بخشی از مقاله
بررسی ضوابط آکوستیکی در طراحی جداره سالن های نمایش
چکیده
مساله آکوستیک در طراحی انواع سالن ها نقش بسیار مهمی دارد. آکوستیک یک سـالن نمـایش مـی توانـد تمـامی طـرح و انـواع برنامه های نمایشی را تحت تاثیر قرار دهد. از آنجا که ایجاد تغییرات اساسی در وضعیت اکوستیک سالن های نمایش بسیار دشـوار است، از این رو لازم است تا از ابتدا تصمیمات لازم درباره خصوصیات اکوستیکی سالن های نمایش گرفته شود. فضـاهای نمایشـی باید در برابر کلیه نوفه های خارجی ناشی از صدای ترافیک و همهمه افراد در سالن انتظار، عایق باشد. با نادیـده گـرفتن ضـوابط و معیار ها در طراحی آمفی تئاترها و بی توجهی به رابطه ی مستقیم میان جانمایی تماشاچیان و انرژی ای که در سالن تئاتر انتشـار می یابد؛ تاثیرات منفی در کیفیت انتقال صدا پدید آمده که این امر سبب سرد و بی روح شدن و در نهایت عدم موفقیـت معمـاران در طراحی سالن های تئاتر در این دوره شده است.
پژوهش مذکور با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و شیوه گرد آوری اطلاعات کتابخانه ای و اسـنادی انجـام گرفتـه کـه درصـدد بازشناسایی ضوابط آکوستیک جداره های سالن های نمایش می باشد؛ که در نتیجه موجب رسیدن به راهکارهـای مناسـب جهـت بهبود بخشیدن به طراحی سالن های نمایش گردد.
واژه های کلیدی: ضوابط طراحی، آکوستیک، نوفه های خارجی، کیفیت انتقال صدا، جداره سالن نمایش
1
-1مقدمه
مساله آکوستیک در طراحی انواع سالن ها نقش بسیار مهمی دارد. آکوستیک یک سالن نمایش می تواند تمامی طرح را تحت تاثیر قرار دهد، زیرا بخشهایی از ساختمان (از لحاظ ابعاد و اندازه) غیر قابل تغییر بوده و تحت تاثیرعوامل آکوستیکی است. تنظیم آکوستیک هر تالار بستگی به عملکرد آن تالار دارد. طراحی آکوستیکی یک کاری است تجربی و فاقد فرمولهای از پیش تعیین شده اما عواملی هستند که باید در طراحی تمامی سالن ها مورد توجه قرار گیرند. همچنین در طراحی تاسیسات نیز باید دقت کرد که سر و صدای وسایل تاسیساتی مزاحمتی برای آکوستیک سالن نمایش ایجاد نکند.سطوح محدّب و نامنظم باعث پراکندگی امواج صوتی می شوند. گنبد ها، طاق هاو سایر سطوح بزرگ مقعر می توانند مشکلات آکوستیکی ایجاد کنند. در مورد سالن های نمایش و سخنرانی برای کوتاه کردن زمان انعکاس صوت ارتفاع سقف محوطه را کوتاه تر انتخاب می کنند و حجم محوطه به ازای هر صندلی 705 تا 14متر مکعب است. در سالن کنسرت جایگاه حضّار و صحنه به عنوان یک حجم در نظر گرفته می شود. در سالن های چند منظوره برای تأمین این شرایط از پوسته ی قابل مونتاژ به عنوان پوسته ی ارکستر و از کل صحنه به عنوان صحنه ی نمایش استفاده می کنند. برای تأمین نیازهای آکوستیکی، ممکن است سطوح منعکس کننده ی صوت در سقف محوطه ی ارکستر را تا بالای جایگاه حضار گسترش دهند.( قیابکلو،(1391
-2روش تحقیق
روش تحقیق این پژوهش، یک روش ترکیبی بوده که راهبردهای ویژه ای را درگیر می نماید. در این پژوهش از راهبردهای تحقیق کیفی، مشاهدات تجربی و تحقیق موردی استفاده می شود که موجب ارائه راهکارهایی در روند رسیدن به ضوابط مورد نظر می گردد. تدابیر مورد استفاده در این پژوهش شامل مطالعات کتابخانه ای، مطالعات میدانی، مشاهده است و تحلیل ها نیز با روشی توصیفی- تحلیلی انجام می گردند.
