بخشی از مقاله
چکیده:
به منظور ارزیابی تاثیرگونه های مختلف مایکوریزاو سطوح مختلف فسفر بر سویا، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1394 در مزرعه شخصی - گالیکش،استان گلستان - اجرا گردید. فاکتورهای این آزمایش شامل مایکوریزا درسه سطح شامل - بدون استفاده از مایکوریزا، تلقیح با Glomus mosseae و تلقیح با - Glomus intraradices وفاکتور دوم مقادیر مختلف کود فسفر - 60،30و - 90 کیلو گرمP2O5 درهکتار بود. نتایج نشان داد اثرات استفاده از مایکوریزا بر ار تفاع بوته، قطرساقه، تعداد شاخه فرعی، طول غلاف، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، عملکر دانه معنی دار شد. بیشترین عملکرد دانه به میزان2872کیلوگرم از Glomus intraradices وکمترین عملکرد از تیمار عدم استفاده مایکوریزا 2637 - کیلوگرم - در هکتار به دست آمد.
تاثیرفسفرنیز بر عملکرددانه معنی دار شد، به طوریکه تیمار های 90 و30کیلوگرم در هکتار P2O5 درهکتار به تر تیب2991و 2511 کیلوگرم در هکتارعملکرد دانه داشتند. فاکتورهای ار تفاع بوته، قطرساقه، تعداد شاخه فرعی، طول غلاف، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه نیز نیز تحت تاثیر فسفرمعنی دار شدند. نتایج نشان داد استفاده از مایکوریزا و مقادیر مختلف فسفر باعث بهبود عملکرد و اجزای عملکرد سویا شد.
مقدمه:
فسفر بعد از نیتروژن مهمترین عنصر اصلی مورد نیاز گیاه و میکروارگانیسمها بوده و از نظر شیمیایی بسیار فعال میباشد. مهمترین نقش این عنصر در گیاهان در فرآیند تولید و انتقال است - یحیی و آل آزاوی، 1988؛ سوببا روا، . - 1988 فسفر از جمله مواد مغذی لازم برای رشد گیاه میباشد.
فسفر در اشکال مختلفی در خاک نگهداری میشود. فسفر به صورت آنیونهای HPO42- و H2PO4- توسط ریشه جذب میشود. بهدلیل عدمگستردگی ریشه، مقدار فسفر قابل جذب اولیه خاک و همچنین مقدار کود فسفاته مصرفی بسیار مهم میباشد. فسفر از عناصر پر مصرف و ضروری است که به صورت معدنی و آلی در گیاه وجود دارد - ملکوتی و غیبی، . - 1376 فرمهای معدنی این عنصر در خاک بهصورت ترکیب با کلسیم، آهن، آلومینیوم و فلوئور است در حالی که فرمهای آلی آن ترکیبات فیتینها، فسفولیپیدها و نوکلئیک اسیدها است که اصولا از طریق تجزیه گیاهان سبز تأمین میشود.
بنابراین، خاکهای حاوی مواد آلی فراوان دارای فسفر آلی غنی نیز هستند - آستارایی و کوچکی، . - 1375 ترکیبات فسفری محلول موجود در آب مانند منو فسفات کلسیم موجود در کود سوپر فسفات، یونهای فسفات محلول خاک را تأمین میکنند. شکلهای مختلف فسفر در خاک توسط خصوصیات طبیعی خاک شامل PH، کاتیونهای محلول و تبادلی Ca+2 - ، Mg+2، Fe+2، - Al+3، نوع و سطح ذرات خاک کنترل میشود - ملکوتی و غیبی، . - 1376
فسفر آلی خاک یا در ساختار مواد آلی خاک - هوموس - قرار میگیرد یا در ترکیب بقایای گیاهی و حیوانی که به خاک افزوده میشوند وارد میشود. فسفر آلی خاک قبل ار آن که مورد استفاده گیاهان قرار گیرد با طی یک سری فعالیتها به نام معدنی شدن که توسط میکروبهای خاک انجام میگیرد به شکل یون فسفات غیر آلی در میآید. این اشکال معدنی فسفات یا توسط ریشه گیاهان جذب میشوند یا میتوانند طی یک سری واکنشهایی در ساختار ذرات خاک قرار گیرند و یا این که مورد استفاده و مصرف میکروبهای خاک قرار گیرند - گالشی و خلیلاقدم، . - 1388 اگر چه مقدار کل فسفر در خاک ممکن است بالا باشد ولی غالبا" به شکلهای غیر قابل استفاده برای گیاهان است.
