بخشی از مقاله
بررسی سیستم هاي تغذیه اي تلفیقی و میکوریزا بر عملکرد دانه، اجزاء عملکرد و عملکرد بیولوژیک گیاه دارویی ماریتیغال(Silybum marianum)
چکیده
امروزه استفاده از کودهاي بیولوژیک از جمله میکوریزا، به تنهایی ویا بصورت تلفیقی با کود هاي آلی و شیمیایی به عنوان جایگزین کود هاي شمیایی از جمله مهمترین راهکارهاي تغذیه اي در مدیریت پایدار اگرواکوسیستم ها می باشد. به منظور بررسی مصرف کود هاي بیولوژیک، آلی و شیمیایی بصورت تلفیقی آزمایشی در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی با 5 تیمار و سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد .تیمار هاي این آزمایش شامل کاربرد منفرد میکوریزا، تلفیقی میکوریزا با کودهاي آلی (ورمی کمپوست و مرغی) ، تلفیقی با کود شیمیایی نیتروژن و تیمار شاهد(عدم استفاده از کود) بودند. نتایج این بررسی نشان داد که تیمار میکوریزا – ورمی کمپوست سبب افزایش معنی دار عملکرد بیولوژیک ماریتیغال شد. تیمارهاي میکوریزا و میکوریزا – ورمی کمپوست باعث افزایش عملکرد دانه گردید. استفاده از میکوریزا به تنهایی سبب افزایش معنی دار شاخص برداشت گردید. کاربرد میکوریزا به تنهایی توانست شاخص برداشت را به میزان 16 درصد نسبت به شاهد افزایش دهد. تیمارهاي تلفیقی میکوریزا – مرغی و میکوریزا – شیمیایی سبب افزایش معنی دار درصد روغن بذور مارتیغال شد. قطر گل آذین هاي ماریتیغال در تیمار هاي میکوریزا و میکوریزا – مرغی نسبت به سایر تیمارها افزایش یافت. با توجه به همبستگی مثبت بین مصرف کودهاي بیولوژیک و آلی وعملکرد دانه ، عملکرد بیولوژیک ، درصد روغن و شاخص برداشت چنین به نظر می آید که استفاده از کود هاي بیولوژیک بصورت منفرد و تلفیقی با سایر کود ها بخصوص در سیستم هاي کشت پایدار میتواند در بهبود خصوصیات کیفی و کمی گیاه داروییباشد ماریتیغال موثر .
کلمات کلیدي: شاخص برداشت ، نظام هاي کشاورزي پایدار، میکوریزا، عملکرد
مقدمه
کیفیت خاك به خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی وبیولوژیکی آن بستگی دارد. جوامع میکروبی نقش مهمی در فرآیند هاي خاك که تعیین کننده تولید گیاه می باشند، داشته و از این رو دراگرواکوسیستمها حائز اهمیت هستند(.(14 با افزایش قیمت کود هاي شیمیایی ونیز اثرات مضر آنها مانند بر هم زدن تعادل عناصر غذایی خاك و به خطر افتادن سلامت انسانها، کود هاي دامی به همراه کود هاي بیولوژیک گزینه اي مناسب به عنوان جایگزین براي کودهاي شیمیایی، به منظور افزایش حاصلخیزي خاك در کشاورزي پایدار مطرح شده اند(.(16 کودهاي بیولوژیک ماده اي شامل انواع مختلف ریز موجودات آزادزي بوده(15و(11 که عناصر غذایی اصلی را از فرم غیر قابل دسترس به فرم قابل دسترس طی فرایندهاي بیولوژیکی تبدیل کرده و منجر به توسعه سیستم ریشه اي و جوانه زنی بهتر بذور می گردند(.(11 از جمله کودهاي بیولوژیک می توان به میکوریزا اشاره کرد که با ریشه اغلب گیاهان زراعی رابطه همزیستی داشته و از طرق مختلف از جمله افزایش جذب عناصر غذایی مثل فسفر سبب بهبود در رشد و عملکرد گیاه در سیستمهاي کشاورزي پایدار میشود. تحقیقات بعمل آمده توسط کوچکی و همکاران((9 حاکی از آن است که کاربرد کود هاي بیولوژیک حاوي ریز موجودات باکتریایی و یا قارچی، به تنهایی و یا در ترکیب با یکدیگر، در بهبود ویژگیهاي رشدي و عملکرد گیاه دارویی زوفا، موثر بوده است. عملکرد و اجزاي عملکرد گیاه اسفرزه در تیمارهاي کود آلی نسبت به کود شیمیایی بمراتب بیشتر بود(.(4 گنوا و همکاران((12 به این نتیجه رسیدند که استفاده تلفیقی تنظیم کننده هاي رشد و کود هاي رایج و آلی سبب افزایش مقدار سیلی مارین از طریق افزایش عملکرد بذر ماریتیغال در هکتار می شود. طبق نتایج انور و همکاران((10 استفاده از پنج تن در هکتار ورمی کمپوست به همراه کود شیمیایی( لبش به میزان 50، 25 وهکتار25 کیلوگرم در ) افزایش عملکرد بیولوژیک گیاه دارویی ریحان((Ocimum basilicum را نسبت به تیمار شاهد، به دنبال داشته است.
