بخشی از مقاله
چکیده
جنگلهاي جهان حدود چهار میلیارد هکتار میباشد که 29 درصد سطح خشکیها را میپوشاند. جنگلها از نظر اکولوژیکی و زیست محیطی و اقتصادي و تاثیر اصلی و مستقیم بر اکوسیستم کره زمین حائز اهمیت است. تحقیق حاضر به صورت پیمایش میدانی، در منطقهي ریجاب و عموما حاشیه رودخانه ریجاب، طی یک دورهي سه ساله، انجام گردید. هر مزرعه به طور میانگین روزانه یک تن زباله وارد حریم رودخانه می کرد و نبود مدیریت واحد باعث ایجاد آلودگی در سطح مزارع پرورش ماهی این منطقه شد. از جمله این زباله ها، نایلونهاي تجزیه ناپذیر هستند میزان بالاي نمک استفاده شده در آب رودخانه باعث شوري زیاد آب شده در نتیجه این شوري باعث نابودي خاك میشود.
مقدمه
سطح جنگلهاي کشور ایران از چهل سال گذشته تاکنون حدود یازده درصد کاهش را نشان میدهد. جنگلهاي زاگرس، به علت جذب رطوبت ابرهاي بارانزا از نواحی غربی با مبدا دریاي مدیترانه، شرایط لازم را جهت استقرار و گسترش پوشش جنگلی به وجود آورده است. این جنگلها از پیرانشهر شروع و در امتداد رشته جبال زاگرس و بختیاري تا اطراف جهرم و فسا در استان فارس ادامه مییابد - جنگل شناسی، مروي مهاجر - . استان کرمانشاه با دارا بودن کوههاي دالاهو، کوههاي پروا، سفیدکوه در قسمت میانی زاگرس واقع است و داراي خاك قهوهاي جنگلی و لیتوسل میباشد
جوامع انسانی به طور گستردهاي از آب رودخانهها بهره می برند.آب شرب، آبیاري زمینهاي کشاورزي، تولید برق، مصارف صنعتی، پرورش انواع آبزیان، حمل و نقل، تفریح و سرگرمی، از جمله مصارف آب رودخانهها هستند. با وجود چنین اهمیتی، آب رودخانهها در اکثر نقاط جهان توسط انسانها آلوده شده است . - Kaar,1998 - پسابهاي روستایی، صنعتی و زهکشی کشاورزي، از عمده آلاینده هاي آب به حساب میآیند - نوري و همکاران، . - 1386 آبزي پروري یکی از ابزارهاي مهم رشد اقتصادي مناطق شهري و روستایی بخصوص حاشیه رودخانهها میباشد. مطالعات علمی فراوانی در خصوص تاثیر احداث استخرهاي پرورش ماهی بر رودخانهها و اثرات زیست محیطی آنها بر اکوسیستمهاي آبی در جهان انجام شده است
مشخص نمودن میزان پارامترهاي فیزیکی و شیمیایی پساب مزارع پرورش ماهی که به منابع آبی رها میشوند و تعیین تاثیر آبزي پروري بر این پارامترها، اطلاعات پایه را جهت تنظیم مقررات حفاظت از محیط زیست فراهم مینماید. براساس این اطلاعات، پرورش دهندگان ماهی ملزم به توسعه سیستمهاي تصفیه پساب مزارع و بهبود شرایط محیطی در منابع آبی خواهد بود
پرورش ماهی مستلزم استفاده از مواد ضد عفونی کننده، مواد خوراکی و دفع فضولات میباشد، پساب این مراکز موجب افت کیفیت آب میگردد. - کاظم زاده ي خواجوي و همکاران، . - 1381 پساب کارگاههاي پرورش ماهی که بدون تصفیه وارد رودخانهها میشود، باعث افت شدید کیفیت آب رودخانه میگردد. به ازاي تولید یک تن ماهی 300-150 کیلوگرم مواد غذایی مصرف نشده و 300-250 کیلوگرم فضولات ماهی، وارد آب خواهد شد.
Phlips - و همکاران، . - 1985 رودخانهي ریجاب یکی از پرآب ترین رودخانهها است و در 36 کیلومتري در شمال شهر ریجاب و روستاي شالان قرار دارد که پس از عبوراز باغها و درههاي ریجاب به پیران سپس از سرپل ذهاب بعد الوند قصرشیرین و درنهایت به رودخانه سیروان عراق سرریز میشود و تغذیهي مزارع، باغات، جنگلها را برعهده دارد. در حاشیه رودخانه مزارع پرورش ماهی با فواصل نزدیک به هم در داخل باغهاي خصوصی احداث شدهاند. که فقط هشت درصد مزارع داراي مجوز هستند و بقیه به صورت غیر قانونی احداث شدهاند. تلفات ماهیهاي مرده، غذاي ماهیها که در نایلونهاي ضد تجزیه مخصوصی قرار دارد، آب استخرها که داراي املاح و مواد ضدعفونی کننده هاست و بسیاري از مواردي که بدون توجه به رودخانهها رها می- شوند. و همین امر تاثیر مسقیم بر درختان جنگلی بخصوص حاشیه رودخانه گذاشته است و باعث خشک شدن آنها شدهاند.
البته تاثیرات جنگلنشینی و گردشگري هم متحمل آسیبهایی بر درختان این ناحیه شده است. تقریبا تحقیقاتی در زمینهي تاثیر آب این رودخانهها بر جنگلها و درختان منطقه نشده است. تحقیق حاضر در نظر دارد با بررسی عوامل متعدد از آلودگی و نابودي رودخانه ها و مزارع و جنگلها از هدررفت این منابع عظیم و مهم کمکی به پایداري اکوسیستم منطقه داشته باشد. هدف کلی بررسی تاثیر پسابهاي مزرعههاي پرورش ماهی بر محیط زیست و جنگلهاي پایین دست رودخانه میباشد.
