بخشی از مقاله
چکیده
کهور ایرانی - کهور بندری - از گونه های با ارزش جنگل های زاگرس است .یکی از مسایل مهم در نهالستان ها میزان و تعداد دفعات آبیاری است .نهال های کهور در نهالستان به طور سنتی هر روز یا یک روز در میان آبیاری می شوند، اما تاکنون مقدار آب مناسب برای آبیاری آن به طورعلمی تعیین نشده است .
با توجه به اهمیت آب به عنوان یکی از عوامل ضروری برای رشد گیاهان، به ویژه در مراحل اولیه رشد و اثر آن در ویژگی های کمی و کیفی نهال های تولید شده در نهالستان، لازم است میزان و تکرار آبیاری در نهالستان به طور علمی بررسی شود تا در نتیجه نهالهایی با کیفیت و شانس استقرار بالاتر در طبیعت پرورش داده شود .
در این مطالعه برخی ویژگی های مرفولوژیک کهور تحت تیمارهای مختلف آبیاری 1، 2، 3، 5، 7، 9، روز در یک نهالستان ریگ متین شهرستان قلعه گنج بررسی شد .هر تیمار شامل 20 گلدان 20 - نهال - بوده و و هر تیمار سه تکرار دارد.
نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری از نظر خصوصیات مرفولوژیک - سطح برگ، وزن تر برگ، وزن خشک برگ، وزن تر ساقه، وزن خشک ساقه، وزن خشک ریشه، رشد طولی ساقه، قطر یقه، طول شاخه های فرعی و تعداد شاخه های فرعی - بین تیمارهای مختلف آبیاری وجود دارد و بیشترین میانگین این ویژگی ها مربوط به تیمار آبیاری هر پنج روز یک بار است 70.درصد نهال هایی که تحت تیمارآبیاری هر 9 روز یک بار قرار داشتند، خشک شدند.
بالاترین درصد زنده مانی و شاخص کیفیت نهال در نهالستان مربوط به نهالهایی بود که 2روز یکبار آبیاری می شدند پس از کاشت در عرصه به مدت یک فصل 40درصد تلفات خشکیدگی و عدم تحمل شرایط کم آبی و گرما را داشتند، بهترین درصد زنده مانی و شاخص کیفیت نهال در نهالستان مربوط به نهالهایی بود که 5روز یکبار آبیاری می شدند پس از کاشت در عرصه به مدت یک فصل 15 درصد تلفات خشکیدگی و عدم تحمل شرایط کم آبی و گرما را داشتند. لذا بهترین رشد در نهالستان مربوط به دوره آبیاری 2روز یکبار و بهتر راندمان زنده مانی مربوط به نهالهایی که 5 روز یک بار آبیاری می شدند.
-1 مقدمه
بر اساس برآورد برنامه محیط زیست ملل متحد در سال 1995 حدود 320 هزار گونه در جهان وجود دارد. تعداد گونه های گیاهی ایران 10 هزار گونه برآورد شده است که حدود 20 درصد آنها بومی کشور ما هستند، این تعداد در مقایسه با مجموع گونه های قاره اروپا 11 - هزار گونه - قابل توجه است - اردکانی، . - 1374 قرار گرفتن ایران در زون خشک 15-45 - درجه شمالی - و متاثر شدن از توده های پرفشار جنب حاره ای باعث و عامل اصلی وجود خشکی و دمای بالا در این مناطق است
بارندگی کم و خشکی از فاکتورهای باثبات اکوسیستم های مناطق کویری و خشک محسوب می شوند. با توجه به مطالب مذکور توجه به بومی بودن گونه ها در هنگام توسعه و کشت این گونه ها در یک منطقه از ضروریات امر است. نوع گونه منتخب جهت کشت و اهلی نمودن گیاهان یک منطقه، شرط اول پایداری اکوسیستم های زراعی و مرتعی آن منطقه محسوب می شود. مناطق کم بازده با شرایط کویری و خشک ایران، به دلیل داشتن شرایط سخت محیطی شایستگی استفاده مرتعی را نداشته و تولید آنها در سال کمتر از 50 کیلوگرم در هکتار است
مدیریت صحیح منابع طبیعی مستلزم استفاده معقول و منطقی از منابع موجود به خصوص آب است. درمدیریت اکوسیستم های طبیعی آگاهی از میزان آب مورد نیاز گونه های چوبی به طوری که به خواص مورفولوژیک و فیزیولوژیک آنها یا به عبارتی به آینده رویشی آنها آسیبی نرسد بسیار مهم است .از طرفی هر گونه تنش عوامل محیطی از قبیل خشکی، نور، گرما و آلودگی آب و هوایی بر روی نحوه فعالیت های آینده گیاه و توان اکولوژیک گیاه مؤثر خواهد بود .