مارتیغال گیاهی است از تیره کاسنی با نام علمی (Silybum marianum) که در بسیاري از مناطق کشور به صورت خودرو وجود دارد و در برخی نقاط از جمله گنبد کاووس، دره هزار، کلاردشت، نیز کشت می شود(.(7 بذور گیاه دارویی ماریتیغال داراي ترکیبات پلی فنلی با نام عمومی سیلیمارین میباشد که اثرات آنتی اکسیدانی آن در درمان بیماري هاي کبدي بسیار مورد توجه است. از جمله مهمترین این ترکیبات می توان به سیلی بین اشاره کرد(.(13 دانه این گیاه همچنین حاوي بتائین، تري متیل گلیسین و میزان زیادي روغن(حدود (% 20 است که در اثرات ضدالتهابی و ضد هپاتیتی عصاره نقش دارد(.(12 شایان ذکر است 98 درصد تغییرات عملکرد سیلیمارین بوسیله عملکرد بذر توجیه می شود و عملکرد سیلیمارین 96 درصد تغییرات عملکرد سیلی بین را توجیه می کند(.(3
با توجه به اهمیت گیاه دارویی ماریتیغال دردرمان بیماري هاي کبدي و با توجه به اینکه مدیریت تغذیه گیاه بایستی در راستاي افزایش عملکرد و ثبات تولید باشد به نحوي که سبب حفظ محیط زیست گردد؛ این پژوهش در راستاي ارزیابی اثرات کاربرد تلفیقی کودهاي آلی، بیولوژیک و شیمیایی بر عملکرد گیاه داروییشدماریتیغال انجام .
مواد و روشها
این تحقیق در سال زراعی 1390 - 1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه فردوسی مشهد در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. تیمار هاي آزمایش شامل کاربرد کود بیولوژیک میکوریزا بصورت منفرد، تلفیق با کودهاي آلی و شیمیایی (کود مرغی، ورمی کمپوست، کود شیمیاییش) و شاهد بود. بعد از انجام عملیات خاکورزي ثانویه در نیمه اسفندکرت هاي با ابعاد 3 در 4 متر ایجاد شدند. کاشت بذور مارتیغال که از توده محلی انتخاب شده بودند، در 21 اسفند 1389 در ردیف هایی با فاصله 50 سانتیمتر و با فاصله کاشت 30 سانتیمتر روي ردیف در عمق 3 سانتیمتري انجام گرفت. از خاك محل اجراي آزمایش و نیز هر یک از کودهاي مرغی، ورمی کمپوست یک نمونه به آزمایشگاه منتقل و درصد نیتروژن، فسفر، پتاس،هغ ، دژ و مقدار ماده آلی موجود در آنها تعیین شد و بر اساس نیاز نیتروژنی گیاه خار مریم(200کیلوگرم نیتروژن در هکتار)،مقادیر به ترتیب 13، 8 تن در هکتار کود آلی ورمی کمپوست و کود مرغی و 400 کیلو گرم در هکتار کود اوره مصرف شد. براساس نتایج آزمایشگاه، بافت خاك لومی و میزان کربن آلی و نیتروژن کل به ترتیب %0,5 و %0,063 گزارش شد. کود بیولوژیک میکوریزا (Glomus mosea) به میزان 1750 کیلوگرم در هکتار مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به نحوه ي کشت که بصورت کپه اي انجام شد تنک بوته هاي اضافی در مرجله چهار برگی انجام شد. عمل وجین علف هاي به صورت دستی در دو مرحله 20و 40 روز بعد از کاشت صورت گرفت. عمل آبیاري به صورت نشتی و با دور آبیاري هر 7 روز یک بار بود. برداشت