بخشی از مقاله
بررسی و اندیسهاي مورفوتکتونیکی و تغییرات دبی آب رودخانه در محل احداث سد چم شیر
چکیده
منطقه چم شیر به دلیل دارا بودن منابع نفتی (وجود سازند هایی با قابلیت ذخیره نفت و سنگ پوش ) از دیر باز مورد توجه زمین شناسان شرکت نفت ایران بوده است.و در سال هاي اخیر به علت تنگ بودن مسیر رودخانه و حوزه آبریز مناسب مطالعاتی در زمینه قابلیت منطقه براي ایجاد یک سد صورت گرفته است. با توجه به وجود گسل هاي فعال و سابقه لرزه خیزي تاریخی و دستگاهی براي ایجاد یک سد بزرگ با ظرفیت بالا محاسبات دبی رودخانه در مقاطع مختلف با لادست و پایین دست و شناسایی شکستگیها و گسلهاي منطقه نیازمی باشد . منطقه چم شیر در جنوب استان کهگیلویه و بویر احمد و در جنوب شرقی شهرستان گچساران واقع شده است و رودخانه زهره از این منطقه می گذرد. با توجه به اینک سدي مخزنی چم شیر در این محدوده در حال احداث می باشد اندیس هاي مورفوتکتونیکی وضعیت دبی رودخانه در بالادست و پایین دست محور سد مورد بررسی قرار گرفته مطالعات انجام شده نشانده فعالیت شدید تکتونیکی منطقه مورد بررسی بود همچنین اندازه گیري دبی نشان از افت حدود %15 دبی رودخانه در اطراف ساختگاه داشت که این مساله در اثر عملکرد گسل می باشد.
واژگان کلیدي: دبی، مورفوتکتونیک، چم شیر، سد
مقدمه
زاگرس از برخورد پلیت عربی با پلیت ایران تشکیل شده است . روند اصلی این زون به صورت شمال غربی – جنوب شرقی است که این منطقه از لرزه خیزي بالایی برخوردار است. منطقه چمشیر بخشی از زاگرس چین خورده می باشد دراین منطقه رودخانه زهره در حال جریان است . منطقه چم شیر به دلیل دارا بودن منابع نفتی (وجود سازند هایی با قابلیت ذخیره نفت و سنگ پوش ) از دیر باز مورد توجه زمین شناسان شرکت نفت ایران بوده است.و در سال هاي اخیربعلت تنگ بودن مسیر رودخانه و حوزه آبریز مناسب مطالعاتی در زمینه قابلیت منطقه براي ایجاد یک سد صورت گرفته است. با توجه به وجود گسل هاي فعال و سابقه لرزه خیزي تاریخی و دستگاهی براي ایجاد یک سد بزرگ با ظرفیت بالا محاسبات دبی رودخانه در مقاطع مختلف با لادست و پایین دست و شناسایی شکستگیها و گسلهاي منطقه نیازمی باشد .
موقعیت جغرافیایی
منطقه چم شیر در جنوب استان کهگیلویه و بویر احمد و در جنوب شرق شهرستان گچساران در قسمتی از رودخانه زهره واقع شده است. منطقه چم شیر تا شعاع تقریبا 150 کیلومتري از نظر زمین شناسی جزء زاگرس چین خورده محسوب شده که در شمال پس از گذراندن این منطقه چین خورده همجوار زاگرس مرتفع و در قسمت جنوب و جنوب غرب همجوار زاگرس پست یا دشت خوزستان است.
شکل :1 تصویر ماهواره اي نشان دهنده موقعیت کلی منطقه
مفاهیم کلی
براي احداث هر سازه اي در روي سطح زمین کسب اطلاعات پی تا عمق چند ده متري و حتی چند صد متري آن نیاز است. احداث سد هاي مخزنی از حساسیت ویزه اي برخوردار هستند زیرا بدون شناخت مباحث زمین شناسی از جمله لیتولوزي- عمق سنگ کف وضعیت شکستگیهاي سطحی و عمقی و جهت امتداد آنها و جهت تنش نیروهها ممکن است بعد از احداث و آبگیري آنها شکسته شود و خسارات قابل ملاحظه مالی و جانی در بر داشته باشد یا فرار آب قابل ملاحظه اي داشته باشد که هدف اصلی احداث یک سد با هزینه هاي هنگفت را به مخاطره بیاندازد پس لازم است مطالعات فوق با دقت بالا قبل از ایجاد سازه انجام گردد.کاهش دبی رودخانه در پایین دست نسبت به بالادست محور سد می تواند ضریب اطمینان را بشدت پایین بیاورد. در مباحث بعدي اندازه گیري دبی براي فصول مختلف در بالاو پایین دست محلی که باید سازه اصلی احداث گردد اندازه گیري شده است.