قابلیت دسترسی گیاهان به فسفر اضافه شده به خاک غالبا" کم است؛ زیرا بیش از 80 درصد فسفر مذکور به واسطه فرآیندهایی مانند برونجذبی، رسوب یا تبدیل به شکلهای آلی به صورت غیر متحرک و یا غیر قابل استفاده برای گیاهان در میآیند - اسدی رحمانی و همکاران، . - 1386 انتشار فسفات در محلول خاک بسیار کند بوده و در مقابل سرعت جذب آن توسط ریشه گیاهان بسیار سریع میباشد. این وضعیت موجب میگردد تا محیط اطراف ریشه سریعا از فسفات محلول تخلیه گردد و مرتبا بر وسعت این ناحیه از خاک افزوده گردد. این امر موجب ظهور و توسعه مناطق تهی از فسفات در مجاورت سطح تماس ریشهها با خاک میشود
هنگام افزودن کودهای فسفاتی به خاک یک سری واکنش در خاک صورت میگیرد - گالشی و خلیلی اقدم، . - 1388 به نظر صالح راستین - 1377 - مهمترین عاملی که بهواسطه آن ترکیبات فسفر نامحلول متحرک میشوند، تولید اسیدهای آلی است. اسید سیتریک و اسید اگزالیک با کلاته کردن و تشکیل کمپلکسهای پایدار با کاتیونهای آهن، آلومینیوم و کلسیم، سبب آزاد شدن فسفات به داخل محلول خاک میشوند.
آزمایشات نشان داده که بیشتر از 50 درصد کل فسفر موجود در محلول خاک ممکن است از فسفر آلی تأمین شود. در اثر استفاده گیاه از فسفر محلول، ذخیره فسفر قابل دسترس کم میشود. سرعت تخلیه فسفر بستگی به مقدار فسفر قابل استفاده، خاصیت بافری خاک، مورفولوژی ریشه و مکانیزم جذب فسفر به وسیله گیاه دارد - خاوازی و ملکوتی، . - 1380 روستلینا و همکاران - 2002 - اعلام کردند که مقادیر زیادی از فسفر موجود در کود شیمیایی بعد از ورود به خاک نامحلول شده بهطوری که در خاکهای آهکی به ترکیبات نامحلول کلسیم و منیزیم و در خاکهای اسیدی به فسفات آهن و آلومینیوم تبدیل شده و از دسترس گیاه خارج میشود.
در سالهای گذشته به علت مصرف گسترده و بیرویه کودهای شیمیایی فسفری، مقدار فسفر قابل جذب در خاک بسیاری از مزارع افزایش یافته است. در حال حاضر مقدار فسفر قابل جذب در خاک مزارع مختلف حتی در یک ناحیه بسیار متفاوت میباشد به طوری که در بسیاری از مزارع این عنصر در خاک تجمع یافته و ممکن است تا چند سال نیازی به مصرف این کود نباشد حال آنکه در تعدادی از مزارع در همان ناحیه ممکن است نیاز به مصرف کود فسفری وجود داشته باشد.
جذب فسفر بیش از حد نیاز با کاهش میزان رشد در برخی از گونههای گیاهی همراه است. چنین اثرهایی ممکن است به این دلیل باشد که فسفر، سرعت جذب و انتقال بعضی از عناصر غذایی کممصرف مانند آهن، روی و مس را کاهش میدهد - ملکوتی، . - 1379 کارآیی نسبی کود فسفری به واکنش خاک، وضعیت فسفر در خاک، روش و زمان مصرف، نیاز خاص گیاهان زراعی و برخی تفاوتهای مرتبط به خاک بستگی دارد. در خاکهایی با pH بالا، میزان جذب این عنصر توسط ذرات خاک بیشتر میشود
طول مدتی که فسفر افزوده شده به صورت قابل جذب باقی میماند به طبیعت خاک و شرایطی که در آن قرار گرفته بستگی دارد بهطوری که بعضی از خاکها که قدرت تثبیت فوقالعادهای دارند؛ این زمان کوتاه و بیش از چند روز نمیباشد؛ در حالی که در خاکهای دیگر این زمان ممکن است چند ماه تا چند سال باشد. در خاکهایی که قدرت تثبیت آنها زیاد است قرار دادن نواری کود با کاهش تماس فسفر با ذرات خاک از تثبیت شدن آن میکاهد
یکی از راههای جذب فسفر استفاده از مواد بیولوژیک میباشد. نتایج حاصل از تولید بومی این کودها در دستور کار موسسات و مراکز تولیدی قرار گرفته است. کودهای بیولوژیک در مقایسه با کودهای شیمیایی از منافع اقتصادی و زیست محیطی فراوانی برخوردار هستند.
کودهای بیولوژیک علاوه بر صرفه اقتصادی، باعث پایداری منابع خاک، حفظ توان تولید در دراز مدت و جلوگیری از آلودگی محیط زیست میگردند. از طرف دیگر، تولید محصولات غذایی با کیفیت که محصول کودهای بیولوژیک است نه تنها باعث رضایت خاطر مصرف کنندگان میشود بلکه تأمین و تضمین سلامت جسمی آنان را نیز در پی دارد. امروزه اهمیت کودهای بیولوژیک نه بخاطر تأمین نیازهای گیاه بلکه کاربرد آنها از آن جهت که به محیط زیست آسیب نمیرساند و به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی و در نتیجه سلامت مصرف کنندگان کمک میکنند از توجه ویژهای برخودار است
