بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش به منظور بررسی تاثیر سطوح درجه حرارت بر جوانه زنی بذر گیاه دارویی خارمریم - Silybum marianum - و تعیین درجه حرارت های کاردینال در این گیاه دارویی انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در 3 تکرار در آزمایشگاه زراعت دانشگاه جیرفت در سال - 5331 - اجرا شد. عامل اول اکوتیپ های خارمریم - کاشان، ساری - و عامل دوم سطوح درجهحرارت 1 - ، 51، 01، 01، 31 درجه سانتی گراد - بود. نمونهها در دستگاه ژرمیناتور - مدل صنعت سازان - 0101 قرار داده شد و شاخصهای درصد، سرعت، بنیه و وزن خشک اندامهای گیاهی اندازه گیری شدند.
نتایج نشان داد که اثر درجه حرارت، اثر اکوتیپ و تاثیر متقابل آنها بر شاخصهای جوانه زنی در اکوتیپ های خارمریم در سطح 1 درصد معنی دار بود. نتایج مقایسه میانگین نشان داد در سطوح مختلف دما اکوتیپ کاشان نسبت به ساری از لحاظ شاخصهای درصد و سرعت جوانه زنی، شاخص بنیه و وزن خشک به طور معنی داری برتری داشت. همچنین در هر دو اکوتیپ دمای حداقل جوانه زنی 1 درجه سانتیگراد، دمای حداکثر قابل تحمل 31 درجه سانتیگراد و دمای بهینه نیز 01-01 درجه سانتیگراد بود.
مقدمه
رشد و نمو گیاهان علاوه بر عوامل ژنتیکی تحت تأثیر عوامل محیطی قرار دارد و درجه حرارت مهمترین عامل محیطی مؤثر بر فعالیت های فیزیولوژیکی در کلیه مراحل رشد اعم از جوانه زنی، فتوسنتز و تنفس می باشد
بنابراین نیاز دمایی گیاهان در مرحله جوانه زنی به دماهای مناسب تحت عنوان دامنه دمای زیستی - کاردینال - معرفی می گردد که شامل دما حداقل - که کمتر از آن جوانه زنی صورت نمی گیرد - ، بهینه - درجه حرارتی که بیشترین درصد جوانه زنی در کوتاه ترین زمان رخ میدهد - و دما حداکثر - که در بیشتر از آن جوانه زنی رخ نمی دهد - می باشد
نتایج مطالعه نجفی و همکاران - 5333 - نشان داد که دامنه تغییرات حداکثر سرعت جوانه زنی ریحان در دامنه دمای بین20 تا 30 درجه سانتی گراد قرار دارد در همین مطالعه آنها دمای پایه و سقف را برای ریحان به ترتیب حدود 4 و 41.3 درجه سانتی گراد گزارش کردند. همچنین بالندری و همکاران - 0931 - گزارش کردند تعیین دماهای کاردینال جوانه زنی بذورکاسنی پاکوتاه نشان داد که دامنه وسیع جوانه زنی بذور کاسنی پا کوتاه از حدود 9 تا 01 درجه سانتی گراد، نشان از توانایی این گونه برای رویش در فصول مختلف و در شرایط آب و هوایی متنوع می باشد.
ماریتیغال یا خارمریم - Silybum marianum L - گیاهی دارویی از خانواده کاسنی که در ایران در مناطق مختلفی مانند گنبدکاووس، کلاردشت، دره هراز، دشت مغان، شوش، حمیدیه، رامهرمز، ایذه و کازرون پراکندگی داد - فلاح حسینی و همکاران، . - 1383 با توجه به اهمیت تاثیر درجه حرارت بر رشد و نمو و سازگاری گیاهان ، این پژوهش به منظور تعیین درجه حرارت های کاردینال دو اکوتیپ خارمریم انجام شد.
