بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی کاربرد ورمیکمپوست بر صفات کمی و درصد روغن گیاه دارویی ماریتیغال در شرایط تنش خشکی آزمایشی به صورت بلوكهاي کامل تصادفی در 3 تکرار در سال 1394 اجرا شد. فاکتور اعمال شده در این آزمایش تنش خشکی در سه سطح آبیاري معمولی، تنش ملایم و تنش شدید و ورمیکمپوست در 3 سطح صفر - شاهد - ، 20 و 40 درصد حجم گلدانها بود. بر اساس نتایج به دست آمده با اعمال تنش خشکی ارتفاع اندام هوایی، وزن خشک بوته، تعداد کاپیتول در بوته، تعداد دانه در کاپیتول و وزن هزار دانه کاهش و درصد روغن افزایش یافت، به طوري که بیشترین تأثیر در شرایط تنش شدید مشاهده گردید، با کاربرد ورمیکمپوست ارتفاع اندام هوایی، تعداد کاپیتول در دانه و تعداد دانه در کاپیتول افزایش پیدا کرد، در ارتفاع اندام هوایی بین تیمارهاي 20 و 40 درصد ورمیکمپوست و در تعداد دانه در کاپیتول بین تیمارهاي شاهد و 40 درصد ورمیکمپوست تفاوت معنیداري مشاهده نشد و بیشترین تعداد کاپیتول در بوته در تیمار 40 درصد ورمیکمپوست به دست آمد. همچنین در شرایط تنش خشکی کاربرد ورمیکمپوست توانست اثرات منفی تنش خشکی را تعدیل بخشد.
کلمات کلیدي: ماریتیغال، تنش خشکی، ورمیکمپوست، درصد روغن، کاپیتول.
مقدمه
ماریتیغال - Silybum marianum L. - گیاهی یک ساله یا دوساله متعلق به خانواده کاسنی - Asteraceae - و بومی مناطق مدیترانهاي است. این گیاه از زمان هاي قدیم در طب سنتی اروپا و آسیا براي درمان نارساییهاي مختلف کبد مورد استفاده بوده است. میوه این گیاه داراي مقدار زیادي روغن35- 20 درصد است که از این نظر قابل مقایسه با دانههاي روغنی است. خشکی از تنشهاي بسیار مهم در کاهش رشد و تولید گیاهان میباشد، به طوريکه بسیاري از جنبههاي متابولیسم و رشد گیاهان را تحت تاثیر قرار میدهد .گزارش شده است که تنش خشکی در شنبلیله منجر به کاهش اساسی در پارامترهاي رشدي چون ارتفاع و وزن تر اندام هوایی و نیز کل سطح برگ میگردد .در بررسی دیگري که روي گیاهان دارویی مریم گلی، بومادران، اسفرزه، همیشه بهار و بابونه به عمل آمد، تفاوت معنیداري در صفات ماده خشک تولیدي، وزن ریشه، طول ریشه، وزن اندام هوایی و ارتفاع گیاه حاصل شد. به طوري که بیشترین میزان براي این صفات در شرایط آبیاري کامل و کمترین میزان آن در شرایط تنش شدید به دست امد . همچنین تنش خشکی موجب کاهش عملکرد دانه، وزن خشک، وزن ریشه و مقدار روغن تولیدي گشنیز شد. تحقیقات در زمینه گیاهان دارویی نشان داد که کودهاي آلی در کشت گیاهان دارویی، با فراهم کردن عناصر غذایی مورد نیاز آنها، تولید زیست توده و ترکیبهاي استخراج شده از این گیاهان را افزایش میدهند. عناصر غذایی مورد نیاز براي گیاهان دارویی را میتوان با کاربرد کودهاي آلی در خاك تأمین کرد. یکی از روشهاي افزایش ماده آلی خاك استفاده از کودهاي ورمیکمپوست میباشد. در تحقیقی مشخص شد که اثر ورمیکمپوست در کشت رازیانه باعث افزایش جذب عناصر غذایی و فتوسنتز در این گیاه میشود . در مورد گیاه دارویی بابونه نیز کاربرد ورمیکمپوست، باعث افزایش شاخصهاي رشدي به دنبال افزایش جذب عناصر غذایی در این گیاه شد . کاربرد 5 و 10 تن در هکتار ورمیکمپوست بهطور معنیداري رشد رویشی و زایشی توتفرنگی را در مقایسه با شاهد افزایش داد . هدف از انجام آزمایش بررسی تأثیر کاربرد ورمیکمپوست بر صفات کمی و درصد روغن گیاه داروییماریتیغال در شرایط تنش خشکی بود.