گلها به صورت هفتگی صورت گرفت. در هر واحد آزمایشی قبل از برداشت ، بصورت تصادفی پنج بوته انتخاب و صفات کمی از جمله تعداد گل آذین در هر بوته، قطر گل آذین، تعداد دانه در هر کاپیتول و وزن هزار دانه تعیین شد؛ سپس با حذف اثر حاشیه عملکرد دانه اندازه گیري شد. جهت روغن گیري در آزمایشگاه با استفاده از دستگاه تمام اتومات سوکسله از دو گرم نمونه هاي بذورآسیاب شده حاصل از هر تیمار و تکرار بصورت جداگانه استفاده شد. در پایان، آنالیز آماري مربوط به این پژوهش با استفاده از نرم افزار هاي حAح و ئکطxغ انجام گرفت و براي مقایسه میانگین ها از آزمون دانکن در شدسطح احتمال %5 استفاد .
نتایج و بحث
تعداد و قطر گل آذین در بوته: تعداد گل آذین در تیمارهاي مختلف تفاوت معنی داري نداشته است. کاربرد میکوریزا به تنهایی و میکوریزا- مرغی در مقایسه با شاهد تاثیر معنی داري بر قطر گل آذین ها داشته است(جدول .(1 نتایج درزي و همکاران((5 نشان داد که اثرات متقابل عوامل تلقیح میکوریزایی و ورمی کمپوست بر تعداد چتر در بوته گیاه دارویی رازیانه جFoeniculum vulgareض تأثیر معنی داري نداشت. فلاحی و همکاران((8 استفاده از کود هاي بیولوژیک نیتروکسین را در افزایش قطر گل آذین در گیاه دارویی بابونه آلمانی((Matricaria chamomilla نسبت به شاهد موثر دانستند.
تعداد دانه در کاپیتول و وزن هزار دانه : نتایج حاصل از مقایسه میانگین تیمار هاي مختلف(جدول(1 نشان دهنده افزایش 51درصدي تعداد دانه درگل آذین در تیمار تلفیقی میکوریزا- مرغی نسبت به شاهد است. کاربرد منفرد میکوریزا سبب افزایش وزن هزار دانه به میزان 22 درصد نسبت به شاهد شد. تعداد دانه در چتر گیاه دارویی رازیانه جFoeniculum vulgareض درتیمارهاي کود بیولوژیک و آلی نسبت به تیمار شاهد اختلاف معنی داري را نشان داد((10؛ نتایج درزي و همکاران((5 مبین تاثیر معنی دار فاکتورهاي تلقیح میکوریزا و ورمی کمپوست بر وزن هزار دانه گیاه دارویی رازیانه((Foeniculum vulgare می باشد.
عملکرد دانه: با توجه به نتایج جدول مقایسه میانگین(جدول(1 تیمارهاي میکوریزا ، میکوریزا- ورمی کمپوست تفاوت معنی داري در عملکرد دانه ماریتیغال نسبت به دو تیمار تلفیقی دیگر ایجاد کردند اما تفاوات چندانی با شاهد نداشتند. این تفاوت ممکن است ناشی از برخی ویژگی هاي ورمی کمپوست از جمله قدرت جذب و نگهداري بالاي عناصر غذایی و ظرفیت بالاي نگهداري آب باشد. در نتایج درزي و همکاران((5 اثر معنی دار تیمار هاي تلقیح میکوریزایی و ورمی کمپوست نسبت به شاهد و کاربرد
تلفیقی این دو تیمار در عملکرد دانه گیاه دارویی رازیانه به چشم می خورد. طبق نتایج اکبري نیا و همکاران((2 تمامی تیمارهاي تغذیه اي تلفیقی دامی و شیمیایی عملکرد دانه بالاتري را در گیاه دارویی زنیان نسبت به سیستم هاي تغذیه اي متدوال دارند.
