و شکست را بررسی نموده ومدلی را جهت تضمین موفقیت و برون رفت از شکست ارائه دهد.
-2 بیان مسئله
در بر مبنای واقعیت ها و وضعیتی که قبلا بیان شد، برای انتقال مقادیر کم پول بین مشتریان و فروشندگان، به سیستم های پرداخت خرد نیاز داریم.
سازمان های تجاری و مالی، سیستم های پرداخت خرد - کیف پول - بسیاری معرفی کرده اند. هر چند تا به حال هیچ سیستم پرداختی وجود نداشته که بصورت گسترده مورد استفاده قرار گیرد و مورد قبول همه مشتریان و فروشندگان باشد. البته پرداخت خرد، یک محصول کاملا جدید مالی و بانکی است که در کلیه خریدهای روزانه با مبلغ پایین اعم از خریدهای روزانه از مراکز خرید، خرید شارژ تلفن همراه، پرداخت کرایه سرویس حمل و نقل عمومی - مترو، تاکسی و اتوبوس - ، پارکومترها و پارکینگهای عمومی و... استفاده میگردد، که به دلیل وجود ریسک های موفقیت این پروژه ها در کشور بانک ها و موسسات مالی تمایلی برای اجرای آن ندارد.[1] لازم بذکر است با وجود محدودیت های اعلام شده به دلیل توسعه بازارهای فروش خرد و محتوایی در شبکه اینترنت و اپلیکشن های موبایل و نیاز به تسهیل فرایند خرد و پرداخت برای کاربران آنرا با اهمیت نموده است.
می توان مشکلات این پروژه ها را عدم وجود یک چهارچوب مفهومی برای آنها دانست به طوری که می توان در چندین پروژه اجرا شده در کشور مشکلاتی شامل محدودیت جغرافیایی، محدودیت کارکردی، مدیریت ذینفعان، عدم رعایت مدلهای مناسب کارمزد، عدم وجود استانداردهای امنیتی و فنی، عدم رعایت مقررات خلق پول و عدم رعایت قانون مبارزه با پول شویی را به خوبی مشاهده نمود. این مشکلات باعث هزینه های بالای این پروژه ها، عدم مشارکت مردم و افزایش ریسک این پروژه ها شده است.
با توجه به اهمیت موفقیت پروژه های پرداخت خرد برای نظام تجارت الکترونیک کشور در این تحقیق ما میخواهیم با درس گرفتن از پروژه های انجام شده در حوزه پرداخت خرد مانند پروژه کارت سوخت، من کارت و...، و بررسی علل شکست آنها، چهارچوبی مفهومی برای موفقیت پروژه های پرداخت های خرد و برون رفت از شکست آنها تدوین نماییم.
در این تحقیق متغیر وابسته ، شکست سرویس های پرداخت خرد، متغیر مستقل ثانویه، علل مستقیم شکست و متغیر مستقل اولیه علل ریشه ای شکست آنها می باشد. علل ریشه ای موجب می گردند تا مشکلات و علل مستقیم شکست بروز پیدا نموده و منجر به شکست یک سرویس پرداخت خرد گردند. مدل تحلیلی تحقیق حاضر بر پایه شناسایی نمونه های واقعی سرویس های پرداخت خرد اجرا شده در گذشته و بررسی علل شکست مستقیم آنها و شناسایی ریشه های شکست از طریق تحلیل عوامل مستقیم شکست می باشد. تحلیل های فوق به مدلی جهت برون رفت از شکست سرویس های پرداخت خرد خواهد شد.