مواد و روشها
این آزمایش در گلخانهاي شخصی واقع در شهرستان کرج به صورت طرح بلوكهاي کامل تصادفی در 3 تکرار در سال 1394 صورت پذیرفت. فاکتورهاي اعمال شده شامل تنش خشکی در سه سطح آبیاري معمولی - هر 4 روز یکبار - ، تنش ملایم - آبیاري هر 7 روز یکبار - و تنش شدید - آبیاري هر 10 روز یکبار - و ورمیکمپوست در 3 سطح صفر - شاهد - ، 20 و 40 درصد حجم گلدانها بود. براي انجام این آزمایش، از بذور گواهی شده و استاندارد ماریتیغال رقم مجارستانی که از شرکت پاکان بذر اصفهان تهیه شده بود استفاده شد. ابتدا به منظور بر طرف کردن خواب بذر، بذور مرطوب شده در دماي 5 درجه سانتی-گراد قرار گرفتند. قبل ازکاشتبذور با محلول5 درصد هیپوکلریدسدیم ضدعفونیشدندو پس از شستشو با آبمقطر درهر گلدان کشت گردیدند. در هر گلدان به میزان مساوي از خاك باغچه، ماسه و کود دامی ریخته شد. ماسه مورد استفاده قبل از استفاده سرند شده و به وسیله متام سدیم ضدعفونی گردید. قبل از کشت بذ.ر، آبشویی بستر انجام گرفت. همچنین در هر گلدان 5 عدد بذر کاشته شد و در مرحله 4 برگی عمل تنک صورت گرفت و 2 بوته در هر گلدان نگهداري شد. کشت بذور در نیمه دوم اسفندماه صورت گرفت و در اواخر تیرماه برداشت نمونهها انجام شد. براي محاسبه وزن خشک بوته، نمونههاي مورد نظر به مدت 48 ساعت در آون و در دماي 70 درجه سانتیگراد قرار گرفتند و سپس با استفاده از ترازوي دیجیتالی وزن شدند. براي روغن گیري از حلال هگزان و دستگاه سوکسله استفاده شد . پس از پایان آزمایشات، آنالیز دادهها با استفاده از نرمافزار آماري SPSS و مقایسه میانگینها به روش آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تنش خشکی به طور معنیداري در سطح احتمال یک درصد بر ارتفاع اندام هوایی، وزن خشک بوته، تعداد کاپیتول در بوته، تعداد دانه در کاپیتول، وزن هزار دانه درصد روغن تأثیر داشت. همچنین اثر ورمی-کمپوست بر ارتفاع بوته در سطح احتمال پنج درصد و بر تعداد دانه در کاپیتول در سطح احتمال یک درصد معنیدار شد. اثر متقابل تنش خشکی با ورمیکمپوست بر تعداد دانه در کاپیتول در سطح احتمال پنج درصد معنیدار بود - جدول . - 1 نتایج مقایسه میانگین اثرات اصلی - جدول - 2 بیانگر آن بود که با اعمال تنش خشکی ارتفاع اندام هوایی، وزن خشک بوته، تعداد کاپیتول در بوته، تعداد دانه در کاپیتول و وزن هزار دانه کاهش و درصد روغن افزایش یافت، به طوري که بیشترین تأثیر در شرایط تنش شدید مشاهده گردید، همینطور در وزن خشک بوته بین تنش ملایم و شدید اختلاف معنیداري وجود نداشت. با کاربرد ورمیکمپوست ارتفاع اندام هوایی، تعداد کاپیتول در دانه و تعداد دانه در کاپیتول افزایش پیدا کرد، در ارتفاع اندام هوایی بین تیمارهاي 20 و 40 درصد ورمیکمپوست و در تعداد دانه در کاپیتول بین تیمارهاي شاهد و 40 درصد ورمی-کمپوست تفاوت معنیداري مشاهده نشد و بیشترین تعداد کاپیتول در بوته در تیمار 40 درصد ورمیکمپوست به دست آمد. همچنین ورمیکمپوست تأثیر معنیدار را روي وزن خشک بوته، وزن هزار دانه و درصد روغن نشان نداد. کاربرد ورمی-کمپوست توانست در شرایط عدم تنش خشکی موجب افزایش ارتفاع اندام هوایی، وزن خشک بوته، تعداد کاپیتول در بوته، تعداد دانه در کاپیتول و کاهش وزن هزار دانه شد و تأثیر معنیداري بر درصد روغن نداشت، همچنین در شرایط تنش خشکی ملایم و شدید کاربرد ورمیکمپوست توانست اثرات منفی تنش خشکی را تعدیل بخشد و موجب بهبود صفات اندازهگیري شده گردید.
جدول -1 نتایج تجزیه واریانس تأثیر کاربرد ورمیکمپوست بر صفات کمی و درصد روغن ماریتیغال در شرایط تنش خشکی
جدول -3 مقایسه میانگینهاي تأثیر کاربرد ورمیکمپوستبر صفات کمیو درصد روغن ماریتیغالدر شرایطتنش خشکی
