بخشی از مقاله
چکیده
تأمین مواد اولیه براي صنایع داروسازي نیازمند افزایش تولید محصول در واحد سطح میباشد که علمی ترین و اقتصادي ترین روش دستیابی به این امر، افزایش کارایی نهاده هاي مورد استفاده در زراعت گیاهان دارویی میباشد. از این رو، به منظور تعیین بهترین سطح مصرف کود پتاس و نیز کاوش در مورد همزیستی قارچ میکوریزاي Glomus fasciculatum با نوع کم پر همیشه بهار آزمایشی به طرح فاکتوریل دو عاملی با چهار تکرار بصورت گلخانهاي در تربت حیدریه به انجام رسید. فاکتور اول، کود پتاس - سوپر پتاس - معادل صفر، 40، 80، 120 و 160 کیلوگرم در هکتار و فاکتور دوم، قارچ میکوریزا شامل 2 سطح مصرف و عدم مصرف بود. صفات آزمایشی نیز ارتفاع گیاه، تعداد گل در بوته، عملکرد تر و خشک ریشه در بوته، عملکرد دانه در بوته و عملکرد عصاره اندام هوایی خشک بودند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که اثر مصرف کود پتاس و میکوریزا بر همه صفات آزمایشی در سطح %1 معنیدار گردید. اثرات متقابل بین فاکتورهاي مذکور بر عملکرد ریشه تر و خشک در سطح %1 و بر ارتفاع گیاه و تعداد گل در بوته در سطح %5 معنی دار گشت ولی بر عملکرد دانه و عملکرد عصاره اندام هوایی خشک معنیدار نشد. مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که بیشترین میزان صفات از تیمار 160 kg/ha پتاس و تلقیح شده با قارچ میکوریزا بدست آمد که حاکی از همزیستی میکوریزا با گیاه دارویی همیشه بهار در شرایط آب و هوایی تربت حیدریه می باشد.
مقدمه
همیشه بهار - Calendula officinalis L. - از خانواده کاسنی و یکی از معروفترین و پرکاربردترین گیاه دارویی است. این گیاه به طور وسیعی پرورش می یابد تا از عصاره آن در گیاه درمانی استفاده شود. عصاره همیشه بهار داراي اثرات دارویی از قبیل التیام زخم، ضد التهاب، ضد باکتري، تحریک ایمنی، ضد تومور، ضد ایدز و غیره است . - Azzaz et al, 2008 - اثرات ضد ویروسی، ضد توموري، آنتی موتاژنی و آنتی اکسیدانی گلهاي همیشه بهار نیز مشخص شده است. اما در حال حاضر، یکی از مهمترین استفاده آن در درمان بیماریهاي پوستی و التهابی میباشد . - Kalvatchev et al, 1997 - گلهاي همیشه بهار همراه با کاسبرگ و یا بدون آن، در برخی از فارماکوپه ها بعنوان دارو معرفی شده اند و جهت مداواي بیماريهاي معده اي و روده اي استفاده میشوند، مواد رنگی در گل همیشه بهار، در صنعت براي رنگ کردن مواد غذایی و بعضی از انواع چربیها استفاده میشود - امید بیگی، . - 1388 بر اساس گزارشات، عصاره فعال شده لیزري همیشه بهار یک بازدارنده رشد مواد in vitro براي چندین رشته سلول تومور است . - Eva et al, 2006 -
در طب محلی ایتالیا، همیشه بهار به عنوان ضد التهاب و ضد تب استفاده میشود. این گیاه در درمان ورم ملتحمه چشم، التهاب حلق، التهاب آفتی دهان - استوماتیت آفتی - ، التهاب لثه و دیگر بیماريهاي التهابی پوست و غشاي مخاطی بسیار موثر است. کرم همیشه بهار - کالندولا - نیز در درمان سوختگیها و خراشیدگیهاي خفیف مورد مصرف قرار میگردد - 2003 ،. - Adela علاوه بر این، مطالعات داروشناسی تأیید کرده است که گل همیشه بهار مقدار وسیعی اثرات بیولوژیکی و فعالیتهاي داروشناختی محافظ کبدي و ضد اسپاسم دارد - Okoh et al, 2008 - و نیز همیشه بهار حاوي فلاونوئیدهایی می باشد که آنتی اکسیدان بوده و از بدن در مقابل رادیکالهاي آزادي که سلولها را تخریب میکنند محافظت مینماید. این گیاه در کرمهاي ضد چروك و لوسیونهاي پوستهاي حساس، خشک و آسیب دیده کاربرد وسیعی دارد. کاروتنوئیدهاي گل آذین همیشه بهار به عنوان محافظ نور عمل کرده و خطر آفتاب سوختگیها، حساسیت به نور و حتی انواع سرطان پوست را کاهش میدهد . - Lucia et al, 2009 - پتاس یکی از مهمترین عناصر غذایی پر مصرف براي گیاهان است. جوانه زدن، بارور شدن، رسیدن و کامل شدن محصول به وجود مقادیر مناسبی از پتاس نیازمند است - امید بیگی، . - 1387 در مجموع، اهمیت عنصر مذکور براي تولید محصول اقتصادي و حفظ تعادل بین عناصر اصلی خاك به اثبات رسیده است. امروزه عقیده بر این است که روابط متقابل بین ریشه گیاه و ریزموجودات خاك توسط مداخلات انسان از طریق فعالیتهاي کشاورزي و صنعتی تحت تأثیر قرار گرفته است. اثر متقابل ریشههاي گیاه و میکوریزا، عاملی مهم در جذب پتاس توسط گیاه، به ویژه در سیستمهاي ارگانیک میباشد. براي نمونه، در گیاه دارویی سیاه دانه، تیمار ترکیبی آزوسپریلیوم و میکوریزا بیشترین تأثیر را در افزایش صفات مورد مطالعه داشتند - خرمدل و همکاران، . - 1388 با توجه به جایگاه این گیاه ارزشمند در تأمین نیازهاي مختلف، این تحقیق به منظور بررسی تأثیر مصرف کود پتاس - سوپر پتاس - و قارچ میکوریزا بر عملکرد، اجزاء عملکرد و مواد موثره گیاه دارویی همیشه بهار انجام شد.