مواد و روشها
تحقیق حاضر به صورت پیمایش میدانی، در منطقهي ریجاب و عموما حاشیه رودخانه ریجاب، طی یک دورهي سه ساله، انجام گرفت. پرورش ماهی در منطقه ریجاب از سال 1381در یک مزرعه 180متري با کسب مجوزهاي فراوان در باغ خصوصی با تولید سه تن ماهی در سال آغاز شد. پس از آن هرساله بر تعداد استخرها افزوده شد. در پرسوجویی که از باغ داران منطقه قبل و بعد از احداث استخر ماهی انجام گرفت؛ همهي باغ داران خشکی درختان بخصوص حاشیه رودخانه و آلودگی منطقه را شاهد بودند.
در این منطقه بین 270 تا 280 مزرعه پرورش ماهی وجود دارد، که فقط بیست مزرعه داراي مجوز هستند و تقریبا 260 مزرعه مجوز ندارند. در این راستا منطقه به دو فاز تقسیم شد که فاز اول با دار بودن 100استخر ماهی و فاز دوم با دارا بودن 180 استخر ماهی تقسیم شده است. هر مزرعه به طور میانگین روزانه یک تن زباله وارد حریم رودخانه میکند و نبود مدیریت واحد باعث ایجاد آلودگی در سطح مزارع پرورش ماهی این منطقه شد. از جمله این زبالهها، نایلونهاي تجزیهناپذیر هستند. غذاي کنسانتره ماهی در داخل نایلونهاي مخصوص و نفوذناپذیر بستهبندي شده که پس از استفاده در محیط رها میشوند. داروهاي مورد استفاده نیز داراي قوطی مخصوصی هستند که در رودخانه و اطراف رها میکنند.
آب خروجی هر استخر، ورودي استخر بعدي است و این مسئله باعث انتقال بیماري شده است و در نتیجه تلفات زیاد است. همین تلفات ماهیهاي مرده را در اطراف استخرها به صورت غیر اصولی رها میکنند.
دبی اب در سرابهاي منطقه ریجاب در سیاوانه 250لیتر در ثانیه میباشد. در ریجاب سراب 2500 لیتر بر ثانیه می باشد که در ریجاب ظرفیت تولید 250 تن را دارد و در سیاوانه 25تن را دارد که خیلی بیشتر از این مقدار از ظرفیت آب استفاده میشود.
در هر استخر به طور میانگین در طول دوره 50تا 100 کیسه 50 کیلوي نمک، بنا به وسعت و تعداد حوض ماهی استفاده میشود که اگر همین مقدار در 280 استخر مورد استفاده محاسبه شود نزدیک 8 هزار کیسه نمک در منطقه براي جلوگیري از بیماري ماهی استفاده میشود که از اب همین استخرها براي ابیاري باغهاي منطقه استفاده میشود.
استخرهاي ماهی فاقد وسایل گرمایشی بودند. بنابراین در زمستان براي گرم کردن از چوب درختان بخصوص بلوط موجود در جنگلهاي پشت مزارع استفاده میکنند. البته درختان جنگلی کهن موجود در باغهاي خصوصی نیز بدین منظور قطع میشدند.
نتایج
میزان بالاي نمک استفاده شده در آب رودخانه باعث شوري زیاد آب شده در نتیجه این شوري باعث نابودي خاك میشود. از تاثیرات نمک بر خاك، افزایش چسبندگی خاك را میتوان برشمرد. نمک خواص ژئوتکنیکی خاك تغییر میدهد، همچنین پارامترهاي مقاومتی خاك را افزایش میدهد نمک مواد آلی خاك را از بین میبرد که میزان مواد آلی خاك یکی از مهمترین فاکتورهاي حاصلخیزي خاك است. همین عوامل تاثیر مستقیم در تولیدمثل و رویش فلور منطقه خواهد گذاشت. همین امر علاوه بر خشکی درختان و محصولات کشاورزي و باغات منطقه، تاثیر مستقیمی بر میکروارگانیسمهاي خاك جنگل و مزارع میگذارد. نابودي میکروارگانیسمهاي مفید خود علت کاهش حاصلخیزي، باروري خاك، تغذیه خاك، تثبیت نیتروژن، تولید هوموس، تولید ذرات پایدار خاك و غیره خواهدشد. میکروارگانیسمها علت ریشه دوانی گیاهان و تهویه بهتر خاك نیز هستند
رها کردن تلفات ماهی در محیط اطراف، علاوه بر بوي بد در منطقه باعث نابودي طبیعت میشود. راهکارهایی براي دفن این تلفات لازم است. قطع بی رویه درختان به منظور گرمایش استخرها و مصارف شخصی، باعث نابودي جنگلهاي منطقه می شود. استقرار مجدد جنگل نیازمند زمان طولانی و عملیات وسیع و گاه هزینهبر جنگلداري است. نابودي همین جنگل ها باعث تغییر اقلیم منطقه میشود.
نایلونها و قوطیهاي حاوي غذاها و داروهاي مخصوص پرورش ماهی، خود زمان چند صد و حتی هزاران ساله را براي تجزیه میطلبد. حضور همین مواد شیمیایی آسیب جدي براي جنگلها، حیوانات، و طبیعت منطقه محسوب میشود.
تحقیقات نشان داده است که آب در بالادست رودخانه نسبت به پایین دست آن آلودگی کمتري دارد که در طول رودخانه آب آلودهتر می شود و همین مسئله بر جنگلها و مزارع کشاورزي پایین دست رودخانه آسیب جدي وارد خواهد کرد.