الف: اندازه گیري دبی رودخانه
دبی رودخانه در فصول مختلف مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به اینکه اندازه گیري ها در روزهاي ابري صورت گرفته افت ناشی از تبخیر بسیار کم می باشد و این افت تقریبا به صورت کامل ناشی از فرار آب بوده است.
شکل : 2 نشان دهنده مسیر گسل در قسمت جنوب و جنوب شرق محل احداث سد((Google earth
تحلیل مورفوتکتونیکی منطقه چمشیر
1ـ پیچ و خم پیشانی کوهستان (mountain front sinusity)
شاخص پیچ وخم پیشانی کوهستان، در منطقه مورد مطالعه با اندازه گیري مقادیر Lmf , Ls در 5 ایستگاه محاسبه گردیده است. بر اساس جدول 3ـ؟ مقادیر این شاخص در منطقه بین 1/03 درS2-S3 تا 1/11 در
S4-S5 متغیر بوده تعداد متوسط آن در تمام منطقه برابر با 1/07 می باشد.
2ـ نسبت پهناي کف دره به ارتفاع آن (Vf ratio)
بر طبق شکل -1؟، مقدار شاخص نسبت پهناي کف دره به ارتفاع آن در 14 ایستگاه اندازه گیري و محاسبه شده و. مقدار این شاخص از کمترین مقدار 0/15 در ایستگاه شماره 6 تا بیشترین مقدار 3,42 در ایستگاه
14 متغیر بوده و داراي میانگین 0,72 می باشد. که این مقدار نشان دهنده دره هاي u شکل در منطقه می باشد.
3ـ نسبت (V ratio) V
مقدار این شاخص در 15 ایستگاه در امتداد تاقدیس کاردریگون اندازه گیري شده که مقدار شاخص مذکور بین 0.183 در ایستگاه شماره 6 تا 4,458 در ایستگاه 15 می باشد. مقدار میانگین این شاخص در منطقه
1,131 می باشد. نتایج حاصله در جدول شماره 3 آورده شده است. نتایج بدست آمده از محاسبه نسبت V
در این منطقه بیانگر این است که در منطقه حالتهاي مختلف دره u,v) )وجود داشته و نسبت v در فاصله دورتر از محل احداث سد (بالا و پایین) زیاد و نشان دهنده پهن بودن دره بوده و در نزدیکی و محل احداث دره عمیق و vشکل بوده است. مقدار میانگین نشان دهنده غالب دره هاي u شکل در منطقه می باشد.
شکل -3ایستگاههاي اندازه گیري شاخص پیچ وخم پیشانی کوهستان، در منطقه مورد مطالعه (Google earth)
جدول -3 نشان دهنده نسبت (V ratio) V در مسیر رودخانه چمشیر رمحدوده سد
شکل -4 محل ایستگاههاي اندازه گیري Sinuosity در مسیر رودخانه زهره در محدوده سد چم شیر
جدو.ل - 4 نشان دهنده شاخص مورفوتکتونیکی رودخانه
مختصات سمت چپ مختصات سمت راست ESC موقعیت
نسبت به پل
جدول شماره- 5 نشان دهنده حالت پیشانی کوهستان در محدوده سد چمشیر
جدول شماره - 6 نشان دهنده حالت Sinuosity رودخانه زهره در محدوده سد چمشیر
ب : محاسبه پارامتر پیچ و خم پیشانی کوهستان (Smf)
در یال جنوبی تاقدیس کاردریگون(شمال و شمال شرق محل احداث سد) شاخص پیچ و خم پیشانی کوهستان اندازه گیري شدکه میزان متوسط آن 1,07 بوده و نظر به اینکه داراي پیشانی تقریبا مستقیم و فرورفتگی و بیرون زدگی کمتري بوده بنابراین داراي فعالیت تکتونیکی قایم بوده یا بعبارتی گسل نرمال فعالیت دارد وباعث افتادگی کف رودخانه به میزان تقریبا 20 متر شده است.که این مورد در محل احداث
