بخشی از مقاله
بررسی نقش پساب مزارع پرورش ماهی برکیفیت آب رودخانه گرگر
چکیده :
هدف از این مطالعه بررسی تغییرات پارامترهای فیزیکوشیمیایی (بویژه مواد مغذی) رودخانه گرگر ناشی از ورود پساب واحدهای پرورش ماهی میباشد. به این منظور از آذر 1383 تا مهر 1384 با انتخاب 11 ایستگاه بصورت یک ماه در میان پارامترهای نیترات، نیتریت، فسفات، آمونیاک، کدورت، درجه حرارت، اکسیژن محلول و اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی مورد سنجش قرار گرفتند. نتایج این بررسی نشان داد در ماههای گرم،همزمان با تخلیه نهایی حوضچههای پرورش ماهی که حاوی مواد مغذی میباشند و شرایط نامساعد رودخانه (ازجنبه تبخیر بالا، حجم و دبی کم)، میزان مواد مغذی و اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی افزایش یافته و مقدار اکسیژن محلول و کدورت کاهش یافته است. در بین ایستگاهها نیز از بالا دست به سمت پایین دست مقدار نیترات، نیتریت، فسفات و کدورت بدلیل افزایش ورود پسابها افزایش یافته است. بررسیهای آماری نشان داد که بین ایستگاههای مختلف از نظر آماری اختلاف معنی داری وجود ندارد اما در بین ماههای مختلف، اختلاف معنی دار است.
واژه های کلیدی: رودخانه گرگر _ مواد مغذی _ مزارع پرورش ماهی
مقدمه :
از آنجا که حفظ منابع آب، بویژه آبهای شیرین به عنوان یکی از مهمترین عوامل در حفظ سلامت، پیشرفت اقتصادی و صنعتی جوامع است. لذا حفاظت از رودخانه گرگر که یکی از شاخههای رودخانه کارون و منبع تامین آب برای مصارف خانگی،شرب، کشاورزی و آبزی پروری میباشد حائز اهمیت بسزایی است. از این رو اولین گام در مدیریت حفاظت از منابع آب پایش مستمر و آگاهی همه جانبه از تغییرات کیفی آنها میباشد. در سالهای اخیر اجرای طرحهای توسعه آبزی پروری در حاشیه رودخانه گرگر (که از بالادست تا پایین دست آن گسترش یافتهاند) موجب شده است تا پسابهای تخلیه شده از این واحدها بصورت مستقیم و بدون هیچ تصفیه ای به رودخانه گرگر افزایش یابد.
آغاز هر دوره فعالیت پرورش ماهی در شروع هر سال بوده و تا نیمه دوم همان سال ادامه مییابد و بعلت گرمای شدید هوا در اغلب ماههای فعالیت این کارگاهها به منظور کاهش دما و افزایش اکسیژن محلول بطور مداوم آب از حوضچههای پرورش ماهی تعویض میگردد. این امر دلیل اصلی مصرف آب حوضچههای پرورش ماهی در طول دوره فعالیت میباشد. [1] حجم تخلیه این واحدها در طول سال بطور متوسط 1/18 مترمکعب بر ثانیه بوده که این رقم درفصل تابستان به 2 متر مکعب در ثانیه افزایش مییابد. [2] جدول 1 برآورد میزان دبی فاضلاب مزارع ورودی به رودخانه گر گر در فصو مختلف سال را نشان میدهد.
جدول(1) میزان دبی فاضلاب مزارع ورودی به رودخانه گرگر
از طرفی تغذیه ماهیان بستگی به درجه حرارت آب دارد. با افزایش دمای آب میزان تغذیه نیز افزایش مییابد. [3] با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه متوسط توزیع زمانی غذا و علوفه تر از اول تیر تا نیمه آبان صورت میگیرد و بیشترین مقدار آن د ر ماههای گرم میباشد.
مواد و روشها :
این تحقیق طی یکسال از اذر 83 تا مهر 84 بصورت یک ماه در میان از 11ایستگاه انجام گرفت. ایستگاهها به گونه ای انتخاب شدند که ایستگاه اول در بالا دست منطقه (ابتدای بازه) و جائیکه فاضلابی به آن وارد نمیشود ءایستگاه دوم پایین دست محل تخلیه فاضلاب کشتارگاه و فاضلاب شهری شوشتر و از ایستگاه 3 تا 10 هر ایستگاه پایین دست مجموعه ای از حوضچههای پرورش ماهی انتخاب گردید و ایستگاه 11 در انتهای بازه در نظر گرفته شد.نقشه
موقعیت ایستگاههای مورد مطالعه را نشان میدهد. بدلیل وضعیت فیزیکی رودخانه گرگر که یکی از رودخانههای کم عمق محسوب میشود ءنمونه برداری از جریان آب رودخانه توسط روشهای دستی به راحتی امکان پذیر میباشد.به این دلیل برداشت نمونه بصورت سطحی از سه نقطه از عرض رودخانه برداشت و با همدیگر مخلوط گردید. پارامترهای مورداندازه گیری عبارت از نیتراتءنیتریت ءفسفاتءآمونیاک ءاکسیژن محلول ءاکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی میباشند که طبق روشهای استاندارد مندرج در کتاب استاندارد متد و با اعمال روشهای مراقبتی در آزمایشگاه تعیین گردیدند.[4]
نقشه 1 موقعیت ایستگاههای مورد مطالعه
نتایج وبحث :
به منظور بررسی اختلافات احتمالی فاکتورهای مورد نظر بین ایستگاهها و ماههای مختلف آزمون آنالیز واریانس انجام گردید. نتایج نشان داد که با P>0/05 فاکتورهای مورد سنجش بین ایستگاههای مختلف از نظر آماری اختلاف معنی داری وجود ندارد. اما در بین ماههای مختلف با P<0/01 اختلاف معنی دار است. لذا فاکتورهای فیزیکوشیمیایی در بعد زمانی مورد بررسی قرار میگیرند.
• میانگین تغییرات میزان نیترات و فسفات در نمودار (1) نشان داده شده است . نتایج حاکی از آن است که میزان نیترات به جز ماههای آذر و بهمن در سایر ماهها بالا میباشد. بطوریکه از ماه فروردین تا مهر مقدار نیترات در بالاترین میزان خود قرار دارد. فسفات نیز در فروردین ماه بیشترین مقدار را دارد و شپش مقدار آن کاهش یافته اما میزان آن در ماههای گرم دوباره افزایش مییابد. در فروردین ماه نیترات و فسفات مقدار ماکزیمم دارند که میتواند بعلت بارندگی و شستشوی زمینها و آبشویی مواد مغذی (ناشی از کوددهی) از زمینهای کشاورزی حاشیه رودخانه باشد.
•
• نمودار (2) منحنی تغییرات نیتریت و آمونیاک را نشان میدهد. هم چنان که مشاهده میشود تغییرات نیتریت در ماههای آذر، بهمن و فروردین ناچیز است اما از خرداد ماه تا مهر ماه در واقع با شروع فصل گرما افزایش یافته است. مقدار آمونیاک در ماههای سرد سال (آذر _ بهمن) نسبت به ماههای گرم (فروردین تا مهر) کمتر است. د ر واقع از فروردین تا مهر افزایش در مقدار آمونیاک مشاهده میشود.
•