مواد و روشها
این تحقیق در سال 94بصورت گلخانهاي بر نوع کم پر گیاه دارویی همیشه بهار دردانشگاه تربت حیدریه به اجرا در آمد. آزمایش مذکور بصورت فاکتوریل دو عاملی با 4 تکرار که در هر تکرار 10 گلدان قرار داشت به انجام رسید. سطوح تیمار کود پتاس - سوپر پتاس - معادل صفر، 20، 60، 100 و 140 کیلوگرم در هکتار و سطوح تیمار قارچ میکوریزاي Glomus fasciculatum شامل مصرف و عدم مصرف بوده و صفات مورد ارزیابی مشتمل بر ارتفاع گیاه، تعداد گل، عملکرد تر و خشک ریشه، عملکرد دانه و عملکرد عصاره اندام هوایی خشک بود. مقدار کود پتاس در هر گلدان 5 کیلوگرمی محاسبه شد و پس از آن مقدار کود پتاس مورد نظر هر تیمار را که بصورت پودر در آورده شده بود در مقدار مشخصی آب محلول کرده و به خاك اسپري شد و مایه تلقیح میکوریزایی نیز به مقدار 50 گرم به هر گلدان اضافه گشت. مقدار 50 گرم به منظور عصاره گیري از اندام هوایی در برداشت نهایی 100 - روز پس از کاشت - از هر گلدان جدا کرده و پس از خشک کردن آنها در سایه به آزمایشگاه ارسال گردید.در برداشت نهایی که صورت پذیرفت، صفات مرفولوژیکی اندازه گیري شدند. در ضمن، تجزیه و تحلیل دادهها با نرم افزار Spss، مقایسه میانگین تیمارها به کمک آزمون دانکن و رسم نمودارها با برنامه Excel به انجام رسید.
نتایج و بحث
عوامل موثر بر تحقیق شامل موارد ذیل بودند:
-1 کود پتاس - سوپر پتاس - ، -2 قارچ میکوریزا - Glomus fasciculatum - ، -3 اثر متقابل بین پتاس و قارچ میکوریزا.
جدول .1 تجزیه واریانس اثر پتاس، میکوریزا و اثر متقابل آنها بر صفات مورد بررسی میانگین مربعات
افزایشی محسوس در کلیه صفات مورد بررسی مشاهده شد و در نتیجه باعث بهبود خصوصیات رشدي گیاه از جمله ارتفاع گیاه طی تحقیق موجود گردید. با افزایش شاخ و برگ و افزایش عملکرد تر و خشک ریشه با افزایش جذب همراه بود، بنابراین تولید مواد فتوسنتزي افزایش یافته و انتقال مواد به سمت دانهها افزایش پیدا کرد که موجب افزایش عملکرد دانه گردید. اثر افزایشی پتاس بر تعداد گل و عملکرد تر و خشک ریشه با نتایج Khalvati و همکاران - 2005 - در یک راستا بوده است.
کاربرد قارچ میکوریزي نیز سبب افزایش ارتفاع گیاه عملکرد تر و خشک ریشه گردید که به نظر میرسد علت آن قابلیت قارچ میکوریزي در جذب پتاس بوده و با نتایج Deepadevi و همکاران . - 2010 - در به کارگیري از سویه Glomus fasciculatum و با نتایج Khaosaad و همکاران - 2006 - طی تحقیق قارچ میکوریزاي Glomus mosseae در گیاه دارویی پونه مشابه بود. تأثیر افزایش میکوریزا بر عملکرد دانه با نتایج آزمایش Khaosaad و همکاران - 2006 - همسو بوده است. در این تحقیق، ارتقاء عملکرد مواد موثره در اثر مصرف میکوریزا به چشم میخورد که با تحقیقات دیگر هم راستا است. در تحقیقی گونه هاي قارچ fasciculatum