-3 سیستم های پرداخت الکترونیکی
پرداخت الکترونیکی خدماتی است که امکان پرداخت بهای کالاها و خدمات را از طریق روشهای الکترونیکی فراهم میکنند. پرداختهای الکترونیکی میتوانند تحت شرایط متنوعی انجام پذیرند. به عنوان مثال، پرداخت بهای کالاها در یک فروشگاه خردهفروشی، خرید برخط یک آلبوم موسیقی، پرداخت بهای قبوض خدماتی، همگی تنها مثالهایی از شرایط مختلف هستندکه در آنها عمل پرداخت انجام میشود. با توجه به شرایط متنوع موجود برای پرداختهای الکترونیکی، رو شهای مختلفی برای ارائه سرویسهای پرداخت الکترونیکی مطرح شده است. این راهحلهای متفاوت را می توان بر اساس معیارهای گوناگون دستهبندی نمود. در ادامه چند نمونه متداول از این دسته بندی ها مورد بررسی قرار خواهند گرفت
شکل -1انواع پرداخت های پولی و بانکی
1؛-3 ویژگی های پرداخت خرد
در اهمیت پرداخت خرد وقتی شفاف تر می شود که طبق گزارشات منتشر شده سال 95، ایرانی ها 3000 میلیارد ریال برای بازی ها هزینه کرده اند که حجم مهمدی از آن در گروه پرداخت های خرد می باشد. می توان ویژگی های پرداخت خرد به صورت ذیل بیان کرد:
- مبلغ کمتر از حدود 5 دلار امریکا
- پرداخت به صورت برون خط از شبکه بانکی
- پرداخت سهل و آسان بر اساس one click و یا one touch
- هزینه پایین تراکنش می توان گفت برای پرداخت های کلان، سیستم های پرداخت کارت اعتباری، چک الکترونیکی، پول الکترونیکی میتوانند مورد استفاده قرار گیرند در حالیکه برای پرداخت های خرد، استفاده از این گونه سیستم ها، به دلیل پایین بودن مبلغ خرید و همچنین هزینه ریسک و امنیت بالا مقرون به صرفه نمی باشد
-4 روش تحقیق
اگر چه برای تحقیق روشهای متعددی وجود دارد، اما انتخاب روش تحقیق مناسب اغلب اختیاری نبوده و موضوع تحقیق و شرایط آن، روش تحقیق مناسب را مشخص می کند.
بر اساس مدل مفهومی بدست آمده، تحقیق حاضر یک تحقیق کیفی می باشد. روشهای مختلفی جهت انجام تحقیقات کیفی وجود دارد که هر یک از آنها در حوزه های مشخصی بکار برده می شوند. تحقیق حاضر بدلیل در اختیار نبودن تئوری اولیه و نیاز به خلق تئوری از طریق بررسی داده های واقعی، تناسب بسیار زیادی با روش رویش نظریه دارد.
روش رویش نظریه یک حلقه تکراری در درون خود دارد و هر چرخش حلقه شامل بررسی یکی از نمونه های واقعی می باشد. در اولین تکرار این حلقه مجموعه اولیه داده ها گردآوری شده، داده ها و اطلاعات حاصل از آنها تحلیل گردیده و مفاهیم و تعاریف جدیدی شناسایی می شوند. این مفاهیم و تعاریف در تکرار بعدی مورد استفاده قرار می گیرند. به این ترتیب گردآوری داده ها در کنار تحلیل آنها مکررا تکرار می شود. این تکرار تا زمان اشباع ادامه می یابد . وضعیت اشباع زمانی رخ می دهد که جمع آوری داده و تجزیه و تحلیل آن، مفهوم و یا تعریفی را به تحقیق اضافه نکند.
1؛-4 گردآوری داده ها
داده های واقعی گردآوری شده، شالوده و اساس روش رویش نظریه هستند. این داده ها از روشهای مختلفی همچون مطالعه کتابخانه ای، بررسی اسناد و یا مشاهده حاصل شود.
داده ها بر اساس نمونه های انتخابی - Case - گردآوری می شوند و نمونه ها نیز به ترتیب و بر اساس تجزیه و تحلیل نمونه های قبلی مشخص می شوند. شکل 2 نحوه انتخاب نمونه ها و تجزیه و تحلیل داده ها را مشخص می کند.