-3تاریخچه
زندگی پر از صداست و ما همیشه طالب شنیدن صداهای خوش و حیاتی هستیم و از صداهای نا مطبوع و خطرناک گریزانیم. بطور کلی باید گفت که هر چه پیش می دویم، بشر نسبت به حس شنوایی بیشتر توجه پیدا میکند. پیشرفت روز افزون صنایع صوت از قبیل : تلفن ـ رادیو ـ فونوگراف ضبط صوت روی فیلم و تهیه فیلمهای صدا دار و غیره خود میتواند بر این موضوع دلیلی مسلم باشد. از نظر اهمیتی که آکوستیک یا علم صدا دارا میباشد میتوان انتظار داشت که این موضوع در تاریخ علوم فیزیک جزو مطالب اساسی به شمار رفته باشد، در صورتی که چنین چیزی نیست، زیرا در قبال تاریخ سایر علوم، تاریخ آکوستیک قسمت از قلم افتاده و مهجوری بیش نیست. یکی از دلایل این مهجوریت تاریخی این است که نظریه اساسی اصلی راجع به انتشار و اخذ صوت از زمانهای بسیار قدیم در تحولات فکر بشری پیدا شده و اسلوب این فکر همان است که امروزه مورد قبول ماست.( بینگلی،(1388
2
-4منشا صدا
در پیرامون ما صدها و هزاران صدای گوناگون شنیده می شود اما یک نکته در تمامی صداهای مختلفی که شنیده می شوند می شنویم مشترک است و آن ایجاد صدا در نتیجه حرکت و ارتعاش اجسام می باشد. در واقع بدون حرکت هیچ صدایی وجود نخواهد داشت. وقتی یک موتور یا ماشین کار می کند، تولید صدا می کند. وقتی به یک تنبک ضربه می زنیم یا بر یک تار و سه تار و گیتار دست می کشیم صدا تولید می شود. حتی حنجره انسان نیز با جابجا شدن تارهای صوتی توسط هوا صدا تولید می کند. وجه مشترک همه اینها حرکت و تولید ارتعاش است که در اثر آن هوا جابجا شده و تولید صدا می کند. ارتعاشات حاصل از حرکت تارها و دیگر اشیا می توانند تند یا کند باشند. هر چه ارتعاش تندتر باشد فرکانس صدای تولیدی بیشتر است و سرعت حرکت آن بسیار بیشتر از حرکت یک سیم یا تار ضخیم تر می باشد.اصوات حاصل از ارتعاشات به شکل موجی حرکت می کنند وقتی یک شیء صداساز را به ارتعاش در می آوریم ارتعاش حاصله در اطراف خود به هوای مجاور فشار می آورد. همین هوای فشرده شده در بازگشت شاخه های دیاپازن به جای خود بر می گردد. این رفت و برگشت در هوا به صورت امواج صوتی به حرکت در می آیند و فشردگیها و بازشدگیهای حاصله چندین بار در ثانیه ادامه می یابند. در این صورت امواج اگر مانعی بر سر راهشان نباشد، قادرند مسافت زیادری را بپیمایند.( هاشمی،(1388
-5وسعت صوت
وسعت صدا در افراد متفاوت است.بعضی ها بم می خوانند و بعضی ها زیر (اوج).اصواتی که حاصل ارتعاشات سیستم صوتی انسان می باشد، بطور معمول به شش طبقه یا رده تقسیم می شود که هر یک دارای گستره خاص ارتعاشی خود می باشند و عبارتند از:
- سپرانو(صدای زیر زنانه) - متسوسپرانو(صدای متوسط زنانه) - آلتو یا کنترالتو( صدای بم زنانه)
-تَنُور (صدای زیر مردانه) - باریتون (صدای متوسط مردانه) - باس (صدای بم مردانه)
هر بازگشت مناسب و تاثیر شنوایی در آکوستیک را صوت می نامند. در واقع بخش امواج صوتی در فیزیک توسط نوسانات مختلف (حرکت ارتعاشی) یک جسم قابل ارتجاع و قابل ارتعاش و به اشکال مختلف جامد، مایع وگاز به وجود می آید. نوسانات به وجود آمده که در هوا جریان می یابند توسط مولکولهای هوا به فضاهای مجاور منتقل شده و امواج صوتی به گوش می رسد. ( هاشمی،(1388
-1-5نوفه
