بخشی از مقاله
چکیده
گسل قره در حاشیه ی جنوب غرب دریاچه ی مهارلو واقع گردیده و دارای طول تقریبی 42 کیلومتر می باشد. امتداد این گسل بین 110تا 140درجه متغیر است، ساز و کار حرکتی گسل قره در زایش و پایداری دریاچه ی مهارلو با اهمیت میباشد در این مبحث، تکتونیک فعال بصورت فعالیت های تکتونیکی که احتمال وقوع آنها در زمان های آینده و در ارتباط با جوامع انسانی می باشد بیان شده است.
از مشهورترین شاخص ها جهت برقراری ارتباط میان ساختارهای ژئومورفیک و حرکات تکتونیکی می توان به شاخص طول به گرادیان رود، پیچ و خم پیشانی کوهستان، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن اشاره کرد با توجه به محاسبه ی میانگین عددی شاخصSL منطقه از لحاظ فعالیت تکتونیکی در وضعیت متوسط قرار گرفته است و محاسبه ی میانگین عددی شاخص Smf نیز منطقه را از این لحاظ در وضعیت متوسط نشان می دهد، همچنین اندازه گیری میانگین عددی شاخص Vf نیز ناحیه را در وضعیت فعالیت پایین نشان می دهد که با اندازه گیری این شاخص ها می توان چنین استنباط کرد که منطقه از لحاظ فعالیت تکتونیکی در شرایط متوسط واقع شده است.
-1 مقدمه
مورفوتکتونیک یکی از شاخه های علم تکتونیک است، که از بررسی اشکال و فرمهای موجود در پوسته خارجی زمین به مطالعه نیروها و عوامل به وجود آورنده آنها میپردازد که فرمها و اشکال فعلی موجود در پوسته خارجی زمین عموماً مربوط به آخرین حرکات میباشد در واقع مورفوتکتونیک مطالعهی چشم اندازهای ایجاد شده توسط فرآیندهای زمین ساختی است که بیان کنندهی ارتباط میان ژئومورفولوژی و تکتونیک است.
درمیان روش های زمین شناختی برای مطالعه حرکات تکتونیکی فعال، بررسیهای ژئومورفولوژی و مورفوتکتونیک نقش بسیار مهمی را ایفا میکنند، زیرا بسیاری از عوارض ژئومورفیک در مقابل حرکات تکتونیکی فعال حساس هستند و تحلیل هندسی این عوارض شواهدی پیرامون نوع، نرخ و آرایش تغییر شکلهای تکتونیکی فعال برای ما ارائه میدهند.
در این مبحث، تکتونیک فعال بصورت فعالیت های تکتونیکی که احتمال وقوع آنها در زمان های آینده و در ارتباط با جوامع انسانی می باشد بیان شده است. مشهورترین شاخصها جهت برقراری ارتباط میان ساختارهای ژئومورفیک و حرکات تکتونیکی میتوان به شاخص طول-گرادیان رود، سینوسیتهی پیشانی کوهستان، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن اشاره کرد.
-2 منطقه مورد مطالعه
دریاچه مهارلو به صورت یک فرونشست زمین ساختی با روند شمال غرب-جنوب شرق تحت تاثیر عملکرد گسل های مهارلو و قره در جنوب شرق شهر شیراز تشکیل شده است. وجود گسل در حاشیه دریاچه و ایجاد سیماهای زمین ریختی در جبهه های کوهستانی مجاور، زمینه مناسبی را برای ارزیابی فعالیت های زمین ساختی موثر درشکل گیری آن فراهم نموده است، گسل قره در حاشیه ی جنوب غرب دریاچه واقع گردیده و دارای طول تقریبی 42 کیلومتر می باشد. امتداد این گسل بین 110تا 140درجه متغیر است ساز و کار حرکتی گسل قره در زایش و پایداری دریاچه ی مهارلو با اهمیت میباشد.
شکل1 نقشه رقومی ارتفاع محدوده مورد مطالعه را نشان می دهد. گسل قره بر اساس ویژگیهای لرزه زمین ساختی از جمله گسل های فعال کواترنر محسوب می گردد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی میزان فعالیت زمین ساختی و نقش گسل قره در توسعه و تکامل دریاچه مهارلو می باشد که در جنوب شرق شهر شیراز قرار گرفته است.
شکل:1 تصویر رقومی ارتفاع از محدوده مورد مطالعه
-3 شاخص های اندازه گیری شده: -1-3 شاخص طول - گرادیان رود""SL
اولین پارامتر جهت بررسی میزان فعالیت تکتونیکی منطقه شاخص طول-گرادیان رودخانه می باشد. در مناطق فعال تکتونیکی نسبت به مناطق غیر فعال شیب نیمرخ های رود بیشتر و در نتیجه آن مقدار SL افزایش می یابد. مناطق با نرخ بالاآمدگی - - uplift پایین دارای مقدار SL کمتر نسبت به مناطق با نرخ بالاآمدگی بالا می باشند، همچنین آبراهه های رده اول نسبت به این تغییرات حساس تر بوده و فعالیت تکتونیکی را بهتر نشان می دهند . - Merrits and Vincent, 1989 - معادله 1 چگونگی محاسبه این پارامتر را نشان می دهد. در این فرمول SL شاخص گرادیان طولی رود، + اختلاف ارتفاع بین دو نقطه ی اندازه گیری شده، L فاصله ی افقی بین دو نقطه
اندازه گیری شده و L طول رودخانه از نقطه اندازه گیری شده تا مرتفعترین نقطه کانال است
شکل :2 نمودار ایده آل نشانگر چگونگی محاسبه شاخص طول گرادیان رود - SL - ،اقتباس ازکلر و پینتر . - 2002 -
جدول 1 مقادیر محاسبه شده این پارامتر را نشان می دهد. جدول شماره :1 مقادیر محاسبه شده طول گرادیان
-2-3 شاخص پیچ و خم پیشانی کوهستانSmf
Smf پیچ و خم پیشانی کوهستان، Lmf طول پیشانی کوهستان در طول کوهپایه و انحناهای مشخص در دامنهی آن وLs طول پیشانی کوهستان است. این شاخص نشانگر توازن بین نیروهای فرسایشی مایل به بریدن دهانه ها در پیشانی کوهستان و نیروهای تکتونیکی مایل به ایجاد پیشانی های مستقیم کوهستانی منطبق بر یک گسل فعال می باشد. معادله 2 چگونگی محاسبه این شاخص را نشان می دهد.
شکل 3 مفهوم تصویری این شاخص را ارائه داده است.
-3-3 شاخص نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن
معادله شماره 3 چگونگی محاسبه این شاخص را نشان می دهد. که در آن Vf نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن، Vfwپهنای کف دره و Eld و Erd ارتفاع دیواره های چپ و راست دره نسبت به هم و Esc ارتفاع کف دره است. می بایست دقت شود که هنگام محاسبه ی این شاخص در هر دره، پارامترهای آن در فاصله ی یکسانی از پیشانی کوهستان اندازه گیری شوند. شکل 4 نمایش تصویری این پارامتر را نشان می دهد.
شکل :3 نمودار ایده آل نشانگر چگونگی محاسبه شاخص سینوسیته پیشانی کوهستان - Smf - ، اقتباس از کلر وپینتر در جدول شماره 2 مقادیر عددی محاسبه شده پارامتر پیچ و خم پیشانی کوهستان در منطقه ارائه شده است.
جدول شماره:2 مقادیر محاسبه شده پارامتر پیچ و خم پیشانی کوهستان در منطقه مورد مطالعه