مقدار آب در دسترس در این گونه های اقلیم خلیجی- عمانی بدلیل حساس و شکننده بودن اکوسیستم از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و عمل آبیاری و نیاز آبی گیاه به عنوان یک فاکتور محدود کننده اولیه درتجدید حیات گونه های این منطقه نقش بسزایی دارد لذا بررسی و شناخت عکس العمل نهال ها از نظر صفات مورفولوژیکی به تنش خشکی و کم آبی و دوره های آبیاری می تواند به اصلاح و موفقیت جنگل کاری و نهال کاری های مرتعی و حتی احیاء عرصه های بیابانی حاشیه کویر ها کمک نماید
بیشتر نقاط کشور ایران در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارد و میزان تبخیر سالانه بیشتر از بارندگی است. این امر می طلبد که با برنامه ای صحیح مصرف بهینه و صرفه جویی در مصرف مد نظر قرار گیرد
میزان تولید در بسیاری ازاکوسیستم های طبیعی به ویژه در مناطق خشک در اثر کمبود آب کاهش می یابد. تنش خشکی به دو شکل ظاهری از قبیل ریزش برگ ها، خشک شدن سرشاخه ها و کاهش رشد و یا به شکل تأثیر فیزیولوژیکی خود را نشان می دهد
شناخت گونه های بومی و نحوه عملکرد آنها در شرایط اقلیمی مختلف نقش مهمی در مدیریت منابع طبیعی دارد. در جنوب استان کرمان در مناطق اکوتون دو اقلیم ایران تورانی و خلیجی - عمانی گیاهانی منحصر می رویند از جمله کهورایرانی - بندری - از گونه های بومی است که نقش مهمی در حفاظت آب و خاک جنگل های جنوب استان کرمان دارد و حفظ و توسعه و آگاهی از عملکرد آن در بر ابر عوامل محیطی گامی در جهت احیاء این عرصه ها - جنگل ها و مراتع و ... - خواهد بود .
تنش خشکی به عنوان یک عامل محیطی غیرزنده سرعت برخی فر آیند های مورفولوژیک و فیزیولوژیک نهال را تا زیر حداقل سرعتی که آن گونه قادر است در شرایط طبیعی به آن برسد، کاهش می دهد .راهکارهای مقاومت به این تنش در گونه های مختلف متفاوت است. کمبود آب یکی از عوامل مهم محدودکننده تولید نهال در نهالستان ها و مهمتر این که پس از انتقال به عرصه اصلی است، بنابراین آگاهی از میزان آب مورد نیاز گونه ها و عکس العمل آنها نسبت به کمبود آب در مراحل مختلف در خزانه و زمین اصلی یکی از عوامل مهم تولید و مدیریت برای حفظ منابع طبیعی و مدیریت صحیح آب است.
اجتناب از استرس شامل تکامل سریع فنولوژیک، افزایش خواص عایقی روزنه ها و کوتیکول، تغییراتی در سطح برگ، موقعیت قرار گرفتن و آناتومی است .قدرت گیاه در تولید مواد فتوسنتزی به مساحت برگ و میزان فتوسنتز بستگی دارد . یکی از عکس العمل های گیاهان در مقابل خشکی ، کاهش سطح برگ است این کاهش سطح برگ در سطوح میانی استرس رخ می دهد .در دوره های کوتاه مدت خشکی، سطح برگ کاهش یافته و با طولانی شدن این دوره از تعداد برگ ها نیز کاسته می شود .کاهش وزن خشک ریشه در اثر تنش خشکی به علت کاهش تجمع کربوهیدرات ها درریشه و عدم رشد آنها می باشد
کاهش وزن خشک اندام ها - ریشه و ساقه - تحت تیمارخشکی می تواند به علت عدم دسترسی کافی به آب برای آماس سلول ها باشد
استرس شدید خشکی موجب رشد کم و کوتاه شدن و استقرار ضعیف نهال موقع نشاء در محل کاشت می شود . مطالعات نشان داده که با استرس های خشکی ضعیف علاوه بر دستیابی به یک حد قابل قبول رشد و نمو، توان گیاه را برای تحمل استرس های بعدی می توان بالا برد که تأثیر منفی زیادی بر روی رشد نهال ها وقتی در هوای آزاد داخل زمین کاشته می شوند، نداشته باشد .
