بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به منظور انجام مطالعات مورفوتکتونیکی در محدوده حوضه آبریز رودخانه چالوس، صورت پذیرفت . در روند این مطالعه تعداد 9 زیر حوضه آبریز تفکیک گردیده و مطالعه بر روی تک تک آن ها به صورت مجزا انجام پذیرفت. طی این مراحل، تعداد 10 شاخص مورفوتکتونیکی با استفاده از نرم افزار ArcGIS مورد سنجش و اندازه گیری واقع شد. به منظور ارائه دید کلی از وضعیت هر یک از زیر حوضه ها، برای هر شاخص نقشه هم پتانسیل جداگانه ای ترسیم و ارائه شد. در نهایت با استفاده از شاخص زمین ساخت فعال، تمامی نتایج با هم مقایسه گردید . با وجود جامع بودن شاخص زمین ساخت فعال، و لحاظ نمودن وزن هر شاخص، میتوان بیان داشت که به غیز از زیر حوضه های 1 و 3، سایز زیر حوضهها در رده فعال قرار می گیرند.
مقدمه
رودخانه چالوس یکی از با اهمیت ترین رودخانه های کشور به لحاظ تامین آب، گردشگری، مسیر ارتباطی و ... به شمار میرود. منطقه مکارود در 14 کیلومتری جنوب مرزن آباد واقع گردیده و در واقع حوضه آبریز رودخانه چالوس در این بخش از حالت شاخه درخته به شکل خطی تغییر می یابد. راه اصلی در گستره مورد مطالعه، جاده جالوس می باشد که کرج را به شهر چالوس متصل می نماید. با توجه به مورفولوژی خشن منطقه، توسعه شبکه راه های ارتباطی در این منطقه چندان رونق نداشته و از این رو سایر راه های دسترسی که بیشتر مسیر دره ها را دنبال می نمایند، از کیفیت مطلوبی برخوردار نیستد - شکل . - 1 در این مطالعه سعی بر آن است تا با مطالعه شاخص های مورفوتکتونیکی، به شناخت وضعیت تکتونیکی منطقه از نظر میزان فعالیت پرداخته شود.
شکل :1 موقعیت جغرافیایی گستره مورد مطالعه
پیشینه تحقیق
شاخصهای ریخت زمینساختی آنطور که کلر - Keller, 1986 - و کلر و پینتر - - Keller and Pinter, 2002 نیز بیان نمودهاند، قابلیتهای فراوانی در شناسایی مناطق زمین ساختی فعال دارند. در سالهای اخیر، مطالعات زیادی در ارتباط با کاربرد شاخص-های ژئومورفولوژیکی برای ارزیابی نوزمین ساخت مناطق مختلف دنیا و ایران صورت گرفته است.
سیلوا و همکاران - 2003 پیدایش گسل پیشانی کوهستان در جنوب شرق اسپانیا ارزیابی ژئومورفولوژیکی فعالیتهای تکتونیکی و زمینلرزهای را انجام دادند. وریوس و همکاران - - Verrios et al., 2004 ریخت زمین ساخت گسل الیکی را مورد بررسی قرار دادند.
فورتس و همکاران - Fortes et al ., 2005 - نوزمین ساخت و تغییر شکل کانال رودخانه پایین آیوانهیما: شاخه سمت راست رودخانه پرانای بالایی، برزیل را مورد بررسی قرار دادند.
در دهه اخیر کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS در محاسبه شاخصهای مورفوتکتونیکی، توسعه فراوانی داشته است. افزونههای متعددی برای محاسبه این شاخصها طراحی و به برنامه ArcGIS اضافه میشوند. از آن جمله میتوان به شاخص تقارن توپوگرافی معکوس - Daxberger et al., 2014; Shahzad & Gloaguen, - 2010a,b، انتگرال هیپسومتری - - Perez-Pena et al., 2009 a,b; 2010، گرادیان رودخانه - Zhang et al., 2013; Jabbar, - 2003 و بسیاری دیگر اشاره نمود. در گستره مورد مطالعه، مطالعه اخیر گرامی فرد - - 1396 از جمله مطالعات مورفوتکتونیکی جامع به شمار می رود.
روش تحقیق
در بررسی های مورفوتکتونیکی، تا حد امکان سعی شد تا با استفاده از تکنیک های و روش های موجود، مهمترین شاخصهای ریخت زمین شناسی، مورد بررسی قرار گیرند. این شاخص ها شامل شاخص گرادیان طول رودخانه - ٌ - SL، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع - ٍ - VF، عدم تقارن حوضه - َ - AF، شکل حوضه زهکشی - ُ - BS، شاخص پیچ و خم جبهه کوهستان - ِ - smf، شاخص پیچ و خم رودخانه - ّ - S، منحنی هیپسومتری حوضه - ْ - HC و انتگرال هیپسومتری - َ - Hi میباشند. سعی بر آن است تا این شاخصها بر روی 9 زیرحوضه آبریز، در بالادست رودخانه چالوس، مورد بررسی و اندازه گیری قرار گیرند.
در نهایت به کمک شاخص نسبی زمین ساخت فعال - ُ - IRAT میتوان تصمیم گیری صحیحی از میران فعالی تکتونیکی منطقه داشت. در همین راستا به منظور سنجش شاخص های مورد اشاره و شناسایی شاخصهای ریخت زمینساختی از نقشههای توپوگرافی :50000 1، نقشههای زمینشناسی 000، 1: 100 و همچنین داده های ارتفاعی رقومی - - Dem10 و تصاویر ماهوارهای استفاده میشود. جهت تحلیل دادهها از نرمافزارهای GlobalMapper و Arc GIS استفاده میشود.
یافته ها
· شاخص گرادیان طول رودخانه - - Sl
این شاخص به منظور تعیین گرادیان محلی در طول رودخانه در یک ناحیه یا یک مقطع مشخص کاربرد دارد. شاخص SL به ساختمان سنگ شناسی یا مقاومت مصالح بستر رودخانه بسیار حساس است. با معرفی داده DEM به برنامه، همچنین با استفاده از الگوریتم های مربوطه در نرم افزار ArcGIS ، شاخص مربوطه برای کلیه آبراهههای موجود در گستره مورد مطالعه محاسبه و مشخص شد که بیشتر آبراهههای گستره مورد مطالعه در رده آبراهههای فعال با میزان SL بالا قرار میگیرند.