نوفه یا سر و صدا واژهای است که برای توضیح وضعیت صدا در زمانهای به خصوص به کار میرود. صدا، تعریف نوفه بر اساس جنبههای فیزیکی صدا ممکن نیست، چرا که یک صدا میتواند در یک لحظه "خواسته" باشد، در صورتی که در شرایط دیگر یا برای همان افراد "ناخواسته" باشد و به عنوان نوفه تلقی شود و لذا به دلیل مطرح شدن عوامل ذهنی و فیزیولوژیکی و
3
حالات درونی ارائه تعریف برای آن مشکل است. اما به طور کلی به صداهای ناخواسته یا آزاردهنده که به هر دلیلی بر فعالیتهای روزانه ما اثر منفی بگذارد، نوفه گفته میشود. صداها زمانی ناخواسته گفته میشود که: -1 صحبت کردن و برقراری ارتباط میان افراد را تحت تأثیر قرار دهند. -2 در فرآیندهای فکر کردن و تمرکز فکری اختلال ایجاد کنند. -3 از انجام مناسب فعالیتها جلوگیری نمایند .( نصیری،(1384
-2-5پژواک
وقتی داخل یک سالن بزرگ و یا یک معبد با صدای بلند سخن می گوییم،انعکاس صدای خود را پی در پی می شنویم.به این پدیده اکو یا پژواک می گویند .. پژواک زمانی تولید می گردد که از موانع انعکاس یابند.اما همه اشیا صوت را منعکس نمی کنند.برخی از اشیا مثل چوب،جوت(کنف هندی)،مقوای نازک وموارد دیگر صوت را جذب می کنند. جهت شنیدن پژواک لازم است که مانع منعکس کننده صوت در فاصله حداقل 17متری از منبع صوتی قرار گیرد.زیرا اثر صوت به مدت یک دهم ثانیه در گوش ما پدیدار می ماند.اگر یک سیگنال صوتی به گوش ما برسد،وبه دنبال آن در یک دهم ثانیه سیگنال صوتی دیگری نیز به گوشمان واردشود،سیستم شنوایی گوش،آن را تشخیص نخواهد داد. سرعت صوت 340 متر در ثانیه می باشد .(همان)
-6آکوستیک
مساله آکوستیک در طراحی انواع سالن ها نقش بسیار مهمی دارد. آکوستیک یک سالن نمایش می تواند تمامی طرح را تحت تاثیر قرار دهد، زیرا بخشهایی از ساختمان (از لحاظ ابعاد و اندازه) غیر قابل تغییر بوده و تحت تاثیرعوامل آکوستیکی است. تنظیم آکوستیک هر تالار بستگی به عملکرد آن تالار دارد، به عنوان مثال هیچگاه نمی توان تالاری تهیه کرد که از نظر آکوستیکی هم برای یک نمایش ساده و هم برای یک اپرا یا برای یک ارکستر کوچک و ... برابر باشد.طراحی آکوستیکی یک کاری است تجربی و فاقد فرمولهای از پیش تعیین شده اما عواملی هستند که باید در طراحی تمامی سالن ها مورد توجه قرار گیرند . همچنین در طراحی تاسیسات نیز باید دقت کرد که سر و صدای وسایل تاسیساتی مزاحمتی برای آکوستیک سالن نمایش ایجاد نکندسطوح. محدّب و نامنظم باعث پراکندگی امواج صوتی می شوند. گنبد ها، طاق هاو سایر سطوح بزرگ مقعر می توانند مشکلات آکوستیکی ایجاد کنند. در کنسرت ها برای طولانی شدن زمان بازآیی صوت لازم است ارتفاع سقف بیشتر در نظر گرفته شود. حجم محوطه ی حضار به ازای هر صندلی 2005 تا 30 متر مکعب طراحی می شود. در مورد سالن های نمایش و سخنرانی برای کوتاه کردن زمان انعکاس صوت ارتفاع سقف محوطه را کوتاه تر انتخاب می کنند و حجم محوطه به ازای هر صندلی 705 تا 14متر مکعب است. در سالن کنسرت جایگاه حضّار و صحنه به عنوان یک حجم در نظر گرفته می شود. در سالن های چند منظوره برای تأمین این شرایط از پوسته ی قابل مونتاژ به عنوان پوسته ی ارکستر و از کل صحنه به عنوان صحنه ی نمایش استفاده می کنند. برای تأمین نیازهای آکوستیکی، ممکن است سطوح منعکس کننده ی صوت در سقف محوطه ی ارکستر را تا بالای جایگاه حضار گسترش دهند.( قیابکلو،(1391
