بخشی از مقاله
چکیده
اندیسهای مس چغلوندی - کاسیان - و دره بیژن در شمال شرق خرم آباد واقع شده اند. سنگ میزبان این اندیسها آندزیتها و بازالتهای ژوراسیک هستند و سری ماگمایی آنها عمدتا تولئیتی می باشد. جایگاه تکتونیکی اندیسها قوس آتشفشانی تعیین شده است. کانی شناسی اندیسهای مذکور ساده و به طور عمده شامل کانی های پیریت و کالکوپیریت است. کانی سازی مس در منطقه شمال شرق خرم آباد غالبا بصورت رگه ای رگچه ای رخ داده است. با توجه به مهمترین ویژگی های کانی سازی در منطقه، کانی سازی مس در ژوراسیک در اثر فعالیتهای آتشفشانی زیردریایی بصورت ماسیوسولفید آتشفشان زاد - VMS - رخ داده است.
مقایسه خصوصیاتی همانند سنگ در برگیرنده، پاراژنز کانی ها، دگرسانی ها، محیط تکتونیکی و ماهیت ماگما در اندیسهای مس چغلوندی - کاسیان - و دره بیژن با تیپ های مختلف ذخایر ماسیو سولفید نشان می دهد که کانی سازی های مس در شمال شرق خرم آباد بیشترین شباهت را با ذخایر ماسیو سولفید آتشفشان زاد - VMS - تیپ بایمودال مافیک - نوراندا - دارند.
کلیدواژه: خرم آباد، اندیس، آندزیت، بازالت، ماسیوسولفید آتشفشان زاد، بایمودال مافیک
مقدمه
عمده معادن استان لرستان در زون سنندج سیرجان قرار دارند و فراوانی آنها در زون زاگرس کمتر است. زون سنندج سیرجان بخش شرقی استان را تشکیل می دهد که از شمال بروجرد تا جنوب دورود را شامل می شود. در این بخش قسمتهای آواری سیمای تپه ماهوری و سنگهای کربناته - دگرگون شده و نشده - بیشتر حالت مرتفع و پرتگاهی دارند.
منطقه چغلوندی در شمال شرق خرم آباد قرار گرفته است. سنگ های آتشفشانی کاسیان در 70 کیلومتری شمال شرق خرم آباد و 7 کیلومتری روستای کاسیان قرار داشته و دارای ترکیب آندزیت، آندزیت بازالت و ریولیت هستند. اندیس چغلوندی - کاسیان - در زاگرس خرد شده - محل برخورد دو زون سنندج سیرجان و زاگرس مرتفع یا رورانده - واقع شده است. توده های آتشفشانی کاسیان ترکیب تولئیتی جزایر قوسی داشته و با فعالیتهای آتشفشانی ناشی از فرورانش پوسته اقیانوسی نئوتتیس بموازات روند زاگرس چین خورده در سیمرین میانی ارتباط دارند و در محیط جزایر قوسی آتشفشانی به علت کوهزایی سیمرین میانی در طی ژوراسیک تشکیل شده اند بنابراین سنگ های آتشفشانی مذکور در محیط جزایر قوسی ناشی از فرورانش تشکیل شده اند.
سنگهای آتشفشانی کاسیان در گستره قوس های آتشفشانی جوان و نابالغ یا مراحل آغازین قوس آتشفشانی قرار گرفته اند و قبل از باژوسین بالایی - ژوراسیک فوقانی - تشکیل شده اند. دگرسانی شدیدی در منطقه رخ داده و باعث تغییرات بسیار زیادی در سنگهای آندزیتی منطقه شده اند. زون های دگرسانی از نوع سریسیتی، پروپلیتی و آرژیلیتی هستند.
کانی سازی مس همراه سنگهای آندزیتی در این منطقه در مجاورت توده گرانیتوئیدی بروجرد بوده و از نظر موقعیت زمانی همانند سنگهای آتشفشانی آندزیتی جنوب شرق الیگودرز هستند. کانی سازی در دو فاز اکسیدی و سولفیدی رخ داده است. در فاز اکسیدی مگنتیت تشکیل شده و در فاز سولفیدی کالکوپیریت و پیریت بصورت رگه رگچه ای، فضاهای خالی آندزیت را پر کرده اند. فرایندهای سوپرژن باعث تشکیل کانیهای ثانویه هماتیت کولین و گوتیت شده است. کانی زایی فلزی حالت اقتصادی ندارد که عامل آن تولئیتی بودن و کم عمق بودن ماگمای مادر آندزیت است.
کانی سازی بصورت رگه رگچه های پراکنده همراه با کان های سولفیدی و اکسید آهن در توده آندزیت به سن ژوراسیک رخ داده است. براساس مطالعات سیالات درگیر بر روی رگه های کوارتز همراه کانی سازی مس، نمک عمده نمک طعام است. در این مطالعات محدوده حرارتی همگن شدگی سیالات درگیر 145 تا 415 درجه سانتیگراد - بیشترین فراوانی 195 تا 205 درجه سانتیگراد - می باشد. درجه شوری سیالات از 4/5 تا بیش از 13 درصد وزنی معادل نمک طعام - بیشترین شوری بین 8 تا 11 درصد وزنی - می باشد که نشانگر حضور چند سیال با شوری مختلف است و احتمالا آبهای جوی با محلولهای گرمابی ماگمائی اختلاط یافته اند. چگالی سیالات بین 0/58 تا 0/95 و فشار 260 تا 793 بار و عمق سیالات کانه ساز بین 100 تا 3000 متر تعیین شده است.
در سنگهای آندزیتی موجود در مجموعه رسوبی آتشفشانی سفره رورانده چغلوندی در نواحی کاسیان، سراب سبز، مریخی آغشتگی به کانه های مس گزارش شده و براساس انجام آزمایشات اسپکتروگرافی کیفی، مقدار حد کیفی شدید تا بسیار شدید در بعضی نمونه ها گزارش شده است.
اندیس دره بیژن
این اندیس در شمال شرق خرم آباد و در شمال روستای دره بیژن - توابع بخش چغلوندی - واقع شده و جزو زون زاگرس مرتفع است. در منطقه سنگهای آتشفشانی ژوراسیک شامل بازالت، آندزیت، لاتیت و داسیت وجود دارد که دارای روند شمال غرب جنوب شرق هستند و از زون سنندج سیرجان منشا گرفته اند. سنگها از نظر منشا از نوع تولئیتی و کالکوآلکالن بوده و در محدوده قوسهای آتشفشانی قرار می گیرند.
دگرسانیها شامل دگرسانیهای سیلیسی، سولفیدی، اکسیدی، کربناتی، اپیدوتی و کلریتی هستند. کانی سازی شامل کانی های کالکوپیریت، پیریت، کالکوسیت، کولین، مالاکیت، گوتیت، هماتیت و لیمونیت می باشد. کانی سازی بصورت رگه رگچه ای، برشی، شکافه پرکن، جانشینی و کلوفرمی - عمدتا بصورت رگه ای رگچه ای - دیده می شود.بر اساس داده های ژئوشیمیایی، غلظت میانگین عنصر مس 26961 ppm است. منشأ سیالات گرمابی، ماگمایی و جوی بوده و بیشترین قرابت را با کانسار گرمابی نوع اپی ترمال و همچنین تیپ کوردیلرایی دارد.