هدف از این تحقیق بررسی اثرات تاثیر دوره های آبیاری نهال های کهور ایرانی در نهالستان و انتقال به عرصه پس از یک فصل رویشی در زمین اصلی است و سعی شده برای صرفه جویی در آب مصرفی و افزایش توانایی نهال ها برای استقرار و سازگاری بهتر در محیط نهالستان و سپس جنگل کاری ها در طول یک فصل رویشی، به حداقل میزان آب مورد نیاز کهور به طوری که استرس شدید به نهال وارد نشود، دست یافت.
- 2 مواد و روش ها
محدوده مطالعاتی طرح در 35 کیلومتری شرق شهرستان قلعه گنج و 410کیلومتری جنوب شرقی استان کرمان واقع گردیده است و حداکثر ارتفاع آن 625 متر و با حداقل 145 متر می باشد و نهالستان مورد نظر با مساحت 2800متر مربع در ریگ متین شهرستان قلعه گنج واقع شده است.
منبع اصلی رطوبت و بارانهای منطقه ای را می توان ناشی از جریانهای مرطوبی دانست که نظیر سایر مناطق ایران اساسا منشأ مدیترانه ای داشته و مسیر حرکت آنها عموما و عمدتا از غرب به شرق می باشد البته جریانهای موسمی یا مانسونی نیز این مناطق را تحت تاثیر قرار داده و باعث ریزش بارش هایی محدود در فصل تابستان نیز می شود. به منظور تعیین میزان بارندگی سالانه منطقه از آمار بارندگی سالانه ایستگاه های منتخب طی دوره آماری 33 ساله استفاده شده است، بر اساس آمار ایستگاهها 13/3 از نزولات منطقه قلعه گنج در پاییز72درصد در زمستان10/8درصد در بهار و 3,9 درصد در تابستان اتفاق می افتد.با توجه به نتایج حاصل از تحقیقات میتوان اذعان نمود که دوره یخبندان در منطقه مورد مطالعه طولانی نیست.تبخیر وتعرق از رابطه زیر تبخیر و تعرق واقعی تعیین گردید
نهالها بصورت کشت در کیسه های گلدانی مشکی cm10*25 با ترکیبی از خاک، کود حیوانی دو ساله و ماسه در میان شاسی های احداثی نهالستان مورد آزمایش قرا رگرفته است. برخی ویژگی های مرفولوژیک کهور تحت تیمارهای مختلف آبیاری 1، 2، 3، 5، 7، 9، روز در یک نهالستان ریگ متین شهرستان قلعه گنج بررسی شد .هر تیمار شامل 20 گلدان 20 - نهال - بوده و و هر تیمار سه تکرار دارد. شاخص کیفیت نهال برای این نهال ها محاسبه شد، برای محاسبه این شاخص از فرمول زیر استفاده گردید
همچنین زنده مانی با توجه به تعداد نهال ها در هر تیمار و با دادن رتبه 1 برای نهال های زنده و رتبه 2 برای نهال های خشک شده - غیر زنده - بر حسب درصد، یادداشت شد
تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS مربوطه پس از اطمینان از نرمال بودن داده ها با استفاده از تجزیه واریانس یک طرفه - ANOVA - بررسی و برای مقایسه میانگین ها بین تیمارها از آنالیز دانکن استفاده گردید.
- 3 نتایج:
-1نتایج بررسی خصوصیات مرفولوژیک
نتایج تجزیه واریانس - - ANOVA نشان داد تیمارهای مختلف آبیاری اثرات معنی داری بر روی شاخص سطح برگ، وزن تر برگ، وزن خشک برگ، وزن تر ساقه، وزن خشک ساقه، وزن خشک ریشه، رشد طولی ساقه، قطر یقه، طول - شاخه فرعی و تعداد شاخه فرعی دارد که در جدول1 بر اساس نتایج مقایسه میانگین ها مشخص گردید.
نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری از نظر خصوصیات مرفولوژیک - سطح برگ، وزن تر برگ، وزن خشک برگ، وزن تر ساقه، وزن خشک ساقه، وزن خشک ریشه، رشد طولی ساقه، قطر یقه، طول شاخه های فرعی و تعداد شاخه های فرعی - بین تیمارهای مختلف آبیاری در نهالستان وجود دارد و بیشترین میانگین این ویژگی ها مربوط به تیمار آبیاری هردو روز یک بار است .
70درصد نهال هایی که تحت تیمارآبیاری هر 9 روز یک بار در نهالستان قرار داشتند، خشک شدند .
درصد زنده مانی و شاخص کیفیت نهال در نهالستان مربوط به نهالهایی بود که 2روز یکبار آبیاری می شدند