4
-7اکوستیک در سالن تئاتر
اگر اندازه سالن تئاتر کمتر از 300 متر مربع باشد لازم نیست که از نظر اکوستیکی کاری انجام دهیم. اما با افزایش اندازه اتاق یا سالن شکل آن اهمیت زیادی پیدا می کند. سطوح محدب و نامنظم در پراکندگی امواج صوتی کمک می کند. گنبدها، تاقها و سایر سطوح بزرگ مقعر می توانند مشکلات اگوستکی ایجاد نمایند. در کنسرتها برای طولانی شدن زمان اصوات (انعکاس) لازم است ارتفاع سقف را بیشتر انتخاب کنند. برای داشتن صندلی خوب صندلیهای مجاور دیوارها (دیوارهای جانبی و عقب سالن نمایش) باید حداقل 1 متر از دیوار فاصله بگیرند و صندلیهای که در گوشه سالن واقع می شوند باید 1/5 متر از گوشه فاصله داشته باشند. هنگامی که تماشاچیان بر روی صندلیها نشسته اند خود جاذب صوت در سالن می باشند. در این حالت جنس صندلی ها تاثیری در جذب صدا ندارد. اما زمانی که صندلیهای خالی هستند جنس آنها باید جاذب صوت باشد تا پر و خالی بودن آنها تغییری در کیفیت صدا ایجاد نکند. اجرای موسیقی در اماکنی مانند سالنهای نمایش و کنسرت و تالارها؛ اکوستیک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چرا که شنوایی در یک سالن و تالار بزرگ بستگی به نوع و چگونگی انتشار و انعکاس صدا و همین طور برگشت آن دارد. امواج صوتی مدور و کروی بوده و به اطراف انتشار می یابند و هنگامی که به مانعی ( دیوار تالار) برخورد می کنند بنا بر قانون انعکاس برگشت می نمایند. اکوستیک و پوشش دیوارها و سقف بایستی به طریقی باشد که صدا را تقویت نموده و از هدر رفتن صدا یا اکو شدن و پژواک آن جلوگیری نماید. در این محلها به وسیله پارچه چوب و مواد خاص دیوارها و سقف پوشش می شوند. امواج صوتی در فضا کروی شکل انعکاس دارند و هنگامی که به دیوار بر خورد می کنند بنابر قانون انعکاس برگشت می کنند. مانند امواج نور. در این حالت انعکاس با همین زاویه رفت، بر گشت می کند. Mikulski T) ،(1994 حال اگر به علت طویل بودن سالن، انعکاس به تاخیر افتد و یا اگر به اکو تبدیل شود، در این صورت در انعکاس صدا اختلال وارد می شود. در این حالت می باید برای خفه کردن صدا ، دیوارها را توسط پارچه یا فرش پوشاند. بدین جهت است که انعکای صوت در محوطه مملو از انسان به میزان قابل توجهی کمتر از یک سالن خالی می باشد. مدت زمان انعکاس صوت، توسط وسعت یک سالن معین می شود. امروزه به این نتیجه رسیده اند که ساختمانهای مربع - مستطیل شکل حاوی شرایط معماری ایده آلی برای شنوایی هستند ولی بالعکس ساختمانهای مدور از نقطه نظر آکوستیک مناسب نمی باشد یک سالن اکوستیک ایده آل دارای تعداد معینی از انعکاسات طبیعی است با شدت مساوی و این عمل با ایجاد شکستگیهایی در دیوار مسطح و همچنین ایجاد شیب در سقف و کف و استفاده از مواد جاذب صدا امکانپذیر خواهد بود. زیر تصاویری از نویرت برای آشنایی با استانداردهای آمفی تئاتر و پشت سن آمده است. ( Koszarny Z،(1990 ویژگیهای آکوستیک یک سالن کنفرانس با توجه به نوع رخدادهایی که در آن صورت می پذیرد متفاوت می باشد. سخنرانی ها در جریان یک کنفرانس، جلسه و یا یک نمایش تئاتر باید بلند و قابل فهم و در عین حال گرم و صمیمانه باشند. سقف یک سالن همایش باید در مرحله اول انعکاس دهنده و پخش کننده صدا باشد (بجای اینکه جذب کننده صوت باشد) تا انرژی اولیه را در
