بخشی از مقاله
چکیده
رودخانه ها دارای نقش های اکولوژیکی مهم و متنوعی می باشند که به وسیله فرآیندهای بیوژئوشیمیایی و اکولوژیکی حمایت می شوند. در حواشی اکثر رودخانه ها مزارع پرورش ماهی احداث می شوند که نقش به سزایی در اقتصاد منطقه ای و تامین پروتئین ناحیه ای دارد. پساب مزارع پرورش ماهی مخلوطی غنی از مواد جامد معلق و مواد مغذی می باشد که به آبهای پایین دست همان رودخانه یا رودخانه های مجاور تخلیه می شود.
این پساب ها با ورود به رودخانه اثرات نامطلوب زیست محیطی را بر کیفیت آب رودخانه بر جای می گذارند. رودخانه سبزکوه در منطقه حفاظت شده سبزکوه و در استان چهارمحال و بختیاری قرار گرفته است. این رودخانه بواسطه کیفیت بالای آب و شرایط خاص، بخش عمده ای از مزارع پرورش ماهی استان را به خود اختصاص داده است. پسابمزارع پرورش ماهی معمولاً موجب افزایش میزان آمونیاک، نیتریت و نیترات آب رودخانه می شود
و از طرف دیگر موجب تغییر میزان pH، EC ،BOD و فسفات آب رودخانه میگردد. در این پژوهش تأثیر پساب این مزارع بر کیفیت آب رودخانه سبزکوه مورد بررسی قرار گرفته است. تجزیه نمونههای آب در دوره های متفاوت زمانی و مکانی از ایستگاههای مختلف نشان میدهد که تراکم مزارع پرورش ماهی و استفاده از داروها و غذاهای مکمل جهت افزایش تولیدات شیلات در این رودخانه منجر به افزایش پارامترهای کیفی نظیر BOD ، EC، pH، نیترات، فسفات و سولفات شده و کیفیت آب رودخانه را تحت تاثیر قرار داده است.
مقدمه
رودخانه ها ازمنابع حیاتی آب شیرین جهت استفاده در امور کشاورزی، شرب و صنعت به شمار می روند و هرگونه عامل استرس زا و آلاینده که آشفتگی و دگرگونی را بر بدنه محیط آبی وارد سازد، بر کیفیت آب اثر گذاشته و بسته به نوع عامل آلاینده، ویژگی های فیزیکوشیمیایی و زیستی آب را دچار تغییر می کنند. بهره گیری از منابع طبیعی تا حد تحمل محیط زیست، آسیب جبران ناپذیری به اکوسیستم وارد نمی کند اما باعث تغییراتی در آن می شود.
یکی از منابع آلودگی در رودخانه ها، تخلیه پساب حاصل از مزارع پرورش ماهی است که سبب کاهش کیفیت آب در پایین دست رودخانه می گردد. پیامدهای زیست محیطی آبزی پروری ناشی از عوامل مختلف اکوسیستم آبی را تهدید و تخریب می کنند. بنابراین حفظ محیط زیست امری ضروری است. از دهه های گذشته ماهی قزل آلای رنگین کمان به لحاظ دارا بودن ارزش غذایی بالا و سازش پذیری زیاد نسبت به تغییرات محیطی، در کشور ما مورد توجه قرارگرفته و پرورش آن به سرعت توسعه یافته است - صالحی نژاد و رضایی،. - 1389 پساب خروجی در بسیاری از فعالیت های مزارع پرورش آبزیان محتوی مواد غذایی و دفعی زیادی می باشد که اگر این پساب مستقیما وارد محیط زیست نگردد و به صورت مناسب تصفیه گردد، در نتیجه باعث کاهش برهم زدن روند طبیعی اکوسیستم از نظر بار آلودگی خواهد شد - فدائی فرد و دیگران. - 29-17 :1390
استان چهارمحال و بختیاری با دارا بودن شرایط اقلیمی خاص و منابع آبهای سطحی فراوان واجد شرایط لازم برای پرورش ماهیان سردآبی است. بر اساس آمار سال1389 استان چهارمحال و بختیاری، با تولید 14188 تن قزل آلای رنگین کمان مقام اول را در کشور احراز کرده است - سازمان شیلات ایران، - 1390 و به نظرمیرسد که پتانسیل بسیار بالاتری را نیز در امر توسعه این صنعت دارا میباشد.
احداث کارگاه های پرورش ماهیان سرد آبی در کنار رودخانه به صورت امری رایج در آمده به طوریکه تاکنون صدها مزرعه پرورش ماهی در حاشیه ی رودخانه سبزکوه احداث شده است. مزارع پرورش ماهی به عنوان یک تهدید پایدار برای جویبارهای مناطق مرتفع به شمار می آید، مخصوصاً در دوره هایی که میزان آب کم است . - Wurts & Masser, 2002 - فاضلاب این کارگاهها بدون هیچ کنترلی، مستقیماً وارد رودخانه شده که بیم آن می رود در نهایت موجب بهم خوردن تعادل طبیعی اکوسیستم آن شود.
در تابستان با شدت گرفتن فعالیت مزارع و افزایش تولید نوترینت ها، کاهش دبی آب و افزایش دما، آثار پساب بر مزارع ، اکوسیستم رودخانه و کیفیت آب آن، شدت بیشتری پیدا می کند - نادری جلودار و دیگران، . - 36-21 :1385 منطقه مطالعاتی در حوضه آبخیز سبزکوه از زیر حوضه های کارون میانی در بین طول های جغرافیایی40 ΄ و 50 تا 9΄ و 51 و عرض های جغرافیایی 27΄ و 31 تا 54΄ و 31 در استان چهارمحال و بختیاری و در شهرستان اردل واقع شده است.
حوضه آبخیز سبزکوه از شمال به قله های کلار، از جنوب به ارتفاعات چرو و در شرق توسط کوه لجن محصور شده است. کمترین ارتفاع حوضه از سطح دریا در محل خروجی رودخانه سبزکوه 1457 متر و بیشترین ارتفاع 3801 متر در قله کلار واقع شده است. - سعیدی نیا و دیگران، . - 1387 رودخانه سبزکوه با طول 50 کیلومتر، از دامنه کوه چرو در 33 کیلومتری جنوب غربی شهر بروجن استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه میگیرد. این رود خانه از دره شمالی کوههای سبزکوه، لجن و سرتنگ عبور کرده و در این مسیر در شهرستان اردل از روستاهای چهارطاق، فرخور، عادل آباد، چهراز، دهنو و دوپلان می گذرد - شکل - 1، این رود در نهایت به رودخانه کارون می ریزد.
شکل : - 1 - منطقه مطالعاتی و راه های دسترسی
روش تحقیق
پس از جمعآوری و مطالعه اطلاعات از قبل موجود در مورد هیدروژئولوژی، زیست محیطی و شیلات حوضه، مراحل انجام کار در طی سه قسمت شامل:
-1 بازدید صحرائی و تعیین ایستگاههای نمونه برداری از آب بر اساس دوری و نزدیکی به مزارع پرورش ماهی. در تعیین ایستگاه های نمونه برداری، عواملی از قبیل تراکم مجتمع های پرورش ماهی و امکان دسترسی به ایستگاه ها در طول رودخانه در نظر گرفته شده است.