مواد روش:
آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه زراعت دانشگاه جیرفت در سال 5331 اجرا شد. آزمایش دارای دو فاکتور بود فاکتور اول شامل اکوتیپ های کاشان و ساری بود و فاکتور دوم دما در پنج سطح 1 - ، 51، 51، 01، 31 درجه سانتی گراد - در نظر گرفته شدند. در هر تکرار 25 عدد بذر سالم در پتری دیش با قطر 9سانتی متر قرار داده شد .کف پتری دیش ها با یک لایه کاغذ صافی پوشیده شد. برای تأمین رطوبت مورد نیاز، پس از قرار دادن بذرها در کلیه پتری دیش ها، به هر پتری دیش 5 میلی لیتر آب مقطر اضافه شد .در ضمن، به منظور ضد عفونی بذرها، پیش از قرار دادن آن ها در پتری دیش، به مدت 1 دقیقه در قارچکش بنومیل 3 در هزار قرار گرفتند و سپس با آب فراوان شسته شدند. در نهایت واحدهای آزمایش به مدت 51 روز به داخل ژرمیناتور - مدل صنعت سازان - 0101 و در منتقل شدند. شمارش و حذف بذرهای جوانه زده هر24ساعت یک بار انجام و در صورت نیاز قبل از بازگرداندن پتری دیش ها به اتاقک رشد آب مقطر به مقدار کافی اضافه می شد .پس از گذشت 51 روز شاخصهای درصد و سرعت جوانهزنی و شاخص بنیه بذر اندازه گیری و محاسبه شد. درصد جوانه زنی براساس معادله 1 محاسبه شد
:GP درصد جوانهزنی، :Ni تعداد کل بذرهای جوانهزده،
:N تعداد کل بذرها. GP = - Ni/N - ×100
:GR سرعت جوانهزنی، : ni تعداد بذر های جوانهزده در روز iام،
:di تعداد روز تا شمارش iام. GR = ni /di
VI شاخص بنیه، :SGP درصد جوانهزنی،
:SL طول گیاهچه - سانتیمتر - . VI = SGP - % - SL - CM -
برای محاسبه درصد و سرعت جوانه زنی از برنامه - Soltani and Maddah-Yazdi 2010 - Germin استفاده شد. تجزیه واریانس دادهها با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگین دادهها با آزمون چنددامنهای دانکن در سطح احتمال %5 انجام شد.
نتایج بحث:
درصد جوانه زنی: نتایج تحلیل واریانس نشان داد که اثر سطوح دما، اکوتیپ و اثر متقابل اکوتیپ در دما درصد جوانه زنی در سطح 1 درصد معنیداری بود.
جدول :1 تجزیه واریانس میانگین مربعات اثر دما بر صفات دواکوتیپ خار مریم - کاشان و ساری - در شرایط جوانه زنی
نتایج حاصل از اثر دما بر درصد جوانهزنی - جدول - 2، نشان داد بیشترین درصد جوانه زنی در دمای 01 درجه سانتی گراد اتفاق افتاد. که نسبت به تیمارهای دمایی 1 - ، 51، 01، - 31 به طور معنی داری بیشتر بود. کمترین درصد جوانه زنی در دمای 1 درجه سانتی گراد است که نسبت به سایر تیمارها دارای اختلاف معنی داری بود. نتایج ارایه شده در - جدول - 1، مقایسه اکوتیپ های خارمریم نشان داد که از لحاظ درصد جوانه زنی اکوتیپ کاشان نسبت به ساری به طور معنی داری بیشتر بود.
بر اساس نتایج - جدول - 2 درصد جوانه زنی در دمای کمتر از 10 درجه و دمای بیشتر از 25 درجه سانتیگراد درصد جوانهزنی به کمتر از 50 درصد رسیده و بیشترین جوانه زنی در دامنه 20-25 درجه سانتیگراد اتفاق افتاده است. بنابراین به نظر می رسد دمای بهینه رشد گیاه خارمریم در دوره جوانه زنی و استقرار 20-25 باشد. نتایج حاصل از مقایسه میانگین اثر متقابل نشان داد - شکل - 5 در دمای 1 درجه که گیاه در م عرض تنش سرما قرار دارد رقم ساری نسبت به کاشان از لحاظ درصد جوانه زنی تفاوت معنی دار نداشته در بقیه سطوح دما - 51، 01، 01، - 31 اکوتیپ کاشان نسبت به ساری از لحاظ درصد دارای تفاوت معنی داری بوده است.
جدول -2 اثرات درجه حرارت بر صفات اندازهگیری شده جوانهزنی بذور دو اکوتیپ خارمریم
